|
== Պատմութիւն ==
=== Պետութեան Ձեւաւորում ===
{{Բազմապատիկ պատկերներ
| գոտի = left/right/center
| ուղղություն = horizontal
| վերնագիր = 19<sup>րդ</sup> դար
| վերնագրի գոտի = left/right/center
| վերնագրի ֆոն =
| նկարագրություն =
| նկարագրության գոտի = left/right/center
| նկարագրության ֆոն =
| լայնություն =
| պատկեր1 = Jews at Western Wall by Felix Bonfils, 1870s.jpg
| լայնություն1 = 280
| նկարագրություն1 = Հրէաները Արեւմտեան պատի մօտ
| պատկեր2 = Theodor Herzl.jpg
| լայնություն2 = 150
| նկարագրություն2 = Թէոտոր Հէրզլը սիոնիզմի հիմնադիրն է
}}
Իսրայէլի պետութիւնը ստեղծուած է [[1948]]-ի [[Մայիս 14]]-ին՝ [[ՄԱԿ]]-ի Գլխաւոր խորհուրդի [[1947]]-ի [[Նոյեմբեր 29]]-ի որոշմամբ, ըստ որուն [[Մեծ Բրիտանիա]]յի ենթամանդատային [[Պաղեստին]]ը կը հռչակուէր անկախ եւ անոր տարածքին մէջ, ստեղծուած էին երկու ինքնուրոյն՝ արաբական եւ հրեական պետութիւններ։ Հրեական պետութեան՝ Իսրայէլին, կը յատկացուէր 14 հզ. կմ2 (Պաղեստինի տարածքի 56%) տարածութիւն՝ խառը բնակչութեամբ։ [[Երուսաղէմ]]ը կը յանձնուէր ՄԱԿ-ի կառավարման։ [[1948]]-ի [[Մայիս]]ին, Իսրայէլի մէջ ստեղծուեցաւ ժամանակաւոր կառավարութիւն, որ կազմուած էր բացառապէս սիոնիստական կուսակցութիւններու ներկայացուցիչներէն։ Կառավարութեան առաջին իսկ՝ «Անկախութեան դեկլարացիայով» [[սիոնիզմ]]ը հռչակուեցաւ Իսրայէլի պաշտօնական [[գաղափարախոսութիւն]] եւ քաղաքականութիւն։
=== Արաբա-Իսրայէլական Պատերազմներ ===
Իմպերիալիստական տերութիւններու ([[ԱՄՆ]] եւ [[Մեծ Բրիտանիա]]) եւ միջազգային սիոնիզմի աջակցութեամբ Իսրայէլը [[1948]]-[[1949]]-ի արաբա-իսրայէլական պատերազմի հետեւանքով Իսրայէլը Պաղեստինի արաբական պետութենէն նուաճեց 6,7 հզ. քմ2քմ<sup>2</sup> տարածք, ինչպէս նաեւ [[Երուսաղէմ]]ի արեւմտեան մասը։ Ինչպէս իրեն յատկացուած, այնպես ալ զաւթած տարածքէն, Իսրայէլի կառավարութիւնը արտաքսեց մօտ 1 մլն արաբներու։ [[1949]]-ին Իսրայէլը [[Եգիպտոս (արեւմտահայերէն)|Եգիպտոս]]ի, [[Լիբանան (արեւմտահայերէն)|Լիբանան]]ի, [[Հորդանան]]ի եւ [[Սուրիա|Սուրիոյ]] հետ ստորագրեց զինադադարի ժամանակաւոր համաձայնագրեր, որոնք սակայն չփոխարինուեցան հաշտութեան պայմանագրերով։ [[1949]]-ին կայացան պառլամենտականխորհրդարանական ընտրութիւններ, գլխաւոր կառավարող կուսակցութիւնը դարձաւ ՄԱՊԱԻ-ն։ [[1952]]-ին [[ԱՄՆ]]-ի հետ համաձայնագրով Իսրայէլը փաստօրէն պարտաւորուեցաւ մասնակցիլ [[ԱՄՆ]]-ի բոլոր գործողութիւններուն Մերձաւոր Արեւելքին մէջ։ <br />
[[1952]]-ին Իսրայէլի եւ [[Գերմանիա (արեւմտահայերէն)|Գերմանիոյ]] միջեւ կնքուած պայմանագրով Իսրայէլը [[Գերմանիա]]յէն ստացաւ (մինչեւ [[1966]]-ը) 822 մլն տոլլար այսպէս կոչուած ռազմատուգանք եւ 1,7 մլր տոլլար փոխհատուցման մէջ՝ [[1939]]-[[1945]]-ի [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ին [[հրեահրեաներ]]ներունուն պատճառած վնասի դիմաց։ <br />
[[1956]]-ին Իսրայէլը Անգլիոյ եւ [[Ֆրանսա]]յի հետ ագրեսիա սանձագերծեց [[Եգիպտոս (արեւմտահայերէն)|Եգիպտոս]]ի դէմ։ [[1957]]-ին միացաւ ԷյզենհաուերիԱյզենհաուէրի դոկտրինայինհայեցակարգին եւ [[1958]]-ին աջակցութիւն ցոյց տուաւ [[Լիբանան (արեւմտահայերէն)|Լիբանան]]ի եւ [[Հորդանան]]ի դէմ անզլոանգլա-ամերիկեան ինտերվենցիային։ներխուժումին։ 601960-ական թթ. սկզբից Իսրայէլը կը շարունակէր ագրեսիւ քաղաքականութիւն վարել։ Յաճախակի կրկնուող պրովոկացիոն գործողութիւնները ([[Հորդանան գետ]]ի շրերու մասի մը կ'արտաուղղէ, սահմանային ռազմական միջադէպեր եւ այլն)ականներուն խիստ սրեցինսրւեցին արաբա-իսրայէլական յարաբերութիւնները։ [[1967]]-ի [[Յունիս 2]]-ին առաւել հետադէմ եւ ծայրահեղ ուժերու մասնակցութեամբ ստեղծուեցաւ ազգային միասնութեան կառավարութիւն, որ արաբական երկրներու դէմ պատերազմ սանձազերծելու միջոցով, կը ձգտէր իրագործել «Մեծ Իսրայէլ» ստեղծելու սիոնիստական ծրագիրը։ [[1967]]-ի [[Յունիս 5]]-ին Իսրայէլը նոր պատերազմ սկսաւ արաբական երկրներու ([[Եգիպտոս]], [[Սուրիա]], [[Հորդանան]]) դէմ։ [[ԽՍՀՄ]]-ի, ընկերային միւս երկիրներու եւ [[ՄԱԿ]]-ի Անվտանգութեան խորհուրդի գործուն միջամտութիւնը, Իսրայէլին ստիպեց դադարեցնել ռազմական գործողութիւնները ([[Յունիս 10]]), սակայն ան հրաժարեցաւ հեռացնել իր զորքերը գրաւուած տարածքներէն։ [[1967]]-ի [[Նոյեմբեր 22]]-ին Անվտանգութեան խորհուրդը բանաձեւ ընդունեց Մերձաւոր Արեւելքին մէջ, ճգնաժամի քաղաքական կարգաւորման վերաբերեալ։ Իսրայէլը հրաժարեցաւ բանաձեւը կատարելէն եւ շարունակեց իր ագրեսիւ գործողութիւնները արաբական երկիրներու նկատմամբ։ [[1968]]-ին աջ «ընկերականներու», սիոնիստական կուսակցութիւններու եւ բուրժուական ՌԱՖԻ կուսակցութեան միաւորումէն, ստեղծուեցաւ Իսրայէլի բանուորական կուսակցութիւնը (ՄԱԻ)։ [[1969]]-ին իշխանութեան գլուխ կանգնեց ծայրահեղ հետադիմականներու կառավարութիւնը՝ Գ.Կոլտայ ՄեիրիՄէիրի գլխաւորութեամբ։կառավարութիւնը։ Այդ կառավարութիւնը ձեռնամուխ եղաւ գրաւուած տարածքներու յուրացման ու բնական հարստութիւններու շահագործման։ Իսրայէլի կառավարող շրջաններու քաղաքականութիւնը [[1973]]-ի [[Հոկտեմբեր]]ին հանեցուց, արաբա-իսրայէլական նոր պատերազմի, որուն հետեւանքով Իսրայէլը մարդկային ոյժի եւ տեխնիկայի մեծ կորուստներ կրեց։ Արաբական պետութիւններու աճած մարտունակութիւնն ու Իսրայէլի միջազգային մեկուսացումը Իսրայէլի կառավարութեան ստիպեցին մասնակցիլ ([[1973]]-ի [[Դեկտեմբեր]]) ժնեւի հաշտարար կոնֆերանսին։ [[1974]]-ի [[Յունուար]]ին եւ [[1975]]-ի [[Սեպտեմբեր]]ին [[Եգիպտոս]]ի, իսկ [[1974]]-ի [[Մայիս]]ին Սուրիոյ հետ Իսրայէլը կնքեց զորքերու տարանջատման եւ անոնց միջեւ բուֆերայինպուֆերային գօտիներ ստեղծելու համաձայնագրեր։
<br Սակայն դէպքերու զարգացումը ցոյց կու տայ, որ Իսրայէլի կառավարութիւնը չի հրաժարիր ագրեսիւ քաղաքականութենէն։ Ան կը շարունակէ խափանել ժնեւի կոնֆերանսի աշխատանքները, կը փորձէ պառակտել արաբ, պետութիւններու միասնական ճակատը եւ մասնակի համաձայնութիւններով ամրապնդել ստատուս-քվոն, ոտնահարել [[Պաղեստին]]ի արաբական ժողովուրդի օրինական իրաւունքները։ />
[[1979]]-ին [[Եգիպտոս]]ը՝ առաջին արաբական երկիրն էր, որ խաղաղութեան դաշինք կնքեց Իսրայէլի հետ։ ԱրդիւնքոէԱրդիւնքով, Իսրայէլ Սինայի թերակղզին Եգիպտոսին հետ վերադարձուց։ [[Հորդանան]]ը եւ Իսրայէլը խաղաղութեան դաշինք կննքեցին [[1994]] թուականին։ Իսկ [[2005]]-ին Իսրայէլը իր բանակը դուրս բերաւ [[Գազա]]յի շրջանէն։
==Պետական կարգը==
ԻսրայէլԻսրայէլը հանրապետութիւն է։ Սահմանադրութիւն չունի, ան կը փոխարինուի շարք մը օրենսդրական փաստերով։ Պետութեան ղեկավարը նախագահ է, որուն լիազորութիւնները սահմանափակուած են։ Ողջ իշխանութիւնը կ'իրականացնէ կառավարութիւնը՝ վարչապետի գլխաւորութեամբ։ Բարձրագոյն օրենսդրական մարմինը միապալատ պառլամենտնխորհրդարանն է (կնեսետքնեսեթ)։ Ընտրական իրաւունքէն կ'օգտուին 18 տարեկան դարձած քաղաքացիները։ <br />
Դատական համակարգը կը կազմեն աշխարհիկ եւ հոգհեւոր դատարաններն ու Գերագոյն դատարանը:
=== Կուսակցութիւնները ===
*Աւոտայ
*[[Պատկեր:Logo Meretz.jpg|60px]] Մերէց
*[[Պատկեր:Likud Logo.svg|60px]] Լիքուտ
== Սահմաններ ==
[[Պատկեր:Is-wb-gs-gh v3.png|մինի|260px|Իսրայէլի քաղաքական քարտէզը։]]
== Աղբիւրներ ==
{{ծանցանկ}}
{{Ասիոյ Երկիրներ}}
| 