«Պատմութիւն Աղուանից Աշխարհի» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն
Content deleted Content added
Նոր էջ «'''Մովսէս Կաղանկատվացի,''' Հայկական մատենագրութեան մէջ, Զէնոբ Գլակի...»: |
No edit summary |
||
Տող 16.
Ահա այն սուղ կենսագրական տուեալները, որոնք յայտնի են Աղուանից Պատմութեան հեղինակին մասին։
== Մովսէս Կաղանկատուացիի «Պատմութիւն Աղուանից Աշխարհի» աշխատութեան մասերը որպէս պատմագրական սկզբնաղբիւր ==
Այս աշխատութիւնը հայկական միւս պատմագրական երկերուն պէս, մշտապէս գտնուած է ընթերցողներու ուշադրութեան կեդրոնը։ Այդ պատճառով ալ հետագային տարբեր անձնաւորութիւններ անոր կցած են՝ հայ Կաթողիկոսներու ցուցակը եւ զայն ամբողջացուցած են [[Արցախի Հանրապետութիւն|Արցախի]] եւ [[Ուտիք|Ուտիքի]] պատմութիւններով, եւայլն։▼
«Պատմութիւն Աղուանից Աշխարհի» աշխատութիւնը բաղկացած է երեք մասերէ, որոնց հեղինակը
▲Այս աշխատութիւնը հայկական միւս պատմագրական երկերուն պէս, մշտապէս գտնուած է ընթերցողներու ուշադրութեան կեդրոնը։ Այդ պատճառով ալ հետագային տարբեր անձնաւորութիւններ անոր կցած են՝ հայ Կաթողիկոսներու ցուցակը եւ զայն ամբողջացուցած են Արցախի եւ Ուտիքի պատմութիւններով, եւայլն։
▲«Պատմութիւն Աղուանից Աշխարհի» աշխատութիւնը բաղկացած է երեք մասերէ, որոնց հեղինակը կþանուանէ՝ Առաջին, Երկրորդ եւ Երրորդ Հատորներ։ Համապատասխանաբար այդ հատորները կը բաժնուին՝ (30), (52) եւ (24) գլուխներու, որոնք բոլորն ալ ունին իմաստաւորուած վերնագրեր։
Առաջին եւ Երկրորդ Հատորները հիմնականին մէջ կը վերաբերին՝ (Է.) դարու իրադարձութիւններուն, որոնց մէկ մասին Մովսէս Կաղանկատվացիին ականատես ըլլալը՝ զգալիօրէն կը բարձրացնէ գիրքի այդ բաժիններուն արժանահաւատութիւնը, որպէս պատմագրական սկզբնաղբիւր։
== Մովսէս Կաղանկատուացիի «Պատմութիւն Աղուանից Աշխարհի» աշխատութեան բովանդակութիւնը որպէս պատմագրական սկզբնաղբիւր ==
Աշխատութեան Առաջին Հատորը կը սկսի Ադամէն մինչեւ Նոյը՝ ծննդաբանական համառօտ ակնարկով եւ յետոյ
Մովսէս Կաղանկատվացիի գիրքին մէջ շատ մեծ տեղ յատկացուած է նաեւ կրօնական [[Առասպել|առասպելներուն]], հրաշապատումներուն, նահատակութիւններուն ու տեսիլքներուն, որոնց միջոցաւ հեղինակը
Պահպանելով իր նախորդներուն եւ ընդհանրապէս հայկական մատենագրութեան աւանդական սկզբունքը, Մովսէս Կաղանկատվացի գիրքին ամբողջ շարադրանքին մէջ՝ իր այս կամ այն միտքը կը հաստատէ [[Աստուածաշունչ|Աստուածաշունչէն]] կամ եկեղեցական հեղինակներու գործերէն առատօրէն կատարուած մէջբերումներով։ Այս հանգամանքը կրնայ անգամ մը եւս ենթադրել տալ թէ՝ Մովսէս Կաղանկատվացի ստացած էր իր ժամանակի անհրաժեշտ կրթութիւնը եւ ունեցած էր կրօնական աստիճան։▼
== «Պատմութիւն Աղուանից Աշխարհի» աշխատութեան վրայ նախորդ հեղինակներու ազդեցութիւնը ==
▲Աշխատութեան Առաջին Հատորը կը սկսի Ադամէն մինչեւ Նոյը՝ ծննդաբանական համառօտ ակնարկով եւ յետոյ կþանցնի հիմնական նիւթի շարադրանքին՝ (Դ.-Ե.) դարերու կրօնական ու քաղաքական դէպքերուն, զորս տեղի ունեցած էին գլխաւորապէս Հայաստանի ու անոր հարեւան եւ նոյնիսկ հեռաւոր երկիրներու մէջ։ Աղուանքի Պատմութեան ուշադիր քննութիւնը ցոյց կու տայ, որ հեղինակին՝ Մովսէս Կաղանկատվացիի ուսումնասիրած հիմնական աղբիւրները՝ մայրենի հայերէն լեզուով արդէն գոյութիւն ունեցող բաւական հարուստ պատմագիտական գրականութիւնն է։ Հեղինակը իր գիրքին համար յատկապէս մեծ չափով օգտագործած է Փաւստոս Բուզանդի, Ագաթանգեղոսի, Եղիշէի, Մովսէս Խորենացիի երկերը, «Գիրք Թղթոց» Ժողովածուն, Յայսմաւուրքը եւ հայկական այլ աղբիւրներ։
Մովսէս Կաղանկատվացիի Պատմութեան յատկապէս սկիզբի մասերուն մէջ՝ այնքան ուժեղ է նախորդ հեղինակներու ազդեցութիւնը, որ որոշ ուսումնասիրողներ Առաջին եւ Երկրորդ Հատորները կը համարեն այլեւայլ նիւթերու հաւաքածոյ մը, զոր հազուագիւտ է այսպիսի հետեւողական շարադրանքով՝ ամբողջական պատմագիտական աշխատութեան մը պարագային։ Առանձին նախարարութիւններու կամ աւատատիրական ինքնամփոփ երկրամասերու պատմութիւնը գրող հայ միւս հեղինակներուն նման, Մովսէս Կաղանկատվացի նոյնպէս իր
▲Մովսէս Կաղանկատվացիի գիրքին մէջ շատ մեծ տեղ յատկացուած է նաեւ կրօնական առասպելներուն, հրաշապատումներուն, նահատակութիւններուն ու տեսիլքներուն, որոնց միջոցաւ հեղինակը կþաշխատի բարձրացնել «Արեւելից Կողմանքի» եկեղեցւոյ հեղինակութիւնը եւ ցոյց կու տայ որ անիկա կը կազմէ՝ Հայ Եկեղեցւոյ ամբողջական եւ անբաժանելի մասը։
▲Պահպանելով իր նախորդներուն եւ ընդհանրապէս հայկական մատենագրութեան աւանդական սկզբունքը, Մովսէս Կաղանկատվացի գիրքին ամբողջ շարադրանքին մէջ՝ իր այս կամ այն միտքը կը հաստատէ Աստուածաշունչէն կամ եկեղեցական հեղինակներու գործերէն առատօրէն կատարուած մէջբերումներով։ Այս հանգամանքը կրնայ անգամ մը եւս ենթադրել տալ թէ՝ Մովսէս Կաղանկատվացի ստացած էր իր ժամանակի անհրաժեշտ կրթութիւնը եւ ունեցած էր կրօնական աստիճան։
▲Մովսէս Կաղանկատվացիի Պատմութեան յատկապէս սկիզբի մասերուն մէջ՝ այնքան ուժեղ է նախորդ հեղինակներու ազդեցութիւնը, որ որոշ ուսումնասիրողներ Առաջին եւ Երկրորդ Հատորները կը համարեն այլեւայլ նիւթերու հաւաքածոյ մը, զոր հազուագիւտ է այսպիսի հետեւողական շարադրանքով՝ ամբողջական պատմագիտական աշխատութեան մը պարագային։ Առանձին նախարարութիւններու կամ աւատատիրական ինքնամփոփ երկրամասերու պատմութիւնը գրող հայ միւս հեղինակներուն նման, Մովսէս Կաղանկատվացի նոյնպէս իր հայրենիքին՝ «Հայոց Արեւելից Կողմանց»ի ու անոր ակնառու գործիչներուն գովերգողն է։
Եւ այդ զգացողութեան բուռն ազդեցութեան տակ, պատմիչը երբեմն մեղանչելով ճշմարտութեան եւ առարկայականութեան դէմ՝ առանձին անհատներ կը ներկայացնէ օրինակելի գոյներով, անոնց մօտ չնկատելով բացասական ոչ մէկ գիծ։ Օրինակ՝ Ճիվանշիրը քաջ ու խիզախ էր, անոր առաջ գլուխ կը խոնարհէին նոյնիսկ թագաւորները, որոնք յարգանք ու պատիւ կը մատուցէին անոր։
Այս թերութիւններով հանդերձ, Աղուանքի Պատմութիւնը ունի այն առաւելութիւնը, որ այստեղ Հայաստանի [[հիւսիս]]-[[Արեւելք|արեւելեան]] ընդարձակ երկրամասի մը պատմութիւնը, ոչ թէ կը ներկայացուի առանձին ու շրջապատէն կտրուած վիճակով, այլ ընդհակառակը, Մովսէս Կաղանկատվացի Ուտիքի, Արցախի եւ ընդհանրապէս «Հայոց Արեւելից Կողմանց» պատմութիւնը կը շարադրէ բուն Հայաստանի պատմութեան հետ շաղկապուած ու միահիւսուած ձեւով, հանգամանք մը, զոր հեղինակին եւ անոր գիրքին արժանիքը պէտք է նկատել։ Կարելի է աւելին ըսել, Մովսէս Կաղանկատվացի Հայաստանի ընդհանուր պատմութիւնը նոյնպէս կը կապէ շրջակայ երկիրներու եւ ժողովուրդներու պատմութեան հետ։
Անշուշտ, հարուստ գիտելիքներու եւ օտար երկիրներու պատմութեանց տեղեակ ըլլալուն շնորհիւ է որ, ան կրնայ իր հայրենիքի պատմութեան առանձին դրուագներն ու դէպքերը կապել Հռոմի, Բիւզանդիայի, Պարսկաստանի, Արաբական ԽալիՖայութեան եւ միւս երկիրներու պատմութեանց համանման իրադրութիւններուն հետ, երբեմն ալ կատարել ճիշդ ու համոզիչ եզրակացութիւններ։ ▼
▲Անշուշտ, հարուստ գիտելիքներու եւ օտար երկիրներու պատմութեանց տեղեակ ըլլալուն շնորհիւ է որ, ան կրնայ իր հայրենիքի պատմութեան առանձին դրուագներն ու դէպքերը կապել [[Հռոմ|Հռոմի]], [[Բիւզանդիա|Բիւզանդիայի]], [[Պարսկաստան|Պարսկաստանի]], [[Արաբական Խալիֆայութիւն|Արաբական ԽալիՖայութեան]] եւ միւս երկիրներու պատմութեանց համանման իրադրութիւններուն հետ, երբեմն ալ կատարել ճիշդ ու համոզիչ եզրակացութիւններ։
== Մովսէս Կաղանկատուացիի «Պատմութիւն Աղուանից Աշխարհի» աշխատութեան գեղարուեստական արժէքը որպէս պատմագրական սկզբնաղբիւր եւ հրատարակութիւնները ==
Մովսէս Խորենացին, Եղիշէն եւ միւսները շատ կարեւոր դեր խաղցած են Մովսէս Կաղանկատվացիի նման՝ գեղարուեստական խօսքի եւ ճաշակի ձեւաւորման գործին մէջ. այս առումով, այնքան պարզ, բնական ու գունագեղ է, օրինակ՝ Ճիվանշիրի մօտ հեղինակին տեսած փիղի ու թութակի նկարագրութիւնները։
| |||