«Արակոնեան Թագ» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն
Content deleted Content added
No edit summary |
Չ Ռոբոտ․ Տեքստի ավտոմատ փոխարինում (-books.google.com/ +books.google.am/) |
||
Տող 133.
[[Պատկեր:Petronila Ramon Berenguer.jpg|300px|մինի|ձախից|«Արակոնի թագուհի Փեթրոնիլան եւ Պարսելոնիայի կոմս Ռոման Պերենկէր Դ.»: Նկար, 1634, կը գտնուի Մատրիտի Փրատօ թանգարանին մէջ]]
=== Ծագում ===
Արակոնեան «կայսրութիւնը» ստեղծուած է 1137-ին, երբ Արակոնի թագաւորութիւնը ու Պարսելոնայի կոմսութիւնը միաւորուեցան դինաստիական միութեան մէջ<ref>{{Cite book|url=https://books.google.
Անոնց որդին՝ Ալֆոնսօ Բ.-ը, 1162-ին բարձրացաւ այսուհետ միասնական գահ: Այս միաձուլումէն Պարսելոնական դինաստիան ժառանգեց նաեւ թագաւորական թագը<ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.webcitation.org/66awZmSMK?url=http://libro.uca.edu/payne1/payne5.htm|title=WebCite query result|last=|first=|date=|website=www.webcitation.org|publisher=|language=|accessdate=}}</ref>: Այսպիսով, այն տարածքները, որտեղ անոնք կ՛իշխէին, աստիճանաբար սկսան անուանուիլ Արակոնի թագ որպէս հասարակական բարձր հեղինակութիւն ունեցող տիտղոս:
Տող 142.
=== Ընդարձակում ===
Ալֆոնսօ Բ.-ը, օգտուելով բարենպաստ իրադրութենէն, փորձեց նուաճել Վալենսիան, սակայն հնարաւորութիւնը բաց թողեց, երբ Նաւարայի թագաւոր Սանչօ Զ.-ը ներխուժեց Արակոն: Արակոնեան սահմաններու յետագայ պահպանութեան համար Ալֆոնսօ Բ.-ը Քասթիլիայի թագաւորի Ալֆոնսօ Ը.-ի հետ կնքեց «Թագաւորական համաձայնութիւնը»: Այդ պայմանագիրը նաեւ հստակեցուց պետութիւններու յետագայ ընդլայնման հնարաւորութիւնները. Վալենսիան անցաւ Արակոնի թագաւորներու, իսկ Մուրսիան՝ Քասթիլիայի թագաւորներու վերահսկողութեան<ref>{{Cite book|url=https://books.google.
13-րդ դարուն թագաւոր Ճէյմս Ա.-ը սկսաւ էքսպանսիայի ժամանակաշրջանը՝ նուաճելով եւ Թագին միացնելով Մալիորկան եւ Վալենսիայի թագաւորութիւնը: 1258-ին Քորպեան պայմանագրով , որ հիմնուած էր բնական սահմաններու սկզբունքի վրայ<ref name=":1">{{Cite web|url=https://www.webcitation.org/66awaFW5M?url=http://libro.uca.edu/chaytor/hac6.htm|title=WebCite query result|last=|first=|date=|website=www.webcitation.org|publisher=|language=|accessdate=}}</ref>, Քաթալոնիայի նկատմամբ ֆրանսական հաւակնութիւնները ցնդեցան: Գլխաւոր պայմանը Փիրենէյներ լեռներէն հիւսիս արակոնեան ազդեցութեան դադարեցումն էր<ref name=":1" />: Ճէյմս Ա.-ը կը գիտակցէր, որ [[Ֆրանսա|ֆրանսայի]] մէջ հենակէտ պահելուն ուղղուած ուժերու ու եռանդի վատնումը կրնար իր համար աղէտալի աւարտիլ<ref name=":1" />: Յունուար 1266-ին ան պաշարեց եւ գրաւեց Մուրսիան՝ այնտեղ բնակեցնելով իր մարդոց՝ գլխաւորապէս քաթալոնացիներու, իսկ այնուհետեւ համաձայն Քասորլսկեան պայմանագրով Մուրսիան վերադարձուց Քասթիլիային<ref>{{Cite book|url=https://books.google.
Շնորհիւ Ճէյմս Բ. թագաւորի՝ Մալիորկան, Սերտանը, Ռուսիլիոնի կոմսութիւններն ու Մոնպելէ սենիորութիւնը պահպանեցին իրենց անկախութիւնը 1276-էն մինչեւ 1279 թուականները՝ անոնցմէ ետք դառնալով Թագի ենթականեր եւ 1344-ին մտնելով Արակոնի թագի կազմ:
Տող 150.
Վալենսիայի թագաւորութիւնը, որ հիմնադրուած էր մավրիտանեան տայֆայի տեղը, դարձաւ Արակոնի թագի երրորդ անդամը (Մալիորկայի իրաւական կարգավիճակը կը տարբեէր Արակոնի, Քասթիլիայի եւ Վալենսիայի թագաւորութիւններու կարգավիճակէն):
1283-ին սիցիլիացիները ապստամբեցան Անժուրա-սիցիլիական տան դէմ, որու շրջանակներուն Սիցիլիական երեկոյի ընթացքին ոչնչացուցին ֆրանսական ամբողջ կայազօրը: Այդ իրադարձութիւններէն հինգ ամիս ենք Փետրօ Գ. Արակոնացին կ՛ընդունի ապստամբներու առաջարկը եւ Սիցիլիան ներառում Արակոնի թագի կազմին մէջ: Ան կը ժամանէ Տրապանի, որտեղ կ՛արժանանայ ջերմ ընդունելութեան: Ֆրանսամէտ տրամադրուած Հռոմի պապ Մարտինոս Դ. Փետրօ Գ.-ին հեռացուց եկեղեցիէն, անոր գահընկեց յայտարարեց եւ Արակոնի թագաւորութիւնը առաջարկեց Ֆիլիփ Գ.-ի որդիին<ref name=":2">{{Cite book|url=https://books.google.
Երբ Փետրօ Գ.-ը նախընտրեց արակոնեան ֆուերոսները չտարածել Վալենսիայի մէջ, քաղաքներու ներկայացուցիչներն ու ազնուականները Սարակոսայի մէջ հաւաքեցին կորտեսը եւ թագաւորԷՆ պահանջեցին հաստատել իրենց առաւելութիւնները: 1283-ին թագաւորը հաստատեց, որմէ ետք Արակոնեան միութեան աւանդական ազատութիւններու պաշտպանութեան համար ձեւաւորուեցաւ միութիւն, որ ստեղծեց Խուստիսիայի հաստիքը, որ պէտք է կատարէր թագաւոր ու արակոնեան ազնուականութեան միջեւ միջնորդի դերը: Թագաւորը պարտաւորուեցաւ հրաւիրել կորտեսի ժողով ոչ քիչ քան տարեկան մէկ անգամ եւ անոնց հետ խորհրդակցիլ ընթացիկ բոլոր հարցերու շուրջ<ref name=":2" />:
Տող 169.
=== Անկում եւ գոյութեան դադարեցում ===
Թագի փառքը առաջին հերթին կը վերաբերի 12-րդ 13-րդ դարերուն, երբ նուաճուեցան Վալենսիան, Մալիորկան եւ Սիցիլիան, իսկ բնակչութեան թուաքանակի աճը կ՛ուղեկցուէր սոցիալական հակամարտութիւններու բացակայութեամբ եւ քաղաքները կը զարգանային: Այդ գործընթացի գագաթնակէտը 1345 թուականն էր, որ արտացոլուած է Թագի կազմակերպչական ու մշակութային նուաճումներով<ref>{{Cite book|url=https://books.google.
Արակոնեան թագն ու վերջինի հաստատութիւնները լուծարուեցան միայն Սպանական ժառանգութեան համար մղուող պատերազմէն (1702-1713) յետոյ Նուեվջ Փլանտա հրամանագիրով, որ հրապարակուեցաւ Սպանիոյ թագաւոր Ֆիլիփ Ե.-ը<ref name=":3" />: Վարչական մարմինները ներառուեցան քասթիլիական կառավարութեան կազմ, իսկ Թագի հողերը միաւորուեցան քասթիլիականին, որպէսզի ձեւաւորուէր միասնական պետութիւն ([[Սպանիա]]), որ կը պահանջէր նոր դինաստիայի (Պուրպոններ) կեդրոնացուած ղեկավարութիւնը<ref name=":3" />:
== Ազգայնական կարծիքներ ==
Սպանական ժառանգութեան համար մղուող պատերազմի ժամանակ Ֆիլիփ Ե.-ի դէմ հանդէս եկած տարածքներուն մէջ իրականացուած դաժան վերաբերմունքի ու խիստ պատիժներու հանգամանքը ժամանակակից Սպանիոյ մէջ վալենսիական ու քաթալոնական որոշ ազգայնականներու կը ներկայացուի որպէս փաստարկ: Արակոնացիները կը ներկայացնեն դեռեւս միջնադարուն գրուած հին սահմանադրութիւնը, իսկ քաթալոնացիները կը յիշեցնեն իրենց արտօնութիւններու մասին՝ յիշեցնելով քաթալոնական ժեներալիտետն ու Քասթիլիայի դիմադրութիւնը<ref name=":4">{{Cite book|url=https://books.google.
19-րդ դարու ռոմանտիզմը, որ կը պարունակէ «Փիրենեան թագաւորութեան» մասին մտքեր, պայմանաւորուած է աւելի շուտ 13-րդ դարու տրուպադուրներու ներդրմամբ, քան թէ Արակոնեան թագի պատմական իրողութիւններով: Այդ պատկերացումները գոյութիւն ունին նաեւ մեր օրերուն որպէս «քաղաքականացուած մշակոյթի նոստալգիկ ծրագիր».<ref name=":4" />:
Տող 214.
|автор = Thomas N. Bisson
|заглавие = The Medieval Crown of Aragon: A Short History
|ссылка = https://books.google.
|место = Oxford, England
|издательство = Oxford University Press
| |||