«Խաչակրաց արշաւանքներ» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Տող 48.
== Ցուցակ ==
Որպէս խաչակրաց արշաւանքներ ընդունուած է առաջինը համարել՝ 11-13-րդ դարերու ընթացքին, հակառակ անոր, որ նմանատիպ արշաւանքներ իրականացուեցաւ նաեւ յետագային՝ ընդհուպ մինչեւ Քանտիայի պաշարումը 1664 թուականին<ref name="ce">{{ws|«[[:s:en:Catholic Encyclopedia (1913)/Crusades|Խաչակրաց արշավանքները]]» 1913 թ-ի ''Կաթոլիկ Հանրագիտարան''ում}} {{ref-en}}</ref>։ Հիւանդ խնամողները մինչեւ իրենց պարտութիւնը Նաբոլէոնի կողմէն (1798 թուական) կը շարունակէին խաչակրաց արշաւանքները [[Միջերկրական Ծով (արեւմտահայերէն)|Միջերկրական ծով]]ուն` [[Մալթա (արեւմտահայերէն)|Մալթա]]յի շրջակայքը: Յետագային, Սուրբ Երկիրէն դուրս արդէն տեղի ունեցան քանի մը խաչակրաց արշաւանքներ՝ ընդդէմ Փիրենէեան թերակղզիի մուսուլմաններուն, Եւրոպայի հերետիկոսներուն (Heretics) եւ հեթանոսներուն։
=== Խաչակրաց Առաջին Արշաւանքը ===
[[Պատկեր:Peter the Hermit.jpg|մինի|Զինուորներուն, ասպետներուն եւ կանանց Առաջին խաչակրաց արշաւանքի ընթացքին առաջնորդող Պետրոս Մենակեացի, միջնադարեան պատկեր]]
1095 թուականի Մարտին տեղի ունեցած ժողովին քննարկուեցուեցաւ բիւզանդական կայսեր օգնութեան խնդրանքն ընդդէմ սելճուք-թուրքերու։ Նոյն տարին հարաւային Ֆրանսայի [[Քլերմոն]] քաղաքին մէջ Ուրպանուս Բ․ պապը (Pope Urban II) կոչ ուղղեց բոլոր քրիստոնեաներուն արշաւել եւ ազատագրել Սուրբ Երկիրը<ref>
[http://www.fordham.edu/halsall/source/urban2-5vers.html#Fulcher Ֆուլչեր], Միջնադարյան սկզբնաղբյուր. {{W/Ref-en}}</ref>։ Ահա հատուած մը անոր ճառէն.
{{քաղվածք|Երկիրը, որ դուք կը բնակիք փակուած է ծովերով բոլոր կողմերէն եւ շրջապատուած է լեռնաշղթաներով, չափազանց նեղ է ձեր մեծ բնակչութեան համար եւ ալ չունի առատ հարստութիւն, եւ երկրի սնունդն ու ուտելիքը հազիւ թէ բաւարարէ իր մշակները։ Այդ իսկ պատճառով ալ, որ դուք իրար կը սպանէք, պատերազմներ կը մղէք եւ մահացու վէրքեր կը հասցնէք։ Իսկ այժմ դուրս արձակեցէ՛ք ձեր ատելութիւնը, թող հանդարտին կռիւները, եւ թող նիրհեն երկպառակութիւնը։ Ճամբայ ելէ՛ք դէպի Սուրբ Գերեզման, խլեցէ՛ք, ազատեցէ՛ք այդ երկիրը անհաւատներէն եւ զայն ձերը դարձուցէ՛ք։ Այդ հողին վրայ «մեղր եւ կարագ կը հոսի»: Երուսաղէմը երկիրիս ամենաբարեբեր [[Մարգարիտ (արեւմտահայերէն)|մ արգարիտ]]ն է։|<ref>Համաշխարհային պատմություն-Միջին դարեր, հեղինակ Հարությունյան, Նազարյան, էջ 53</ref>}}
1096 թուականի սկիզբը սկսաւ խաչակիրներու առաջին արշաւանքը։ Գարնան ճանապարհ ելան գիւղացիներով կազմուած ջոկատները։ Երբ անոնք հասան [[Կոստանդնուպոլիս (արեւմտահայերէն)|Կոստանդնուպոլիս]], 50.000-էն ողջ մնացած էր 20.000-ը։ Չսպասելով ասպետներու ժամանումին, անոնք անցան [[Վոսփորի Նեղուց|Վոսփորի նեղուց]]ը եւ շարժուեցան դէպի [[Նիկիա (արեւմտահայերէն)|Նիկիա]] քաղաք, եւ հոն ալ ջախջախուեեցան սելճուք-թուրքերուն կողմէ։ Փրկուեցաւ միայն երեք հազարը։ 100.000 հեծեալ եւ 300.000 հետեւակ ասպետները օրհնուած Հռոմի Պապի կողմէն, [[Իտալիա (արեւմտահայերէն)|Իտալիա]]յէն և [[Ֆրանսա]]յէն ճամբայ ելան Կոստանդնուպոլիս 1096 թուականի [[15 Օգոստոս|Օգոստոս 15]]-ին։ 1096 թուականի Դեկտեմբերին, անոնք հասան Կոստանդնուպոլիս (Constantinople)։ Ստանալով մեծաքանակ աջակցութիւն Բիւզանդիայէն, անոնք ափ իջան Փոքր Ասիոյ մէջ եւ պաշարեցին Նիկիա քաղաքը (Siege of Nicaea)։ Քաղաքը գրաւուեցաւ 1097 թուականի [[19 Յունիս|Յունիս 19]]-ին<ref>Տիերման, Քրիստոֆեր. ''Աստծո Պատերազմը. Խաչակրաց արշավանքների Նոր Պատմություն'', 2006. էջեր` 106–124 {{ref-en}}</ref>։ Խաչակիրները, տօթ ամառուան պայմաններու մէջ, շարունակեցին իրենց երկարատեւ արշաւը Փոքր Ասիայով։ Անոր յաջորդեց [[Անտիոք (արեւմտահայերէն)|Անտիոք]]ի երկարատեւ պաշարումը (Siege of Antioch), որ սկսաւ 1097 թուականի Հոկտեմբերին եւ տեւեց մինչեւ 1098 թուականի Յունիսը։ Պաշարումը աւարտեցաւ միայն այն բանէն ետքը, երբ դարպասները բացաւ ծագումով հայ զինուոր մը։ Մտնելով քաղաք<ref>Բարբարա Տուչման. ''Հեռավոր Հայելի''. Ալֆրեդ Ա. Կնոպֆ, (օգոստոս, 1978) 279. ISBN 0-394-40026-7. {{W/Ref-en}}</ref> խաչակիրները սկսան մուսուլման բնակիչներու ջարդին եւ մզկիթներու ոչնչացումին<ref name = "Gabrieli-1984">Խաչակրաց արշավանքերի արաբական աղբյուրները, թարգմ. Ֆ. Գաբրիելիի, [[Լոնդոն]], 1984.</ref>։ Հակառակ անոր, որ մուսուլմաններու մեծ բանակ մը շարժուեցաւ դէպի Անտիոք, սակայն [[28 Յունիս|Յունիս 28]]-ին խաչակիրները ջախջախեցին անոնց։ Իսկ մինչ այդ, խաչակիրները, օգտուելով այն փաստէն, որ [[Եդեսիա (արեւմտահայերէն)|Եդեսիոյ]] հայազգի կառավարիչը ըլլալով յունադաւան աջակցութիւն չէր ստանար տեղի հայ բնակչութեան կողմէն, սպանեցին զինք եւ ստեղծեցին իրենց առաջին պետութիւնը։ Անտիոքէն ետք, հիւծուած խաչակիրները, գրաւելով ծովափնեայ քաղաքները մէկը միւսին ետեւէն, 1099 թուականի [[7 Յունիս|Յունիս 7]]-ին հասան [[Երուսաղէմ]]` ունենալով նախնական ուժերէն ընդամէնը կէսը <ref>Տիերման, էջեր` 146–153</ref>։
== Ծանօթագրութիւններ ==
| |||