«Աւստրալիա» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Տող 60.
1770 թուականի [[Ապրիլ 19]]-ին Endeavour նաւի անձնակազմը տեսած են Աւստրալիոյ արեւելեան մասը եւ տասը օր անց անոնք կանգ առին եւ տեղաւորուեցան Պոթանի արշիպեղագոսին մէջ (Archipelago)։ Քուքը հետազօտած է արեւելեան ծովեզրը, իսկ ետքը (naturalist) բնագէտ Ճոզէֆ Պենքսի հետ միասին յայտնած են, որ Պոթանիի պայմանները բարենպաստ են, որպէսզի անոր վրայ գաղութ ստեղծուի։
[[Պատկեր:Port Arthur Seeseite.jpg|մինի|աջից|Արթուր նաւահանգիստ (Թասմանիա նահանգ): Աւստրալիոյ դատապարտեալներուն համար մեծ բանտ եղած է]]
Առաջին բրիտանական գաղութը հիմնուած է 1788 թուականի [[Յունուար 26]]-ին, [[Նոր Հարաւային Ուելս]], երբ Արթուր Ֆիլիփի առաջին նաւատորմիղը հասաւ Ճեքսըն նաւահանգիստ<ref>Davison, Hirst and Macintyre, pp. 157, 254.</ref>։ Որպէս արդիւնք, այդ օրը դարձաւ ազգային տօն՝ Աւստրալիոյ օրը։ Վան Տիմենի Երկիրը (այժմ Թասմանիա) բնակեցուած է [[1803]] թուականին եւ առաձին գաղութի կարգավիճակ ստացած է 1825 թուականին<ref>Davison, Hirst and Macintyre, pp. 464-65, 628-29.</ref> ։ 1828 թուականին Միացեալ Թագաւորութիւնը օրինաւոր կերպով արեւմտեան Աւստրալիան յայտարարած է իրը<ref>Davison, Hirst and Macintyre, p. 678.</ref>, այդպէսով տիրապետելով ողջ աշխարհամասին։
Ժամանակի ընթացքին Նոր Հարաւային Ուելսի մէջ ստեղծուած են առանձին գաղութներ, 1836 թուականին՝ Հարաւային Աւստրալիան, 1851 թուականին՝ Վիքթորիան, իսկ 1859 թուականին՝ [[Քուինզլենտ]]ը<ref>Davison, Hirst and Macintyre, p. 464.</ref> ։ Հիւսիսային տարածքը հիմնուած է 1911 թուականին՝ Հարաւային Աւստրալիայէն մէկ մասի անջատման ճանապարհով<ref>Davison, Hirst and Macintyre, p. 470.</ref>։ Հիւսիսային Աւստրալիան, Վիքթորիան եւ Արեւմտեան Աւստրալիան հիմնուած են, որպէս «ազատ գաղութներ», այսինքն՝ անյտեղ երբեք բանտարկեալներ չեն տարուած<ref>Davison, Hirst and Macintyre, p. 598.</ref>։ Բայց յետագային բանտարկեալները տեղափոխուած են նաեւ վերջին երկու գաղութներ<ref>Davison, Hirst and Macintyre, p. 679.</ref><ref>[http://www.access.prov.vic.gov.au/public/PROVguides/PROVguide057/PROVguide057.jsp Convict Records] Public Record office of Victoria.</ref> ։ Նոր Հարաւային Ուելսի բնակիչներու դժկամութեան պատճառով բանտարկեալները տեղափոխուած են այդ գաղութը։ Դատապարտեալներով վերջին նաւը եկած է 1848 թուականին<ref>{{cite web|year=1988|url=http://www.abs.gov.au/Ausstats/abs%40.nsf/0/A890E87A9AB97424CA2569DE0025C18B?Open|title=1998 Special Article – The State of New South Wales – Timeline of History|publisher=[[Australian Bureau of Statistics]]|archiveurl=http://www.webcitation.org/659dY4C3t|archivedate=2012-02-02}}</ref>։
Աւստրալիան՝ մինչ եւրոպացիներով բնակեցնելը, ունէր 750 000-ից մինչեւ 1 000 000 բնակչութիւն<ref name=APR>{{cite book|last=Briscoe|first=Gordon|title=The Aboriginal Population Revisited: 70,000 years to the present|year=2002|publisher=Aboriginal History Inc.|location=Canberra, Australia|isbn=9780958563765|others=Smith, Len|page=12}}</ref>, որուն թուաքանակը կտրուկ կերպով նուազեցաւ 150 տարիներու ընթացքին՝ հիմնականօրէն եւրոպացիներուն կողմէ բերած հիւանդութիւններիու պատճառով<ref>{{cite encyclopedia|title=Smallpox Through History|url=http://encarta.msn.com/media_701508643/Smallpox_Through_History.html|work=Encarta|archiveurl=http://www.webcitation.org/query?id=1257008292443871|archivedate=31 October 2009|deadurl=yes}}</ref>։ «Գողցուած սերունդ» (երեխաներու առեւանգումը աւստրալիական տեղացի ապորիկեններու կողմէն) Աւստրալիոյ բնիկներու [[Ցեղասպանութիւն|ցեղասպանութիւն]] կը համարուի<ref>{{cite web|url=http://www.aiatsis.gov.au/rsrch/rsrch_dp/genocide.htm|title=Genocide in Australia|accessdate=2007 թ․ սեպտեմբերի 13|last=Tatz|first=Colin|year=1999|work=AIATSIS Research Discussion Papers No 8|publisher=[[Australian Institute of Aboriginal and Torres Strait Islander Studies]]|archiveurl=http://web.archive.org/web/20050808002313/http://www.aiatsis.gov.au/rsrch/rsrch_dp/genocide.htm|archivedate=8 August 2005}}</ref>։ Հաւանական է, որ այս հանգամանքն ալ նպաստած է Աաւստրալիոյ բնիկներու թուաքանակին կտրուկ նուազուման։<ref>{{Cite book|author=Attwood, Bain |title=Telling the truth about Aboriginal history |year=2005 |url=http://www.questia.com/read/109251500?title=Telling%20the%20Truth%20about%20Aboriginal%20History |publisher=Allen & Unwin |isbn=1-74114-577-5 |location=Crows Nest, New South Wales}}</ref>։ Բազմաթիւ պահպանողականներու կողմէ ապորիկեններու պատմութիւնը վիճելի է եւ չափազանցուած։ Այս կարծիքին է Աւստրալիոյ նախկին վարչապետ Ճոն Հոուարտը<ref>Davison, Hirst and Macintyre, pp. 72-73.</ref>։ «Գողցուած սերունդի» շուրջ բանավէճերը Աւստրալիոյ մէջ ստացած են «Պատմական պատերազմներ» անուանումը<ref>{{cite web|last=Mark|first=David|url=http://www.abc.net.au/news/stories/2009/08/27/2669177.htm|title=Rudd calls for end to 'history wars'|publisher=[[Australian Broadcasting Corporation]]|date=27 August 2009|accessdate=2010 թ․ ապրիլի 23|archiveurl=http://www.webcitation.org/659dZZ78p|archivedate=2012-02-02}}</ref>։ Դաշնակից ղեկավարութիւնը իրաւունք ստացած է ապորիկեններու նկատմամբ օրէնքներ կիրառել 1967 թուականին կայացած Աւստրալիական հանրաքուէարկութենէն ետք<ref>{{cite web|url=http://www.abc.net.au/messageclub/duknow/stories/s888141.htm|publisher=[[Australian Broadcasting Corporation]]|title=1967 Referendum|last=Dawkins|first=Kezia|date=1 February 2004|accessdate=2010 թ․ մարտի 30|archiveurl=http://www.webcitation.org/659danBq3|archivedate=2012-02-02}}</ref>։ Մինչ 1992 թուական, Աւստրալիոյ բնիկները հողատարածքի իրաւունք չունէին, քանի որ իրենցմէ առաջ Բարձրագոյն դատը, Աւստրալիան, մինչ եւրոպացիներու գալը ճանչցած էր որպէս «terra nullius» («ոչ մեկին չպատկանող երկիր»)<ref>Davison, Hirst and Macintyre, pp. 5-7, 402.</ref>։
19-րդ դարու 50-ականներուն Աւստրալիոյ մէջ ոսկէ տենդ սկսաւ<ref>Davison, Hirst and Macintyre, pp. 283-85.</ref>։ 1854 թուականին տեղի ունեցաւ Եւրիքեան ապստամբութիւնը, որ ուղղուած էր հանքերու համար ոսկիով արտօնագիրեր ձեռք բերելու դէմ։ Այդ առաջին քաղաքացիական անհնազանդութինն էր<ref>Davison, Hirst and Macintyre, pp.227-29.</ref>։ 1855 եւ 1890 թուականներու ընթացքին, վեց գաղունթեր ստացան պատասխանատու ղեկավարութեան կարգավիճակ, բայց միեւնոյն ժամանակ իրենք կը մնային Բրիտանական կայսրութեան կազմին մէջ։ [[Լոնտոն]]ի մէջ տեղակայացուած Բրիտանական կայսրութեան գաղութներու գործով նախարարութիւնը որոշ հարցերու շուրջ կը պահէր իր հսկողութիւնը՝ հիմնականօրէն արտասահմանեան գործերու, պաշտպանութեան<ref>Davison, Hirst and Macintyre, pp. 138-39.</ref> պաշտպանության<ref>{{Cite news|title=Colonial Defence and Imperial Repudiation|url=http://paperspast.natlib.govt.nz/cgi-bin/paperspast?a=d&d=DSC18601113.2.12&l=mi&e=-------10--1----0-all|date=13 November 1860|issue=vol XVII, issue 1349|newspaper=Daily Southern Cross|accessdate=2010 թ․ ապրիլի 4}}</ref> եւ միջազգային ծովային փոխադրական ոլորտներուն մէջ։
| |||