«Թուրքերու Ներխուժումը Դէպի Կիպրոս» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Տող 76.
Այս քայլով Յունաստանը նպատակ ունէր կղզիին մէջի ցեղային բախումները վերջնականապէս դադրեցնելու: Բացի այդ, բարեփոխումներ նաեւ կազմակերպուեցան՝ ի նպաստ թուրքերու։
== Յունաստանի ռազմական յեղաշրջումը եւ թուրքերու ներխուժումը ==
=== Յունական յեղաշրջումը յուլիս 1974-ին ===
[[Պատկեր:Georgios_Grivas_1967.jpg|մինի|աջից|230px|''[[ԷՕԿԱ|Կիպրոսի ազատագրման ազգային կազմակերպութեան]]'' առաջնորդ Գէորգիոս Կրիւասը]]
[[1974]]-ի գարնան Կիպրոսի հետախուզական ընկերութիւնը յայտնաբերած է, որ Կիպրոսի ազատագրման ազգային կազմակերպութիւնը ռազմական յեղաշրջման կը պատրաստուի՝ ընդէմ գործող նախագահ Մակարիոսի։ Այս գործին մէջ կիպրոսայոյներու ազգայնական ահաբեկչական ռազմականացուած կազմակերպութիւնը Աթէնքի ռազմական խունտայի հովանաւորութիւնը։
Չնայած անոր, որ յեղաշրջման գաղափարը խստօրէն դատապարտուած է Եւրոպայի մէջ, այս ու հանդերձ Յունաստան Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներու աջակցութիւնը ունէր։ [[17 նոյեմբեր]]-ին երկրին մէջ ուսանողական ապստամբութիւն կը բռնկի, որ ազգային համայունական յեղաշրջման կը վերաճէ։ Յունաստանի նախագահ Ֆայիդոն Գիզիկիսը կը կարծէր, որ Մակարիոս Կիպրոսը Յունաստանին միացնելու կողմնակից էր, սակայն իրողութիւնը այդպէս չէր։ Էնոզիսի կողմնակիցները հիմնականին ԷՕԿԱ-ի անդամներն էին։ [[2 յուլիս]] [[1974]]-ին Մակարիոսը բաց նամակ կը գրէ Յունաստանի նախագահ Գիզիկիսին, ուր կը յայտնէ իր դժգոհութիւնը Յունաստանի կառավարութեան հանդէպ՝ ԷՕԿԱ-ի ահաբեկչական գործողութիւնները սատարելու եւ աջակցելու համար։ Մասնաւորապէս Կիպրոսի նախագահը հորդորած է յոյն սպաներուն լքելու համար Կիպրոսի ազգային պաշտպանութեան շարքերը։
Յունաստանի կառավարութիւնը շտապեց, Կիպրոսի նախագահին պատասխանելու։ Յունաստանի ղեկավարութեան նախաձեռնութեամբ Կիպրոսի ազգային պաշտպանութեան յոյն սպաները [[15 յունիս]] [[1974]]-ին ազգային յեղաշրջում կատարեցին եւ Մակարիոսի կառավարութիւնը տապալեցին։
Մասնաւորապէս յոյները մահափորձ կազմակերպեցին Մակարիոսի դէմ, սակայն ան յաջողեցան նախագահական նստավայրը ձգել եւ փախուստի դիմել դէպի Պաֆոս, որւրկէ ալ անգլիացիներու օգնութիւնը ստանալով կրնայ Մալթա մեկնիլ, ուրկէ ալ Անգլիա:
Նախկին կառավարութեան տապալումէն ետք Նիկոս Սամպսոնը Կիպրոսի առաջին աշխարհիկ նախագահ կը դառնայ։ Սամպսոնը յայտնի էր, որպէս ծայրահեղ յոյն ազգայնական քաղաքական գործիչ եւ նշանաւոր հակաթուրք, որ Կիպրոսի մէջ թուրքերու դէմ մղուող բոլոր բռնութիւններուն մասնակցած էր։ Շուտով Սամպսոն կը յայտարարէ, որ Մակարիոս մահացած է, այնինչ ան անվտանգ կերպով հանգրուանով Լոնտոնէն անցած էր։ Հետագային Մակարիոսին իր յայտարարութեամբ կը հերքէ գործող նախագահի յայտարարութիւնը, որ ալ հակասութիւններ կը ստեղծէ Սամպսոնի անուան վերաբերեալ։
Կիպրոսի ազգային յեղաշրջման ժամանակ 91 մարդ կը զոհուի։ Զարմանալիօրէն թուրք կիպրոսցիները չեն մասնակցիր Մակարիոսի դէմ շարժմանը, որովհետեւ չէին ուզեր թրքական հակաստեցութիւնը։ Ի պատասխան Կիպրոսի մէջ տեղի ունեցած դէպքերու՝ ԱՄՆ պէտքարտուղար Հէնրի Քիսինջերը կզղի ՛կուղղարկէ Ճոզէֆ Սիսկոյին, որ կը փորձէ միջապտել հակասութեան։ Անոր յաջորդեց ան բանը, որ Թուրքիա ԱՄՆ-ի միջնորդութեամբ պահանջացանկ ներկայացուց Յունաստանին՝ Կիպրոսի մէջ յունական քաղաքականութեան վերանայելու վերաբերեալ։ Թուրքերը կը պահանջէին հեռացնել Նիկոս Սամպսոնին կառավարութենէն եւ դուրս հանել 650 յոյն սպաներ Կիպրոսի ազգային պաշտպանութենէն։ Թուրքիոյ օրենսդիր կառավարութեան ղեկավար Պիւլենթ Էջեւիթի պաշտօնապէս կը դիմէ Անգլիոյ, եւ խնդրանք կը ներկայացնէ Կիպրոսի մէջ անգլիական կառավարութեան ստեղծման համար եւ չեզոքութիւնը կը ապահնջէ։ Անգլիա մերժած է առաջարկը եւ հորդորած է Թուրքիոյ դադարեցնելու համար Կիպրոսի մէջ թրքական ռազմակայաններու գործողութիւնները։
=== Թուրքերիուառաջին ռազմական ներխուժումը ===
Թուրքերու առաջին ռազմական ներխուժումը դէպի Կիպրոս կղզի տեղի ունեցած է [[20 յուլիս]] [[1974]]-ին՝ շաբաթ օրը։ Այս գործողութիւնները այն բանով սկսան , որ Թուրքիոյ կառավարութիւնը Կիրենիա մտցուցին թրքական կայազօրայիններուն, որոնց դէմ դուրս եկան Յունաստանի եւ Կիպրոսի յոյները։ Պաշտօնական Անկարան վկայակոչած է, որ ներխուժումէն առաջ, Թուրքիա երաշխիք ընդունած է կիպրաթուրքերու սահմանադրական իրաւունքները եւ Կիպրոսի անկախ պետութիւն ըլլալու հանգամանքը։ Այս գործողութիւնները պատմութեան մէջ յայտնի են որպէս «Աթիլլիա գործողութիւններ» անունով։
[[1974]]-ին ՄԱԿ-ի Անվտանգութեան խորհուրդը յաջողեցաւ հասնիլ այն իրողութեան, որ Թուրքիոյ եւ Կիպրոսի Հանրապետութեան միջեւ հրադադարի ռեժիմ հաստատուեցաւ։ Առաջին ռազմական ներխուժման ընթացքին թուրքերը յաջողեցան Կիպրոս կղզիի 3 %-ը ռազմակարարելու, որ Կիրենիայի եւ Նիկոսիայի բաժանարար գիծը կը համարուէր։ Հետագային, թուրքերը յաջողեցան տարածքները ընդլայնել Կիպրոսի մէջ եւ անկլաւ տիրոյթներէն վերաճած անկախ պետութեան (ՀԿԹՀ)։
[[20 յուլիս]]-ին 10,000 կիպրոսցիները Լիմասոլը հանձնեցին Կիպրոսի ազգային պաշտպանութեան։ Անկէ ետք, ըստ յոյն եւ թուրք կիպրոսէն ականատեսներու կիպրա-թրքական թաղամասը այրած է, կանայք բռնաբարուած են, իսկ երեխաները` այրած։
Այս դէպքերէն ետք թուրքերը սկսան Ֆամագուստան հրթիռահրետակոծել՝ Կիպրոսի նեղ շրջանը։
Թուրքիոյ առաջին ռազմական ներխուժումը աւարտած է թրքական անկլաւ վերահսկողութեան ստեղծումով եւ երկու կողմերէն մեծ քանակութեամբ ռազմագերիներ հաւաքուելով։
== Ծանօթագրութիւններ ==
| |||