«Հայոց Ցեղասպանութիւն» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Զոհերու թիւի հանգամանօրէն գնահատումը կրնայ կախուած ըլլալ հիմք ընդունուած հայ բնակչութեան ընդհանուր թիւի գնահականէն<ref name="The Armenian People from Ancient to Modern Times-2-271-272" />։ Զոհերու թիւի գնահատման վրայ ազդող եւս մէկ գործոն կը համարուի ժամանակաշրջանը, որ կը դիտարկուի որպէս ցեղասպանութեան ընթացք. ժամանակակէն գնահատականները կը տատանուին թերի [[1915]] թուականի<ref name="eoe-54-1">{{Գիրք|վերնագիր=Encyclopedia of the Ottoman Empire|մեջբերվողմեջբերուող էջեր=54}}<blockquote>'''Armenian Massacres (Armenian Genocide)''' The term Armenian Massacres refers to the massive deportation and execution of ethnic Armenians within Ottoman-controlled territories in 1915. <…> This episode started in April 1915 during World War I, after the Ottomans suffered a major defeat at the hands of Russia.</blockquote></ref> ևեւ [[1915]]-[[1923]] թվականնթուականին ընկածիյնկած ժամանակահատվածումժամանակահատուածին մէջ<ref name="Rummel 224-225">''R. Rummel'' [https://books.google.am/books?id=N1j1QdPMockC&pg=PA225&dq=DEATH+BY+GOVERNMENT+10.2+serbians&hl=ru&ei=GlhFTYexCsPxsga0urzTDg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCkQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false Death by government], табл. 10.1 и 10.2 на стр. 224-225</ref>։

[[1915]], [Սեպտեմբեր 28]]-ին, [[Տիարպեքիր (արեւմտահայերէն)|Տիարպեքիր]]ի նահանգապետ [[Ռեշիդ բեյ]]ը [[Թալէաթ փաշա|Թալէաթին]] ուղղուած հեռագրինհեռագիրին մէջ կը յայտնէ, որ նահանգէն տեղահանած է 120 000 հայերու, նոյն ժամանակահատուածին մէջ, պաշտօնականօսմանեանպաշտօնական օսմանեան վիճակագրութիւնը ցոյց կու տար երկու անգամ քիչ թիվթիւ<ref name="Suny, Göçek, Naimar, 136-137">{{Գիրք|վերնագիր=A Question of Genocide. Armenians and Turks at the end of the Ottoman Empire|հեղինակ=Ronald Grigor Suny, Fatma Muge Gocek, Norman M. Naimark|մեջբերվողմեջբերուող էջեր=136-137|հատոր=From «Patriotism» to Mass Murder: Dr. Mehmed Reșid (1873-1919)}}</ref>։ [[1915]] թվականի օգոստոսին,Օգոստոսին [[Էնվեր փաշա]]ն Էրնստ Յաքհին ({{lang-de|Ernst Jackh}}) հայտնումկը էյայտնէ 300 000 սպանվածսպաննուած հայերիհայերու մասին։ Համաձայն [[Յովհաննէս Լեփսիուս]]ի՝ սպաննուած է մօտավւրապեսմօտաւորապէս 1 միլիոն հայ, իսկ [[1919]] թուականին՝ Լեփսիուսը վերանայեցկրկին նայեցաւ իր տուեալներըտուեալներուն մինչեւ 1 100 000 մարդ։ Անոր տուեալներով՝ միայն [[Անդրկովկաս (աեւմտահայերէն)|Անդրկովկաս]] թրքական ներխուժման ժամանակ սպաննուած է 50-էն 100 հազար հայ։ «Օգնութեան գերմանական միութենէն» ({{lang-de|Deutscher Hilfsbund Deutscher Hilfsbund für christliches Liebeswerk im Orient}}) Էրնստ Զոմմերը տեղահանուածներու քանակը գնահատեց 1 400 000, իսկ ողջ մնացածներունը՝ 250 000<ref name="The Armenian People from Ancient to Modern Times-2-271-272" />։ [[1915]], [[Դեկտեմբեր 20]]-ին [[Հալէպ (արեւմտահայերէն)|Հալէպ]]ի մէջ, Գերմանիոյ հիւպատոս Ռյոսլերը ռեյխկանցլերուն յայտնեց, որ ելլելով 2,5 միլիոն հայերու ընդհանուր թիւի՝ 800 000 զոհերու թիւը հաւանական կը թուի եւ կրնայ աւելի շատ ըլլալ։ Միաժամանակ ան կը նշէ, որ եթէ հիմք վերցուի հայ բնակչութեան 1,5 միլիոն թիւը, ապա զոհուածներու թիւը համապատասխանաբար պէտք է նուազեցնել (այսինքն՝ զոհուածներու թիւը կը կազմէ 480 0000)<ref name="armenocide.com-1915-12-20-DE-001">[http://www.armenocide.com/armenocide/armgende.nsf/$$AllDocs-de/1915-12-20-DE-001?OpenDocument Der Konsul in Aleppo (Rößler) an den Reichskanzler (Bethmann Hollweg) - Bericht, K.No. 116 / B.No. 2881, Aleppo den 20. Dezember 1915] armenocide.net կայքին մէջ</ref>։

Համաձայն Լեփսիուսի՝ բռնի կերպով իսլամացուցին 250 0000-էն 300 0000 հայեր, որ առաջացուց կայսրութեան որոշ մուսուլման առաջնորդներու դժգոհութիւնը։ Այսպէս, [[Կուտինա (արեւմտահայերէն)|Կուտինա]]յի մուֆտին իսլամին հակասող համարեց հայերու բռնի իսլամացումը։ Իսլամացումը անհաւատ երիտթուրքերու առաջնորդներու համար չունէր հոգեւոր իմաստ, բայց այդ կը հետապնդէր հայկական նոյնականացումը, աւերելու եւ հայերու քանակը նուազեցնելու քաղաքական նպատակներ, որպէսզի խափանուի հայերու կողմէն ինքնավարութեան կամ անկախութեան պահանջները<ref name="The Armenian People from Ancient to Modern Times-2-271-272">{{Գիրք|հեղինակ=Richard G. Hovannisian|վերնագիր=The Armenian People from Ancient to Modern Times|հատոր=2|մեջբերվողմեջբերուող էջեր=271-272}} <blockquote>Dr. Lepsius took considerable care with the figures he used, although perhaps he should have been more circumspect in accepting the figure of 1,845,450 given by the Armenian patriarchate in Constantinople as the number of Armenians living in the Ottoman Empire. Nevertheless, it is unlikely to be far wrong, if we accept the figures that Enver Pasha gave to Dr. Ernst Jackh as early as the end of August 1915 for the number of Armenians dead (300,000) and those quoted by the German Embassy on October 4, 1916. Of the approximately 2 million Armenians living in the empire, 1,500,000 had been deported and between 800,000 and 1,000,000 of those had been killed. Lepsius initially estimated the number of Armenians who had died in the empire at 1,000,000; in the 1919 edition of the Bericht he revised that figure to 1,100,000. Lepsius put the number of eastern Armenians killed during the Ottoman invasion of Transcaucasia in 1918 at between 50,000 and 100,000. Another German closely involved at the time, Ernst Sommer of the Deutscher Hilfsbund, estimated in 1919 that 1,400,000 Armenians had been deported, of whom at the time scarcely more than 250,000 were alive (Sommer, 1919). <…> Lepsius also estimated that the number of Armenians forcibly converted to Islam was between 250,000 and 300,000. There was no religious element in the forced conversions to Islam at this time. The Ittihadist rulers of the empire were unbelievers. By contrast, some Turkish Muslim leaders, imams and hodjas, expressed disapproval at what the Armenians were compelled to endure. The harsh measures against the Armenians of Kutahia were declared theologically invalid by the local mufti Forced conversion had instead a political motive: to destroy the Armenians' identity, to turn Armenians into «Turks» so that they would appear in the other column of statistics and thus weaken or nullify any Armenian demands for autonomy or independence. Some Armenians appear to have returned to their faith after the armistice, but no figures exist for them.</blockquote></ref>։

Զոհերու թիւի մասին ժամանակակէն գնահատականները կը տատանուին 200 000-էն (որոշ թրքական աղբիւրներ<ref name="Zuercher 115">{{Գիրք|հեղինակ=Zurcher|վերնագիր=Turkey: A Modern History|մեջբերվողմեջբերուող էջեր =115}}<blockquote>The second controversy is over numbers: Turkish historians have put the number of deaths as low as 200,000, while the Armenians have sometimes claimed ten times as many. <…> Between 600,000 and 800,000 deaths seems most likely.</blockquote></ref> ևեւ «History of the Ottoman Empire and modern Turkey» առաջին հրատարակութեան մէջ Սթենֆորդ Շոուն<ref name="The Armenian Genocide: An Interpretation" />)) մինչևմինչեւ ավելիաւելի քան 2 000 000 (որոշ հայ պատմաբաններ<ref name="Zuercher 115" /> ևեւ [[ՌուդոլֆՌուտոլֆ Ռումմել]]ը<ref name="Rummel 224-225" />)։ ՌոնալդՌոնալտ Սունին գնահատականներու ընդգրկման սահման կը համարէ քանի մը հարիւր հազարէն մինչեւ 1,5 միլիոնը<ref name="Looking toward Ararat-114">{{Գիրք|հեղինակ=Ronald Grigor Suny|վերնագիր=Looking toward Ararat|մեջբերվողմեջբերուող էջեր=114}}<blockquote>Estimates of the Armenians killed in the deportations and massacres of 1915-1916 range from a few hundred thousand to 1,500,000.</blockquote></ref>։ Ըստ «Օսմանեան կայսրութեան հանրագիտարանի»՝ ամենասեղմ հաշուարկները ցոյց կու տան զոհերու 500 000 թիւը, իսկ ամենաբարձր թիւ կը համարուի հայ գիտնականներու 1,5 միլիոն գնահատականը<ref name="eoe-54-2">{{Գիրք|վերնագիր=Encyclopedia of the Ottoman Empire|մեջբերվողմեջբերուող էջեր=54}}<blockquote>Although the precise circumstances of these events and the total number of dead are hotly contested be the scholars from the opposing political camps, even the most conservative estimates place Armenian losses at approximately half a million. The higher figure given by Armenian scholars is one and a half million dead.</blockquote></ref>։ Համաձայն ԱռնոլդԱռնոլտ Թոյնբիին (հրապարակուած 1916 թուականին) մեջբերող «[[Բրիտանիկա հանրագիտարան (արեւմտահայերէն)|Բրիտանիկա]]»-ի՝ զոհուած է մօտ 600 000 հայ<ref name="britannica-armenian-massacres">[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/35323/Armenian-massacres Britannica. Armenian massacres.]</ref>, ԳյունթերԳիւնթեր ԼևինԼեւին հայտնումկը էյայտնէ 642 000<ref name="Guenter Lewy 240">''Guenter Lewy'', [https://books.google.am/books?ei=3E9GTaDyKMfKswb9hYGoDg&ct=result&sqi=2&hl=ru&id=6tdtAAAAMAAJ&dq=armenians+in+ottoman+empire&q=to+about+642,000#search_anchor The Armenian massacres in Ottoman Turkey: a disputed genocide], стр. 240 <blockquote>According to the numbers I have accepted (1,750,000 prewar population and 1,108,000 survivors) the death toll comes to about 642,000 lives <…></blockquote></ref>, Էրիկ Յան-Ցիւրխերը կ'ենթադրէ 600 000-800 000 զոհ<ref name="Zuercher 115" />, ՌոջերՌոճեր Սմիթը՝ «միլիոնէն աւելի»<ref name="Roger Smith 8">''Roger W. Smith''. The Armenian Genocide: Memory, Politics, and the Future // ''Richard G. Hovannisian''. The Armenian genocide: history, politics, ethics. Palgrave Macmillan, 1992. ISBN 0-312-04847-5, 9780312048471. Стр. 8. <blockquote>But denial can enter into the very fabric of a society, so that those who come after sustain and even intensify the denial begun by the perpetrators. The most strident and elaborate denial of genocide in history follows this pattern. The Turkish Republic, established in 1923, is not guilty of physical genocide against Armenians, but it continues to the present to deny that the Young Turk government engaged in massive destruction of Armenians from 1915 to 1918, resulting in the death of over one million persons, and the elimination of the Armenian people from its homeland of nearly 3000 years.</blockquote></ref>, «Ցեղասպանութեան հանրագիտարանը» կը կարծէ, որ ոչնչացած է մինչեւ 1,5 միլիոն հայ<ref name="Rouben Paul Adalian 1999">''Rouben Paul Adalian''. Treatment Of The Armenian Genocide In Representative Encyclopedias. // {{Գիրք|հեղինակ=Israel W. Charny|վերնագիր=Encyclopedia of genocide|մեջբերվողմեջբերուող էջեր=73}} ''«In all, it is estimated that up to a million and a half Armenians perished at the hands of Ottoman and Turkish military and paramilitary forces and through atrocities intentionally inflicted to eliminate the Armenian demographic presence in Turkey».''</ref>, ըստ Ռումմելի՝ 2 102 000 հայ<ref name="Таблица 10.2">''[[ՌուդոլֆՌուտոլֆ Ռումել|R. J. Rummel]]''. Freedom, Democracy, Peace; Power, Democide, and War. [http://www.hawaii.edu/powerkills/DBG.TAB10.2.GIF Таблица 10.2]</ref> (որոնցմէ 258 000-ը Օսմանեան կայսրութենէն դուրս ապրողները)։ Համաձայն Դուգլաս Հովարդի՝ շատ պատմաբաններ զոհերու թիւը կը գնահատեն 800 000-1 000 000-ի սահմաններուն մէջ<ref name="Douglas Arthur Howard 83">''Douglas Arthur Howard'' [https://books.google.am/books?id=Ay-IkMqrTp4C&lpg=PA83&vq=%22The%20exact%20number%20of%20those%20who%20died%20is%20a%20matter%20of%20dispute,%20but%20most%20historians%20agree%20it%20was%20around%20800000%20to%201000000%20people.%22&pg=PA83 The history of Turkey], P. 83. <blockquote>The exact number of those who died is a matter of dispute, but most historians agree it was around 800000 to 1000000 people.</blockquote></ref>։ [[ՌիչարդՌիչարտ Յովհաննիսեան]]ի կարծիքով՝ մինչ վերջերս ամենատարածուածը 1,5 միլիոն գնահատականն էր, բայց վերջին ժամանակներուն մէջ, Թուրքիոյ քաղաքական ճնշումներու հետեւանքով այդ գնահատականը նուազելու միտինմիտքին մէջ ունի<ref name="The Armenian People from Ancient to Modern Times-2-271">{{Գիրք|հեղինակ=Richard G. Hovannisian|վերնագիր=The Armenian People from Ancient to Modern Times|հատոր=2|մեջբերվողմեջբերուող էջեր=271}}</ref>։ Համաձայն փիլիսոփայական գիտութիւններու, բժիշկ՝ պրոֆեսոր Արմէն Մարսուբեանի՝ պատմաբաններու մեծ մասը զոհերու թիւը կը գնահատէ 1-1,5 միլիոն<ref name="Marsoobian-135">''Armen Marsoobian.'' Genocides Aftermath: Reflections on Self and Responsibility // Alexander Kremer, John Ryder. Self and society: central European pragmatist forum, volume four. Rodopi, 2009. ISBN 90-420-2621-9, 9789042026216. P. 135 <blockquote>The turkish government’s position is that only 300000 armenians perished during the «troubles», while most historians place the number somewhere between a million and a million and a half.</blockquote></ref>։ Թեմատիկ հանրագիտարանները կու տան, հետեւեալ գնահատականները՝ «Encyclopedia of Genocide»՝ 1918 թուականի դրութեամբ մօտաւորապէս 1 միլիոն<ref name="Encyclopedia of genocide, 61">{{Գիրք|հեղինակ =Israel W. Charny|վերնագիր =Encyclopedia of genocide|մեջբերվողմեջբերուող էջեր =61|հատոր =1}}</ref>, «Encyclopedia of Genocide and Crimes Against Humanity»՝ մոտավորապեսմօտաւորապէս 1,2 միլիոն<ref name="Dadrian. Armenians in Ottoman Turkey and the Armenian Genocide" />, «Dictionary of Genocide»՝ 1 միլիոնիցմիլիոնէն ոչ պակաս, բայց մոտ 1,5 միլիոն զոհ<ref name="Totten 19">{{Գիրք|հեղինակ =Samuel Totten|վերնագիր =Dictionary of Genocide|մեջբերվողմեջբերուող էջեր =19}}</ref>։