«Բամբիռ (նուագարան)» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

 

== Բամբիռի գործածութիւնը հին և վաղմիջնադարեան Հայաստանի մէջ ==

Վիպասաններն ու գուսանները հին Հայաստանի մէջ շրջեր են գաւառէ գաւառ և կատարեր վիպական երաժշտական ստեղծագործութիւններ, եւ քանի որ ատոնց արուեստին մէջ կարևոր դեր ունեցեր է երգը եւ խօսքը, ուստի անոնց անրհաժեշտ էին այնպիսի նուագարաններ, որոնցմով միաժամանակ կը կարողանային նուագակցիլ իրենց երգին ու արտասանութեանը: Պարզ է, որ փողային նուագարանները կը բացառուէին, քանի որ ատոնք թոյլ չէին տար երգել եւ նուագել միաժամանակ: Այս պատճառով անոնք նախընտրած են լարային աղեղնաւոր ու կսմիթային նուագարանները: Ատոնցմէ մէկն ալ այդ բամբիռն էր։ Պատմահայր [[Մովսէս Խորենացի]]ն իր [[Պատմութիւն Հայոց (Խորենացի)|Հայոց պատմության]] մէջ կը հաղորդէ, որ Վահագնի ծնունդի, Արտաշէսի ու Սաթենիկի, Արտաւազդի մասին երգերն ինքը լսեր է [[Գողթան երգիչներ]]էն, որոնք իրենց երգին կը նուագակցէին բամբիռներով: Պատմական աղբիւրներու մէջ, թեկուզ եւ կցկտուր, բայց բազմաթիւ յիշատակութիւնները բամբիռի եւ փանդիռի մասին վկայած են, որ միեւնոյն ընտանիքի այս նուագարանները լայնօրէն տարածուած եղած են Հայաստանի մէջ եւ կարևոր դեր խաղցեր են երկրի մշակութային կեանքին մէջ։ Օրինակ [[Փավստոս Բիւզանդ]]ը կը հաղորդէ, որ սգոյ արարողութիւններու ժամանակ հանգուցեալի հարազատները և ներկայ ողբասացները ողբերգեր կ'երգէին, իսկ անոնց կը նուագակցէին փողերով (փողային նուագարաններով), փանդիռներով եւ վիներով: Իսկ [[Գրիգոր Մագիստրոս]]ը կը գրէ, որ տօնակատարութիւններու ժամանակ մարզական խաղերու ընթացքին հայ երիտասարդները կը ցուցադրէին իրենց բազուկի ուժը, մտքի ու հոգիի կարողութիւնները, բանաստեղծները կը մրցէին՝ արտասանելով իրենց յօրինած ստեղծագործութիւնները, իսկ երաժիշտները բամբիռ կը նուագէին: 10-12-րդ դարերուն բամբիռ տեսել եւ ատոր նուագը լսեր են [[Յովհաննէս Դրասխանակերտցի]] կաթողիկոսը եւ [[Գրիգոր Մագիստրոս]]ը: Այս մասին կը տեղեկացնէ աշուղագէտ [[Գարեգին Լևոնեան]]ը՝ իր «Հայ աշուղներ» գիրքին մէջ։ Ցաւոք, գիտնականը չի նշէր այն աղբիւրները, որոնցմէ նուագարանագիտական արժէքաւոր նիւթեր քաղեր է: Յովհաննէս Դրասխանակերտցին կը նշէ, որ բամբիռը աղեբախ գործիք է: Հետեւաբար կարելի է կարծել, որ այն հաւանաբար եղեր է պարանոցէն կախելու պարզ նւագարան, որու լարերուն հարուածեր է գողթան երգիչը: Երևանի Մեսրոպ Մաշտոցի անուան [[Մատենադարան]]ի մէջ կը պահպանուի 14-րդ դարու ձեռագիր մատեան մը, որու էջերուն կայ այսպիսի նկարագիր. «Եթէ փանդիռի լարերը քաշուած չեն՝ ձայն չի հանէր: Իսկ եթէ քաշուած են եւ բախում կայ, այն կը հնչէ»: Ըստ այս նկարագրութեան՝ ակներև է, որ խօսքը լարային-կսմիթային նուագարանի մասին է: «Բախել» բառը ենթադրութիւն կու տայ, որ գուցէ [[սանթուր]]ի հետ որոշ ընդհանրութիւններ ունեցեր է: