«Գիւղ» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

'''Գիւղ''', հարիւրէն մինչև հազար բնակչութիւն ունեցող բնակավայր է, որ սովորաբար կը գտնուի գիւղական վայրերուն մէջ, երբեմն նաևնաեւ քաղաքներու մօտ։ Սովորաբար տուներըտուներու գիււղերը կը գտնուին իրար մօտ, լայնօրէն ցրուած չեն ամբողջ տարածքով։

Միջին դարերուն գիւղին մէջ գերիշխած է բնատնտեսութիւնը։ Գիւղաբնակչութիւնը կազմած է երկրի բնակչութեան ճնշող մեծամասնութիւնը։ Տնայնագործութեան հիման վրայ գիւղերուն մէջ առաջացան արհեստներ, զարգացող առևտրականներ: Որոշ գիւղեր այս ճանապարհով վերածուէցանվերածուեցան քաղաքներու։

Հին հայկական գիւղերու մասին կը հաղորդուի յոյն մատենագիր Քսենոֆոնը[[Քսենոֆոն]]ը, որուն վկայութեամբ [[401]] թուականին, Հայաստանով անցած յունական զորքը ճանապարհին հանդիպած է բազմաթիւ գիւղերու՝ նահապետական կենցաղով, գետնափոր բնակարաններով։ Գիւղերը շրջապատուած են հողապատնեշներով, շատ տուներ ունացածունեցած են աշտարակներ։ Գիւղերուն գլխաւորած են վանգերը։ Այս շրջանին մէջ հայկական գիւղ արդէն դրացիական (տերիտորիալ) համայնք Էր։ Իւրաքանչիւր գիւղ ունեցած ենէ որոշակի հողատարածութիւն։

Մովսէս Խորենացին կը հաստատէ, որ Հայոց Արտաշէս թագաւորը կարգադրած է որոշել գիւղերու սահմանները և առանձին նշաններով (սահմանաքարերով) անոնք բաժանուածբաժնուած են ագարակներով։ Գիւղերը հիմնադրոաւծ են դաշտավայրերուն մէջ, լեռնահովիտներուն, արնահայաց լեռնալանջերուն, նաև լեռնակիրճերուն, հաշուի առնելով տնտեսական (հողի բերրիությունը, ջրի մոտիկությունը), պաշտպանական և այլ գործոններ, որոնցով յաճախ պայմանաւորուած են հայկական գիւղերու անունները։ Գիւղերու հողատարածութիւնները որոշակի սահմաններ ունեցած են նաեւ միջին դարերուն։ Զարգացած ֆեոդալիզմի դարաշրջանին մէջ (9-13-րդ դարերուն) տնտեսական վերելքի շնորհիւ ստեղծուած են նոր գիւղեր։ Դաշտավայրային մասերուն մէջ, գիւղերը եղած են խիտ և բազմամարդ, ունեցած են շուրջ 400-500 ընտանիք, մինչդեռ լեռնային գիւղերու բնակչութիւնը սակաւաթիւ է:

10-րդ դարու արաբ մատենագիր [[Իբն ալ-ՖակիհիՖակիհ]]ի վկայութեամբ Արմինիան (Հայքը, Վիրքն ու Աղվանքը) ունեցած է մօտ 18 հազար գիւղ և քաղաք, միայն Արարատեան դաշտին մէջ՝ [[1000]] բանակավայր։ 12-րդ դարուն հայ մատենագիրներ [[Սամուէլ ԱնեցինԱնեցի]]ն և [[Մատթէոս ՈւռհայեցինՈւռհայեցի]]ն կը վկայեն, որ Վասպուրականի թագաւորութիւնեանթագաւորութեան ժամանակ [[1021]] թուականին եղած է մօտ [[4000]], իսկ [[Ստեփանոս ՕրբելյանիՕրբելեանի]] (13-րդ դար) վկայությամբվկայութեամբ ՍյունիքիՍիւնիքի թագավորությունումթագաւորութեան, 11-12-րդ դարերում՝դարերուն՝ 1003 գյուղ։գիւղ։

[[1915]] թուականին երիտթուրքերի կառավարութիւնը բնաջնջեց հազարաւոր հայկական գիւղեր։ Բազմաթիւ հայկական գիւղերու անուններ փոխուեցան։ Թրքական «Ենի գյուն» լրագրի՝ 16 Դեկտեմբեր 1960 թուականին համարում զետեղուած հաղորդագրութեան համաձայն թրքական կառավարութիւնը նոյն թուին որոշում ընդունած է, որով երկրի արևելեան չորս վիլայեթների 2180 բանակավայրերու հին անունները փոխարինուած են թրքականով։

Լանջային և հովտային մշակելի ու ոռոգելի տարածութիւնները չեն կառուցապատուիլ։ Գետնամած, հողածածկ շինութիւններով ծայրահեղ խիտ ու անկանոն կառուցապատուած գիւղերու պատկերը նախնադարեան ժամանակներէն հասած է մինչև մեր օրերը։ Առանձնապէս ցուրտ լեռնային շրջաններում՝շրջաններուն մէջ՝ [[Բարձր ՀայքումՀայք]], Շիրակում[[Շիրակ]], Գեղարքունիքում[[Գեղարքունիք]] և այլուր, որտեղուր գլխատան բաժանմունքները ծածկած բակի կամ միջանցքի շուրջն են համախմբվել, իսկ մուտքերի առաջ բացակայելհամախմբուած են սյունավոր ծածկույթները, գյուղերըգիւղերը ձուլվելձուլուած են շրջապատին, իսկ ձմռանը բոլորովին չեն նկատվել։նկատուիր։ Այլ վայրերումվայրերուն առանձնապեսմէջ առանձնապէս գեղեցիկ տեսք ստացած են ստացելլանջերու լանջերի վրավրայ սանդղաձև դասավորվածդասաւորուած այն գյուղերըգիւղերը, որոնց գլխատները սյունավորսիւնաւոր ծածկույթծածկոյթ ենունեցած ունեցել։են։ ԳյուղականԳիւղական լեռնային ճանապարհները եղելեղած են ոլորապտույտ։ոլորապտոյտ։ ՀաճախՅաճախ նրանքանոնք կորել ենկորսուերեն սանդղաձև կտուրներիկտուրներու մեջ։ ԴրանցովՃանապարհներէն ևմէկը, բնականսակաւադէպ այլ սահմաններովերկուքը, առանձնացելտարբերուած են թաղերըիրենց լայնութեամբ։ Հին բնակարանները իրենց հատակագծով, որոնքծաւալով, ազգակցականբացուածքներով, համակեցությանծածկերով պատճառովև տոհմիայլ անուննմանրամասներով ենտարբերուող կրել։շինութիւններն Ճանապարհներիցայլևս մեկը,գետնի սակավադեպմեջ չեն երկուսըխորացուիր, տարբերվելկառուցուած են իրենցիրարմէ լայնությամբհեռու, դրանցիցմեծցած մեկինեն առընթերբակերը, կամկանոնաւորուած խաչմերուկներումեն դարպասներն ու ցանկապատները, իշխողկանաչապատուած դիրքովեն առանձնացվելգիւղի էներքին հրապարակը,տարածութիւնները։ ուրԳիւղերու գտնվելպատկերը էապես փոխուած է եկեղեցին։սովետական Լեռնայինիշխանութեան օրով։ Փողոցներն ու ճանապարհները դարձած են լայն և նախալեռնայինուղիղ, գյուղերումանհատական ներքինտուները կանաչապատումօժտուած գրեթեեն լուսաւոր սենեակներով և չիօժանդակ եղելհարմարութիւններով, սակայնշրջապատուած շրջակայքըեն մշակելբարեկարգ հողամասերով, կառուցուած են խնամքով։նաեւ սակաւահարկ ու հարմարաւէտ բնակելի շէնքեր։

* Քսենոֆոն, Անաբասիս, [[Երևան]], 1970։[[1970]]։

* Մանանդեան Հ․, Ֆեոդալիզմը Հին Հայաստանի մէջ, [[Երևան]], 1934։[[1934]]։

* Մնացականեան Ս․ Խ․, Հայաստանի գիւղական բնակավայրերու ճարտարապետութիւնը, Ե․, 1956։[[1956]]։

* Յակոբեան Ս․, Հայ գիւղացութեան պատմութիւն, հ․ 1—2, Ե․, 1957—64։[[1957—64]]։

* Պապուխեան Ն․ Ծ․, Սիւնիքի ժողովրդական ճարտարապետութիւնը, Ե․, 1972։[[1972]]։

* Ամիրեան Ս․ Ս․" Փոփոխութիւններ սովետական հասարակութեան սոցիալական կառուցուածքի մէջ, Ե․, 1973։[[1973]]։