«Կապոյտ հազ» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն
Content deleted Content added
Նոր էջ «Կապոյտ հազ-խեղդահազը ({{lang-en|Whooping cough-pertusis}}) սուր վարակիչ (infectious) հիւանդութիւն մըն է եւ կը յատկանշու...»: |
No edit summary Պիտակ: Տեսողական խմբագրիչը անջատուած է |
||
Տող 1.
[[Պատկեր:Pertussis.jpg|մինի|աջից|Խեղդահազէ վարակուած մանչ մը]]
Կապոյտ հազ-խեղդահազը ({{lang-en|Whooping cough-pertusis}}) սուր վարակիչ (infectious) հիւանդութիւն մըն է եւ կը յատկանշուի շնչառական ուղիներու` խռչափողի, շնչափողի եւ ցնցուղներու (bronchi) լորձնաթաղանթներուն բորբոքումով եւ ջրուռեցքով, ինչպէս նաեւ` ուժգին, սաստիկ, ջղաձգային, անհակակշռելի եւ նոպայական հազով:
Տող 4 ⟶ 5՝
Կապոյտ հազի առաջին դէպքը արձանագրուած է 16-րդ դարուն, իսկ անոր յարուցիչը յայտնաբերուած է 1906-ին:
Կապոյտ հազի յարուցիչը Պորտեթելլա փերթուսիս (Bordetella pertussis) [[Մանրէ|մանրէն]] է: Ան կը փոխանցուի օդակաթիլային ընթացքով` հազի եւ փռնգտալու միջոցով: Վարակուող անձը հազալով, փռնգտալով եւ արտաշնչելով յարուցիչ ցպիկները կը տարածէ իր շրջապատին եւ կը վարակէ իր շուրջը գտնուղ առողջ անհատները: Այս ցպիկները, մտնելէ ետք առողջ անձի մը [[Շնչառութիւն|շնչառական համակարգը]], կ՛արտադրեն յատուկ թունաւոր նիւթ մը (toxin): Այս թունաւոր նիւթը կը վնասէ շնչառական խողովակներու խլնաթաղանթային բջիջներուն եւ կ'առաջացնեն խլնաթաղանթի ջրուռեցք եւ խողովակներու նեղացում: Այս ընթացքին մանրէները կը բազմանան շնչառական խողովակներուն մէջ եւ արտաշնչումով կը տարածուին օդին մէջ:
== Հիւանդութեան փուլեր ==
Տող 10 ⟶ 11՝
=== Առաջին փուլ ===
Առաջին փուլը կը սկսի վարակումէն մինչեւ 15 օր: Այս փուլին վարակուող անձը կ՛ունենայ պարզ հարբուխի ախտանշանները` մեղմ հազ, փռնգտուք, քթահոսք եւ մեղմ ջերմութիւն:
=== Երկրորդ փուլ ===
Երկրորդ փուլը կը սկսի վարակումէն 2 շաբաթ ետք եւ կը տեւէ մօտաւորապէս 6-8 շաբաթ, եւ վարակուողը կ՛ունենայ հետեւեալ ախտանշանները` սուր, նոպայական, անհակակշռելի, իրերայաջորդ հազի պոռթկումներ, գերքրտնութիւն, բարձր ջերմութիւն, դող, գլխացաւ, մկանային ցաւ եւ ախորժակի նուազում: Կրկնակի հազի պոռթկումներէն ետք հիւանդը կը ներշնչէ խորունկ ձայնային երանգով մը, որ կը կոչուի խեղդոց (whooping) եւ ապա կը փսխէ պոռթկումով: Սուր հազին պատճառով կրնան պատահիլ ողնայարային զարկերակի (vertebral artery) պատռուածք եւ մեծածաւալ [[արիւնահոսութիւն]], [[աղեթափութիւն]] (hernia), մէզի անպահութիւն (incontinence), կողոսկրներու (rib) կոտրուածք, ենթաակնազօդային (subconjunctival) արիւնահոսութիւն, որովայնի զարկերակի եւ թոքամաշկի (pleura) պատռուածք եւ ենթաթոքաթաղանթային օդակուտակում (pneumothorax):
Մինչեւ մէկ տարեկան երեխաներ երբեմն, հազի փոխարէն կ՛ունենան [[շնչահեղձութիւն]], [[Շնչադադար|շնչադադարի]] (apnea) նոպաներ եւ լուրջ բարդութիւններ, մանաւանդ անոնք, որոնք չեն պատուաստուած: Այս բարդութիւններէն կարեւորագոյններն են` [[թոքատապ]] (pneumonia), մարմնական ընդհանուր ցնցումներ, ջղացնցումներ, [[ուղեղատապ]], ուղեղային արիւնահոսութիւն, ուղեղային հիւծում (atrophy) եւ նոյն իսկ մահ:
Կապոյտ հազը վարակիչ է հազը սկսելէ ետք եւ յաջորդող 15 օրերուն ընթացքին:
=== Երրորդ փուլ ===
Երրորդ փուլը կը սկսի վարակումէն մօտաւորապէս 10 շաբաթ ետք եւ կը տեւէ 2-3 շաբաթ: Այս փուլին հիւանդին նոպայական հազը կը մեղմանայ եւ շնչառութիւնը կը դառնայ բնականոն:
== Ախտորոշում եւ դարմանում ==
=== Ախտորոշում ===
Կապոյտ հազին ախտորոշման համար խիստ կարեւոր է բժիշկին տպաւորութիւնը եւ հիւանդին ցուցաբերած ախտանշանները: Ախտորոշման համար կը կատարուի կոկորդի եւ քթաըմբանի քսուկի (swab) տարրալուծարանային քննութիւն` յայտնաբերելու համար կապոյտ հազի [[Մանրէ|մանրէներ]]-ցպիկները:
=== Դարմանում ===
Խեղդահազին դարմանումը կը կատարուի յատուկ հակամանրէական դեղերու գործածութեամբ: Այս դեղերը պէտք է գործածուին շատ կանուխ, այսինքն` ախտաճանաչումը կատարուելէ անմիջապէս ետք եւ 4-6 շաբաթ տեւողութեամբ: Հակամանրէական [[Դեղանիւթեր|դեղ]] ստացող հիւանդներ հինգերորդ օրէն ետք վարակիչ չեն նկատուիր: Ընդհանրապէս դարմանումը կը կատարուի տան մէջ: Հիւանդին կը տրուի առատ հեղուկ, օշարակի տեսակներ, պտուղ եւ սննդարար կակուղ կերակուր: Հիւանդը պէտք է շնչէ բարեխառն շոգի եւ հեռու պէտք է մնայ գրգռիչ ազդակներէ, ինչպէս` փոշի, ծուխ, մուխ:
Վարակուած երեխաներուն 50 տոկոսը կարիքը կ՛ունենան հիւանդանոցային խնամքի:
== Կանխարգիլման ձեւեր ==
[[Պատկեր:201306 needle syringe.png|մինի|աջից]]
Կապոյտ հազը կանխարգիլելի է յատուկ հազի դէմ [[Պատուաստ|պատուաստի]] գործածութեամբ: Պատուաստը կը պատրաստուի կապոյտ հազի սնանուած մանրէներէ: Կապոյտ հազի պատուաստը հասանելի եղած է բժիշկներուն 1940-ին:
Կապոյտ հազի պատուաստը կը տրուի [[Պրկախտ|պրկախտի]] (tetanus) եւ [[Կեղծմաշկ|կեղծմաշկի]] (diphtheria) պատուաստներուն հետ` որպէս եռեակ պատուաստ: Մանուկներուն կը տրուի հինգ պատուաստ: Առաջին երեք պատուաստումները կը կատարուին, երբ մանուկը 2, 4 եւ 6 ամսու է: Չորրորդ եւ հինգերորդ պատուաստումները կը կատարուին, երբ մանուկը 4 եւ 6 տարեկան է: 7 տարեկանէն վեր պատանիներուն կը տրուի մէկ պատուաստ` 11 կամ 12 տարեկանին: Յղի կիներ պէտք է ստանան պատուաստը իրենց յղութեան 27-36-րդ շաբթուան ընթացքին` պաշտպանելու համար իրենց ապագայ ծնելիք զաւակը կապոյտ հազէն:
Կապոյտ հազին պատուաստը ապահով է: Ան ոչ մէկ բարդութիւն եւ կամ վնաս կը յառաջացնէ: Պատուաստումէն ետք կրնան պատահիլ անցողակի եւ ժամանակաւոր մեղմ ջերմութիւն, պատուաստի սրսկումի տեղական ցաւ, կարմրութիւն եւ կամ ուռեցք:<ref>{{Cite web|url=http://www.aztagdaily.com/archives/468282|title=Կապոյտ Հազ-Խեղդահազ Whooping Cough-Pertusis|date=2020-03-13|website=Aztag Daily - Ազդակ Օրաթերթ (Armenian Daily Newspaper based in Lebanon)|language=en-US|accessdate=2020-08-02}}</ref>
== Ծանօթագրութիւններ ==
<references />
[[Ստորոգութիւն:Հիւանդութիւններ]]
[[Ստորոգութիւն:Հիւանդութիւններ այբբենական կարգով]]
[[Ստորոգութիւն:Բժշկութիւն]]
[[Ստորոգութիւն:Բժշկագիտութիւն]]
| |||