'''Արսէն Այտնեան''', 1825-1902, հոգեւորական: Աշխարհաբարի հետ զուգընթաց կ՝ընթանայ [[Այտընեան]]իԱյտնեանի անունը՝ որ անմոռանալի եղած է գլխաւորաբար բանասիրական ուսումնասիրութեան տեսակէտով. աշխարհաբարը որ մինչեւ իր ատեն անկանոն վիճակ մը ունէր, իրմով կանոնաւորուեցաւ եւ ինք պատրաստեց քննական քերականութիւնը որ երբէք չպիտի հիննայ:
Զաւակն էր [[Պետրոս Այտեան]]ի եւ ծնած է 1825 յունուար 7-ին Պոլիս՝ [[Բերայ]]ի մէջ: Իր ծնողքը ձախորդ ժամանակի պատահարներէն ստիպեալ կը թողուն իրենց տունը՝ և 1828-ին [[Գաղատեայ]] կ՝երթան, ուրկէ կը վերադառնան 1830-ին, 6 տարեկան էր Այտնեան երբ [[Վենետիկի]] [[Մխիթարեան]]ց և ապա [[Ղալաթիոյ]] Վիէննական հայրերու վարժարանն կը յաճախէ: Ուսման սաստիկ սիրահար, գրեթ էգրեթէ ինքնօգնութեամբ լատիներէնի կ՝աշխատի ևեւ օր մըն ալ իր ուսուցիչներուն անակնկալ մը կ՝ընէ այդ լեզուով ատենախօսութիւն մը ընելով, որով կը յաջողի իրմէ բարձրագոյն դաս մը ելլել: Ութը տարեկանին Բերայի [[ցիեննականվիեննական]] Հայրերու վարժարանը կ՝աշակերտի Չալըխեան ՎրթանէսիՀՎրթանէսի Հ.Չ, 1835-ին վիեննաՎիեննա կը ղրկուի ուր կ՝աշխատի ուսանիլ [[իտալերէ]]նԻտալերէն, [[ֆրանսերէն]]Ֆրանսերէն, [[Արաբերէն]], [[Թուրքեր]]Թրքերէն էն ևեւ կը ձեռնարկէ հոգեւոր ճառախօսութիւններու ևլն.,
17 տարեկանէրտարեկան էր երբ ուխտեց աշխարհէ հրաժարիլ ևեւ պատրաստուիլ եկեղեցականութեան, 1845 նոյ, 11845ին [[Ագադանգեղոսի]] կրկնագիր օրինակը՝ որ իւրիր հնութեամբըհնութեամբ զմայլեցուացածզմայլեցուցած էր այտեանըԱյտեանը, նիւթ մատակարարեց մանր քննութեան մը, որուն հետեւանքը եղաւ այն արդիւնքը թէ այս հին ձեռագիրն ունի իր ընթեռնելի գրերուն տակ, անընթեռնելի գրեր ալ, որուն քանի մը էջերն առաջին անգամ կարդալը Այտնեանի յանձնուեցաւ: Գեր Արիստակէս՝ վանքի նոյն ժամանակաց վանահայրը Այտընեանի կը հրամայէ նոր կըտակարանիկտակարանի քննութիւն մը կատարել, համեմատելով զայն ծանօթ ձեռագրաց հետ: [[1848]]-ին
1848ին պատրաստեց հայերէն տառերով մեծ երկրագունդ որ 4 գոյներով տպուեցաւ, այդ երկրագունդը կը մրցի նմանօրինակ որ և իցէորևիցէ եւրոպակտն երկրագունդներու հետ ևեւ վիեննայիՎիեննայի Աշխարհագրական Ընկերութեան զարմանքը շարժած է: 1851-ին պատրաստեց արաբերէն մեծ երկրագունդ մը որ հակառակ իր կամքին մնաց ձեռագիր:
Այսպիսի գործունէութեամբ գրեթէ տասը տարիներ այլ եւ այլ տեղեր այցելեց, Պոլիս, [[Զմիւռնիա]], [[Այտըն]], Բարիզ ևեւ [[1862]] դեկտ. 12-ին1862ին այցելեց նաեւ [[Ս. Ղազար]]: Ճամբորդութիւններէն միտքը սփոփած, գրիչը սրած, սկսաւ գլուխ հանել իր գործը որուն տարիներէ ի վեր աշխատած էր ևեւ որ անմահ պիտի ընէր իր անունը այսինկնայսինքն իր էննականքննական քերականութիւն արդի հայերէն լեցուինլեզուին որ ստուգիւ դարագլուխ մը կազմեց Հայերէն ԱշխարհաբառինԱշխարհաբարին: Այդ ճամբորդութիւնները կատարած էր լեզուն մօտէն ուսումնասիրելու համար և իբր արդիւնք իր քրտնաջան աշխատութեան [[1866]]-ին1866ին կը հրատարակուէր այդ գոծրըգործը Վիեննայի տպարանէն 836 էջերով: Ահա ի՝նչ կ՝ըսէ [[Հ. ԳԱԲՐԻԷԼ]] [[Վ. Մէնվիշեան]] այն քերականութեան վրայ որ կը զետեղենք հոս իր կարեւորութեանը համար
