«Ամասիա» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Երկարաձիգ ու հարուստ պատմութիւն ունի Ամասիան։ Պատմագիրները անոր հիմնադրումը վերագրում են [[ալեքսանդր Մակեդոնացի]]ի ժամանակներուն (մ.թ.այ. IV դ.):։ Անոնք կը հաղորդեն, որ քաղաքը կառուցուած է Ալեքսանդր Մակեդոնացիի հրամանով ` անոր հօրեղբայր Ամասիայի կողմէն, իսկ յետագային ընդարձակած ու վերակառուցած էր [[Միհրդատ VI Եւպատոր|միհրդատ Պոնտացի]]ն (մ.թ.այ. I դ.), դարձնելով իր մայրաքաղաքը: Այդ ժամանակներուն Ամասիան Փոքր Հայքի ամենանշանաւոր քաղաքներէն էր եւ բանուկ ճանապարհներով կապուած էր [[Եւդոկիայ]]յի, [[Սեբաստիայ]]յի ու [[Խարբերդ]]ի հետ: [[Ստրաբոն]]ը գրած է, որ իր հայրենի քաղաք Ամասիան ամուր քաղաք էր, շրջափակուած ամրակուռ պարիսպներու մէջ, իսկ [[Յովհաննէս Դրասխանակերտցի]]ն կը վկայէ, որ քաղաքը կը գրաւէր հսկայական տարածութիւն, «տիեզերասահման քաղաք» էր։ Այստեղ կառուցած էին արքունի պալատներ, կերտած Վանի ուրարտական կառոյցներու նման ձեռակերտեր, ստեղծած վիմափոր դամբարաններ։ Ամասիան, որ իր ընդհանուր համայնապատկերով նման էր հսկայական ամֆիթատրոնի մը, հին աշխարհի ամենագեղեցիկ քաղաքներէն մէկն էր, [[Կոստանդին Ծիրանածին]]ի յիշատակած Հայկական բանակաթեմի 7 նշանաւոր քաղաքներէն մէկը։ Յետագայ ժամանակներուն նոյնպէս Ամասիան խոշոր ու ծաղկուն քաղաք էր։ Արաբական հեղինակ Իբն-բաթուտան գրած է, որ Ամասիան «մեծ ու գեղեցիկ քաղաք է. ունի գետէր, պարտէզներ, ծառեր եւ շատ պտուղներ: Գետերու վրայ կան անիւներ, պարտէզները ջրելու եւ խմելու համար: Ունի լայն փողոցնէր ու շուկաներ: Իբրեւ ծաղկուն քաղաք, Ամասիան իր վրայ կը գրաւէր շատ նուաճողներու ուշադրութիւնը: Այն իշխած են հռոմէացիները, բիւզանդացիները, սելճուկները, մոնկոլները: [[Լենկթեմուր]]ը 7 ամիս շարունակ պաշարած է այդ քաղաքը, բայց չէ յաջողած այն գրաւել: Ամասիան թուրքերու կողմէն նուաճուած է Պայազիտ Սսուլթանի օրօվ, [[1392]] թուականին: Երբ այդ ժամանակներէն ալ սկսած է վայրէջք ապրել վաղեմի շէն ու ծաղկուն քաղաքը, XVIII-XIX դարերուն վերածուելով սովորական գաւառական անշուք կենդրոնի: Այն կարող է պարծենալ միայն իր անցեալի փառքով եւ յուշարձաններու ու հնութիւններու մնացորդներով, որոնց մասին յիշատակութիւններ ունին եւրոպական ճանապարհորդները` Տաւերնիեն, Տուրնեֆորը, Մորիերը, Համիլտօնը եւ ուրիշներ։ Ամասիայի մէջ կնքուած է սուլթանական Թուրքիայի եւ շահական Իրանի միջեւ [[1555]] թուականի հաշտութիւնը, որով Հայաստանն առաջին անգամ բաժանուած է այդ երկու գիշատիչ պետութիւններու միջեւ։

Կ'ենթադրուի, որ այստեղ ծնած է նաեւ [[Պոնտոս]]ի թագաւոր [[Միհրդատ VI Եւպատոր]]ը (մ.թ.այ. 132-63 թթ.):։

* Թ.Խ. Յակոբեան (1987):։ Պատմական Հայաստանի քաղաքները։ Երեւան։ «հայաստանէ, էջ 35-39: