«Հայոց Ցեղասպանութիւն» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

=== ԹուրքիբյԹուրքիոյ Հայ Բնակչութիւն ===

Ամենավիճելի հարցերէն մէկը զոհերու թուաքանակն է, որու պատասխանը շատ ՛աճախ կախուած է քաղաքական նախապատիւութիւններէն։ Զոհերու ճշգրիտ հաշվարկհաշուարկ հնարաւոր չէ, եւ գնահատականը կը հիմնուի ուղղակի հայտանիշերույայտանիշերու եւ վկաներու ցուցմունքներու վրայ։ Նման յայտանիշերէն կը համարուի Օսմանեան կայսրութեան մէջ հայ բնակչութեան թուաքանակը։

Հայկական հարցի առաջացումէն ի վեր, հայերու ժողովրդագրական կշիռը Թուրքիոյ մէջ դարձաւ քաղաքական հարց՝ ձգտելով ցոյց տալ, որ հայերը մուսուլմանական բնակչութեան կողքին կը կազմէին չնչին փոքրամասնութիւն։ [[1864]]-[[1866]] թուականներու [[Թանզիմաթը արաբական երկրներու մէջ|բարեփոխումներու]] քողի տակ [[Էրզրումի վիլայեթնահանգի|Էրզրումի վիլայեթը]]ը (նախկին Էրմենիստան նահանգութիւն) բաժանուեցաւ մութաշարիֆներուպատուաւորներուն ({{lang-tr|Mutasarrıf}}) կողմէն կառավարուող եօթ մասերու։ ԷրզրումիԷրզրում վիլայեթի տարածքինահանգի մէկ մասը տրուեցաւ [[ԴիարբեքիրՏիարպեքիր]] գաւառին։ Բայց այնուամենայնիւ, վիլայեթի բնակչութեան կազմին մէջ, հայերը մեծամասնութիւն կը կազմէին, եւ [[1878]] թուականին ամբողջական շրջաններու հեռացման եւ ուրիշներու աւելացման հետեւանքով Էրզրումի վիլայեթը բաժանուեցաւ չորս վիլայեթներոպ՝ [[Էրզրումի վիլայեթ|Էրզրումնահանգ]], [[Վանի վիլայեթնահանգ |Վան]], [[Հաքյարիի նահանգ |Հաքյարի]] եւ [[Մշոյ նահանգ |Մուշ]]։ [[1886]] թուականին [[Բարձր դուռԴուռ (արեւմտահայերէն)|Բարձր դուռը]]ը [[Հայկական լեռնաշխարհԼեռնաշխարհ (արեւմտահայերէն)|Հայկական լեռնաշխարհը]]ը բաժանեց այս անգամ աւելի փոքր վարչական միաւորներու։ Շրջանի վերջին վերաձեւումը տեղի ունեցաւ [[1895]] թուականին. ութ վիլայեթներնահանգները միացան՝ ձեւաւորելով վեց նոր վարչական միաւորներ։ Ժողովրդագրական հաշվարկներունհաշուարկներուն մէջ, օսմանեան կառավարութիւնը ուղղափառ հայերուն կաթողիկէ եւ աւետարանական հայերէն, [[յոյներ]]էն եւ [[ասորիներ (արեւմտահայերէն)|ասորիներ]]էն առանձին կը հաշուարկէր, մինչդեռ [[թուրքեր (արեւմտահայերէն)|թուրքեր]]ը, [[թուրքմեններ (արեւմտահայերէն|թուրքմեններ]]ը, [[քիւտեր]]ը, [[ԿըզըլբաշներԿըզըլպշներ|զղլբաշներըզղլպաերը]], [[եզդիներ (արեւմտահայերէն)|եզդիներ]]ը եւ այլեր կը հաշուարկուէին միասին<ref name="Kévorkian:The Armenian Genocide-265-267">{{Գիրք|հեղինակ =Raymond Kévorkian|վերնագիր=The Armenian Genocide: A Complete History|մեջբերվողմեջբերու էջեր=265-267}}</ref>։

[[1844]] թուականին, Օսմանեան կայսրութեան մէջ առաջին մարդահամարը Ասիական Թուրքիոյ մէջ, ցոյց տուաւ մօտաւորապէս 2 000 000 հայերու։ [[1867]] թուականին [[ԲարիզՓաիզ]]ի Համաշխարհային ցուցահանդէսին մէջ, կայսրութեան ղեկավարութիւնը Փոքր Ասիոյ մէջ, յայտարարեց 2 000 000, իսկ եւրոպական Թուրքիոյ մէջ՝ 400 000 հայերու մասին։ [[Պոլսոյ հայոց պատրիարքութիւն|Հայոց պատրիարքութեան]] տուեալներով՝ [[1878]] թուականին Օսմանեան կայսրութեան մէջ, հայերու թիւը կը կազմէր 3 000 000, 400 000՝ եւրոպական Թուրքիոյ մէջ, 600 000՝ Փոքր Ասիոյ արեւմուտքին մէջ, 670 000՝ [[Սեբաստիա (արեւմտահայերէն)|Սեբաստիոյ]]յի, [[Տրապիզոն]]ի, [[Մաժաք (արեւմտահայերէն)|Մաժաք]]ի եւ [[ԴիարբեքիրՏարպքիր]]ի վիլայեթներուն մէջ եւ 1 330նահանգներուն0 000՝ [[Հայկական լեռնաշխարհ]]իլեռնաշխարհի մէջ։ [[1881]]-[[1893]] թուականներու պաշտօնական մարդահամարին մէջ, հայերու թիւը կտրուկ կը նուազի՝ 1 048 143 մարդու։ Նոյնիսկ [[Կարս]]իԿարսի եւ [[Արտահան (արեւմտահայերէն)|Արտահան]]ի [[1878]] թուականի կորուստը հաշուի առնելով՝ հայերու քանակութեան այդպիսի նուազումը կարելի է բացատրել թիւերուն մէջ մեքենայութիւններով։մեքենաներով։ Օսմանեան կայսրութեան տարեգրքինտարեգիրքին մէջ ({{lang-tr|Salname}}) 1882 թուականի՝ ոչ մուսուլման տղամարդկանցտղամարդոց կողմէն վճարվողվճարուող հարկ հաշուարկուած եղած է 462 870 թրքական ֆունտի չափով, բայց համաձայն հենց նոյն տարեգրքի՝ Թուրքիոյ նախարարներու խորհուրդը կ'ակնկալէր այդ հարկէն մուտքեր երկու անգամ աւելի, որ ուղղակիօրէն կը հիմնաւորէ ոչ մուսուլման բնակչութեան թիւիիթիւի կրկնակի նուազին մէջ։ Պաշտօնական մարդահամարըմարդահամարի որոշ քաղաքներուն մէջ, հայերու գոյութեան բացակայութիւն ցոյց տուաւ, որոնց գոյութեան մասին կան հստակ աղբիւրներ։ Օսմանեան կայսրութեան [[1907]]-[[1908]] թուականներու մարդահամարն առաջ կը քաշէ նոյն հարցերը, ինչ նախորդը։ Համաձայն այդ մարդահամարի՝ [[Էրզրում]]ի, [[Պիթլիսի վիլայեթ|Բիթլիսի]] ու [[Վանի վիլայեթնահանգ|Վանի]] հայ բնակչութիւնը մնացած է նոյնը՝ չնայած 1894-1896 թուականներու ջարդերը։ Ռայմոնդ Գէորգեանը, մանրամասն ուսումնասիրելով ժողովրդագրական տուեալները, կը կարծէ, որ այդ մարդահամարը կապ չունէր հայ բնակչութեան իրական թիւը արտացոլելու հետ եւ միայն կը կրկնէր նախորդ մարդահամարի տուեալները, որոնք իրենց հերթին կը նուազեցնէին երկու անգամ։ [[1912]] թուականին Հայոց պատրիարքութիւնը [[Վան]]ի, [[Պիթլիս]]ի, [[Խարբերդ]]ի եւ [[Էրզրում]]ի վիլայեթներու հայ բնակչութեան թիւը գնահատած է 804 500 մարդ։ [[1914]] թուականին պատրիարքութիւնը բերաւ աւելի ստոյգ տուեալներ, որոնք կայսրութեան տարածքին մէջ ցոյց կու տային 1 845 450 հայերու։ Բնակչութեան՝ մէկ միլիոնէն աւելի նուազումը կարելի է բացատրել 1894-1896 թուականներու ջարդերով, Թուրքիայէն փախուստով եւ հարկադրաբար իսլամացումով։ Բացի այդ, մարդահամարն ամբողջական չէր, որովհետեւ պատրիարքութեան գրագիրները մուտք չունէին բոլոր հայաբնակ վայրեր, մանաւանդ եթէ ատոնք կը վերահսկէին քրտական ցեղերու կողմէն։ Այս փաստնփաստը աւելի բնորոշ է [[Տիարպեքիր]]ի վիլայեթինահանգին համար, որուն հայ բնակչութիւնը, համաձայն պաշտօնական տուեալներու, կը կազմէր 73 226 մարդ, համաձայն պատրիարքութեան հաշուարկներու՝ 106 867, իսկ [[1915]] թուականի գարնանը, վիլայեթէննահանգէն տեղահանուեցաւ 120 000 հայ։ Պաշտօնական օսմանեան վիճակագրութիւնը 1915 թուականին կայսրութեան հայ բնակչութիւնը կը հաշւըուէրհաշուըուէր 1 295 000 մարդ<ref name="Kévorkian:The Armenian Genocide-267-278">{{Գիրք|հեղինակ=Raymond Kévorkian|վերնագիր=The Armenian Genocide: A Complete History|մեջբերվողմեջբերուող էջեր=267-278}}</ref>։

Համաձայն [[Բրիտանիկա հանրագիտարան (արեւմտահայերէն)|«Բրիտանիկա» հանրագիտարանիհանրագիտարան]]՝ը գոյութիւն ունին 1 միլիոնէն մինչեւ 3,5 միլիոն թուական տուեալներ։ Ժամանակակէն գնահատմամբ Օսմանեան կայսրութեան հայ բնակչութեան թիւը կը տատանուի 1 500 000<ref name="Erik Jan Zürcher">{{Գիրք|հեղինակ=Zurcher|վերնագիր=Turkey: A Modern History|մեջբերվողմեջբերուող էջ=114}}<blockquote>Estimates of the total number of Armenians in the empire vary, but a number of around 1,500,000, some 10 per cent of the population of Ottoman Anatolia, is probably a reasonable estimate.</blockquote></ref> ևեւ 2 500 000<ref name="Lise Noël">''Noël, Lise'' Intolerance: A General Survey, стр. 101: <blockquote>Starting in 1915, one and a half million Armenians (60 % of the population) were eliminated by the Turkish government during the First World War.</blockquote></ref> մարդու միջեւ։