«Գրիգոր Նարեկացի» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Փետրուար [[2015]]-ին, [[Հռոմ]]ի [[Ֆրանչիսկոս (Հռոմի պապ)|Փրանկիսկոս պապՊապ]]<nowiki/>ը «Տիեզերական եկեղեցւոյ դոկտորի» տիտղոս շնորհած է Գրիգոր Նարեկացիին <ref name="newsva"/><ref name="doctor"/>։

Ուսումը ստանալէ ետք, Գրիգոր վարդապետ կը ձեռնադրուի նոյն [[Նարեկայ վանք]]ին մէջ եւ կը ստանայ Նարեկացի անունը։ Իր հարուստ գիտելիքներուգիտելիքներուն եւ անբասիր վարքին շնորհիւ, Նարեկացի շուտով մեծ համբաւի տէր կը դառնայ։ Անոր մասին կը կը հիւսուին զանազան աւանդութիւններ, որոնց մէկ մասը բանաւոր կամ գրական մշակումով մեզի հասած են։

Նարեկացիէն՝ մեզի հասած գրական ժառանգութեան կարեւորագոյն ստեղծագործութիւնը «Մատեան ողբերգութեան»ն է, որ հայ միջնադարեան գրականութեան միտքի ամենամեծ արգասիքն է, մարդկութեան ստեղծած գեղարուեստական մեծագոյն արժէքներու թիւին կը պատկանի։ Աղօթագիրքը ամփոփումն է այն լաւագոյնին, զոր ստեղծած է հայ քերթողական միտքը հնագոյն ժամանակներէն մինչեւ Ժ. դար։ Աղօթագիրքը բաղկացած է 95 գլուխներէ։ Ժանրային առումով անիկա քնարական–հոգեւորքնարական-հոգեւոր է։ Յայտնի չէ, թէ քանի տարուան ընթացքին գրուած է աղօթագիրքը, սակայն աւարտած է մահէն մէկ տարի առաջ՝ 1002-ին։

Աղօթագիրքը յայտնի է «Նարեկ» անունով։ Զանազանուելով քնարական բանաստեղծութիւններու միւս հեղինակներէն՝ Նարեկացի պատմողական բնոյթի տարրեր բնաւ չէ օգտագործած։ Բայց բանաստեղծութիւնը էապես ունի իր սկիզբն ու վերջը, ներքին գարգացման կուռ միասնութիւնն ու ամբողջականութիւնը։ Բանաստեղծութեան մէջ խտացած են բանաստեղծին ողբերգական ապրումները, տարակոյսները, թէ ինք կրնա՞յ միանալ Աստուծոյ։ Ան կը տարակուսի,թէ՝ կրնա՞յ հասնիլ իր իտէալին՝ Աստուծոյ, որովհետեւ հետզհետէ կ'աճին իր մեղքերը։ Մինչդեռ Աստուծոյ հասնելու համար պէտք է մարդու գործերն ու վարմունքները, յոյզերն ու զգացումները մաքուր ըլլան ամէն տեսակի թերութիւններէ, ամէն տեսակի բացասական գիծերէ։ Կատարեալ մաքրութեան հասնելու համար, մարդ պէտք է ամէն ձեւով խոստովանի ու դատապարտէ իր վատ արարքները, եւ մեղքերը։ Բանաստեղծը ինքզինքին մեղքեր ու յանցանքներ կը վերագրէ, կը դատապարտէ այն բոլոր բացասականը, զոր նկատած է մարդկային կեանքին ու իրականութեան մէջ։

Նարեկացի, որպէսիբրեւ երաժիշտ, նոր շունչ ու կեանք տուած է հայ միջնադարեան մասնագիտացած երգարուեստին։ Յատկապէս իր տաղերուն երաժշտական բաղադրիչներուն մէջ յաղթահարուած են [[շարական]]ներու հին, ութ-ձայնի դրութեան կապուած եղանակներու կազմութեան՝ տուեալ պատմաշրջանի համար արդէն քարացած ձեւերը։ Ընդհանրապէս նախատեսուած չըլլալով պարտադիր-կիրառական նպատակներու համար՝ տաղերը ազատ մնացած են եկեղեցական կանոնական մտածողութենէն ու աւելի անկաշկանդ (քան, օրինակ, շարականները) հարստացած են ժող-գուսանական արուեստէն եկող կենսունակ տարրերով։ «Մատեան ոդբերգութեան» աղօթագիրքին գեղարուեստական անընդգրկելի մեծութեան ամենացայտուն ապացոյցներէն է մեր գրականութեան վրայ ձգած անոր հսկայական ազդեցութիւնը։ Անկէ սորված եւ ներշնչուած են ոչ միայն միջնադարու, այլեւ նոր ժամանակներու հայ բանաստեղծութեան նշանաւոր դէմքերը։

Նարեկացիէն պահպանուած են նաեւ շուրջ երկու տասնեակ տաղեր, որոնք իրենց բովանդակութեամբ կը կապուին գանձերուն հետ, որովհետեւ նուիրուած են եկեղեցական որոշ տօներու։ Նարեկացի տաղերուն մէջ արտայայտած է կրօնական տրամադրութիւններ եւ գաղափարներ՝ իրական կեանքէ քաղուած պատկերներով։ Այս ձեւով ան օտար բանաստեղծութենէն ընդօրինակած է աւանդական որոշակի ձեւեր եւ բանաստեղծութեան մէջ ներդրած է սեփական ընկալումներու շնորհիւ ինքնուրույնինքնուրոյն պատկերներ գործածելու սկզբունքը։ Տաղերուն մեծ մասը իրենց գաղափարական բովանդակութեամբ եւ արտայայտչական ձեւերով կ'արտացոլան Ժ. դարու հասարակական կեանքի տեղաշարժերը։ Ճիշդ է, տաղերուն մէջ մարդու ներաշխարհին, անոր խոհերուն ու ապրումներուն պատկերները դեռ այնքան խոր չեն, բայց «Մատեան ողբերգութեան» մէջ անոնք կը հասնին գերօրինակ ուժի ու բարձրութեան։ Գեղեցկութեան իտէալը սովորաբար կը մարմնաւորէ տիրամայրը։ Անոր ամենավառ արտայայտութիւններէն է «Տաղ Վարդավառի»-ն, որ հեղինակին լաւագոյն ստեղծագործութիւններէն է։ Վարդի եւ շուշանի գոյնզգոյն ծաղիկներու պատկերներով հեղինակը կը նկարագրէ Քրիստոսի Պայծառակերպութեան աւետարանական դրուագը։ Իր չափազանց հարուստ գիտելիքներու եւ անբասիր վարքին շնորհիւ Նարեկացի շուտով մեծ համբաւ կը շահի։ Անոր մասին կը հիւսուին զանազան աւանդութիւններ, որոնց մէկ մասը բանաւոր կամ գրական մշակումով մեզի հասած է։

«Տաղ Ծննդեան»-ին մէջ հեղինակը կը ներկայացնէ [[Աստուածածին]]ը իր ողջ գեղեցկութեան մէջ՝ նկարագրելով նոյնիսկ Աստուածածնին հանդերձանքը։ Եթէ մինչ այդ Աստուածածինը կը ներկայացուէր շարականներուն մէջ իբրեւեւիբրեւ կանանց մէջ ամենագովելին եւ բարեխօս իր Որդւոյն առջեւ, ապա Նարեկացիի քով աւանդական այս մօտեցումը առաջինը ըլլալով փոխուած է։ Նարեկացիի արժէքաւոր ստեղծագործութիւններէն է նաեւ «Յարութեան տաղը»։ Այստեղ կը ներկայացուին, թէ ինչպէս [[Մասիս]]ի լանջէն կ'իջնէ սայլը, զոր քաշող սայլապանը կը նմանի [[Մովսէս Խորենացի|Խորենացի]]ի նկարագրած [[Հայկ Նահապետ|Հայկ նահապետ]]ին։