«Հըզպալլա» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն
Content deleted Content added
No edit summary |
Չ ամսաթվերի ձևաչափի ուղղում, փոխարինվեց: accessdate=2006-07-31 → accessdate=2006 թ․ հուլիսի 31 (4), accessdate=2009-05-11 → accessdate=2009 թ․ մայիսի 1 oգտվելով [[Վիքիպեդիա:Ավտո... |
||
Տող 27.
Հեզբոլլահն ստեղծւած է [[1982]] թուականին որպես ռազմական կազմակերպութիւն, ի պատասխան Լիբանանի ներխուժած [[Իսրայել]]ի, նպատակ ունենալով Լիբանանի [[քաղաքացիական պատերազմ]]ի ժամանակ դիմադրելու Իսրայելին։<ref name="HG20Ak02" /><ref name="bbc-hi-me">{{cite web|title=Who are Hezbollah| first=|last=|publisher=[[BBC News]] |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/4314423.stm |date=2008-05-21|accessdate=2008 թ․ օգոստոսի 15–ին}}</ref> Անոր ղեկաւարները ներշնչւած են [[Այաթոլլահ]] [[Իմամ Խոմեյնի|Խոմեյնի]]ի կողմից, իսկ զորքերը մարզւել և կազմակերպւել են [[Իրանի հեղափոխական պահակներ]]ի մի քանակակազմի կողմէն։<ref name="nybooks">{{cite web|url=http://www.nybooks.com/articles/17060|title= In Search of Hezbollah|author=Adam Shatz|publisher=[[The New York Review of Books]]|date=ապրիլի 29, 2004|accessdate=2006 թ․ օգոստոսի 14–ին}}</ref> Հեզբոլլահի [[1985]]-ի մանիֆեստը կը նշէ երեք յիմնական նպատակներ՝ Լիբանանում վերջ տալ գաղութաբնակութեանը, արդարութիւն հաստատել [[Ֆալանժ]] կուսակցութեան ոճրագործ անդամների նկատմամբ և Լիբանանում հաստատել իսլամական վարչակարգ։<ref name="The Hizballah Program">{{cite web |url=http://www.standwithus.com/pdfs/flyers/hezbollah_program.pdf |title=The Hizballah Program |publisher=provided by standwithus. com ([[StandWithUs]]) |author=author unknown|accessdate=2007 թ․ հոկտեմբերի 29–ին|format=PDF}}</ref><ref name="Stalinsky">Stalinsky, Steven. [http://www.nysun.com/article/37184 "An Islamic Republic Is Hezbollah's Aim."] ''[[The New York Sun]]''. օգոստոսի 2, 2006։ Նոյեմբերի 1, 2007.</ref> Հեզբոլլահի ղեկավարները բազմաթիվ հայտարարութիւններ են արած Իսրաելի կործանման վերաբերեալ՝ Իսրաելը անուանելով «[[սիոնիստ]] էութիւն, որը կառուցւած է ուրիշների հողերի վրա»։<ref name="The Hizballah Program"/>
Հեզբոլլահն, որը սկսած է որպես փոքր ռազմական ոստիկանութիւն, այսօր մեծ կազմակերպութիւն է ունենալով աթոռներ [[Լիբանանի խորհրդարան]]ում, [[ռադիո]] և [[արբանյակ]]աին [[Ալ Մանար|հեռուստատեսիլի կայան]] և ծրագիրներ հասարակական զարցագման։<ref name="deeb-hzb-a-primer">{{cite web|title=Hizballah: A Primer |last=Deeb|first=Lara|date=2006-07-31|publisher=Middle East Report|url=http://www.merip.org/mero/mero073106.html|accessdate=2006
Հեզբոլլահը ֆինանսական օգնութիւն կը ստանա [[Իրան]]ից, [[Սուրիա]]ից և նւիրատւութիւններ լիբանանցիներից և այլ շիաներից։<ref name="irinnews52494">{{cite web|url=http://www.irinnews.org/report.asp?ReportID=52494&SelectRegion=Middle_East|title=LEBANON: The many hands and faces of Hezbollah |author=UN Office for the Coordination of Humanitarian Affairs|date=2006-03-29|accessdate=2006 թ․ օգոստոսի 17–ին}}</ref> Կազմակերպութեան ռազմական ուժը նաեւ զորացած է [[2000]] թուականներին։<ref name="met">{{cite news |first= MelL |last= Frykberg |authorlink= |coauthors= |title=Mideast Powers, Proxies and Paymasters Bluster and Rearm |url= http://www.metimes.com/International/2008/08/29/mideast_powers_proxies_and_paymasters_bluster_and_rearm/5485/ |work= [[Middle East Times]] |publisher= |date=2008-08-29 |accessdate=2008 թ․ օգոստոսի 29–ին |quote= And if there is one thing that ideologically and diametrically opposed Hezbollah and Israel agree on, it is Hezbollah's growing military strength.}}</ref> [[1992]] թուականից ի վեր, Հեզբոլլահի ղեկավարն է [[Հասան Նասրալլահ]]ն։
Տող 35.
=== Հիմնադրում ===
Գիտնականները տարբեր կարծիք ունեն, թե երբ է Հեզբոլլահը հիմնւած։ Մի քանի կազմակերպութիւններ թուարկում են պաշտոնական հիմնումը [[1982]] թուականին<ref>[http://www.globalsecurity.org/military/world/para/hizballah.htm GlobalSecurity.org, 2005]</ref> ի դեմ [[Լիբանան]]ի [[իսրայել]]եան ներխուժման։<ref name="CFR">{{cite web|url=http://www.cfr.org/publication/9155/hezbollah.html?breadcrumb=%2F |title=Hezbollah (a.k.a. Hizbollah, Hizbu'llah) |first=|last=|publisher=[[Council on Foreign Relations]]|date=2008-09-13|accessdate=2009
=== 1980-ական թուականներ ===
Տող 41.
Հիմնական նպատակը Հեզբոլլահի սկզբնական գործողութիւնների Իսրաելի գրաւման վերջ բերելն էր։<ref name="bbc-hi-me"/> Իսրաելը ռազմականորեն կը ներգրաւէ Լիբանանում պատերազմելու ժամանակ [[Պաղեստին Ազատություն Կազմակերպություն|Պաղեստին Ազատություն Կազմակերպութեան]] (ՊԱԿ) հէտ, որը հրաւիրուած էր Լիբանան [[Հորդանան]]ի [[Սև Սեպտեմբեր]]ից ետք։ Իսրաելի հարձակումները ՊԱԿ-ի վրա հարավաին Լիբանանում սկիզբ տուած են [[1982 Լիբանանի պատերազմ]]ին երբ նա կը ներխուժէ և կը գրաւէ հարավաին Լիբանանը և կը պաշարէ [[Բեյրութ]]ը։<ref>Avi Shlaim (2001) ''The Iron Wall: Israel and the Arab World'' W.W. Norton, ISBN 0-393-32112-6 Chapter 10; The lebanese Quagmire 1981-1984 pp 384-423</ref>
Հեզբոլլահն [[անհամաչափ]] [[պարտիզան]]ական պատերազմ մղած է Իսրաելի դէմ։ Սկզբում, [[անձնասպան]]ական հարձակումներ կ՛օգտագործէ [[Իսրայելի պաշտնապության ուժեր]]ի (ԻՊՈւ) և Լիբանանից դուրս այլ իսրաելեան թիրախների դէմ։<ref name="pape">{{cite book |last=Pape |first=Robert |authorlink=Robert Pape |title=Dying to win: the strategic logic of suicide terrorism |loc=New York |publisher=Random House |isbn=1-4000-6317-5 |year=2005 }} Specifically: "Suicide Terrorist Campaigns, 1980-2003", Appendix 1. (Page 253 of Australian paperback edition, published by Scribe Publications)</ref> Հեզբոլլահն եղած է առաջին օգտագործողներից մէկը՝ մարտաւարական անձնասպան ռմբակոծումների, սպաննութիւնների և գերի բռնութեան օտար զինւորների իսլամական դիմադրութեան խումբերից [[Միջին Արևելք]]ում։<ref name=nybooks/> Աստիճանաբար, Հեզբոլլահն դարձած է ռազմական կազմակերպութիւն և օգտագործած է [[հռթիր]]ներ, [[Կատյուշա]]ներ և այլ հռթիր արձակողներ գերի բռնութեան<ref name="HCR190">{{cite web |url=http://thomas.loc.gov/cgi-bin/query/z?c101:H.CON.RES.190:|publisher=[[The Library of Congress]]|date=1989-08-04 |accessdate=2006 թ․ օգոստոսի 8–ին |title=Expressing the sense of the Congress over the reported murder of Lieutenant Colonel William Higgins and Hezbollah-sponsored terrorism.|author=H. CON. RES. 190, 1st session, 101st congress}}</ref><ref>[http://www.telegraph.co.uk/news/main.jhtml?xml=/news/2004/02/21/whizb21.xml&sSheet=/news/2004/02/21/ixworld.html Telegraph, 2004/2/21]</ref>, սպաննութիւնների<ref name="HCR190" /> և ռմբակոծումների փոխարէն։<ref name="Timeline: Lebanon">{{cite web|title=Timeline: Lebanon|date=2008-07-19|accessdate=2008 թ․ սեպտեմբերի 15–ին|publisher=[[BBC News]]|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/country_profiles/819200.stm}}</ref><ref>[http://library.nps.navy.mil/home/tgp/hizbalah.htm United States Department of State, April 2005.]</ref><ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/onthisday/low/dates/stories/July/26/newsid_2499000/2499619.stm| title=On this day|publisher=BBC News|date=1994-07-26|accessdate=2006
[[Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմ]]ի ժամանակ, Հեզբոլլահն կռուած է [[Ամալ]] շարժումին դէմ կառավարման համար շիա շրջանների և անդադար հարձակած է [[Հարավային Լիբանան Բանակ]]ի (ՀԼԲ) վրա որը Իսրաելի դաշնակից էր։ Նաեւ, հակառակ այլ ոստիկանների պատերազմին ժամանակ, Հեզբոլլահն երբեք չէ մասնակցած հերձվածող կռիւների կամ [[Լիբանանի բանակ]]ի դէմ կռիւների։ Քաղաքացիական պատերազմի վերջերին [[1990]] թուականին, [[Սուրիա]]ն, որը կ՛իշխէր Լիբանանը այդ ժամանակին,կ՛արտոնէ Հեզբոլլահին որ պահի իր զենքերը և իշխի հարավաին Լիբանանում, հակառակ [[Տաիֆ համաձայնություն|Տաիֆ համաձայնութեան]] որը խնդրած էր ցրուէլ բոլոր լիբանանեան և ոչ-լիբանանեան ոստիկաններին։<ref name=Goldberg>{{cite news | author = Jeffrey Goldberg | url=http://www.jeffreygoldberg.net/articles/tny/a_reporter_at_large_in_the_par.php | title = IN THE PARTY OF GOD Are terrorists in Lebanon preparing for a larger war? | publisher = [[The New Yorker]]|date = հոկտեմբերի 14, 2002 | accessdate = 2006-08-21 }}</ref>
Տող 55.
[[Պատկեր:Dec 10 2006 anti-government rally Beirut.jpg|մինի|ձախից|Դեկտեմբերի 10, 2006 Հեզբոլլահի կողմնակիցների ցույց Բեյրութիւմ։]]
Հեզբոլլահն, Ամալի հետ, մէկն է երկու գլխաւոր քաղաքական կուսակցութիւններէն Լիբանանում որոնք կը ներկայացնէն շիա մուսուլմանների։ Նա կը տիրէ 14 աթոռ 128-ի վրա Լիբանանի խորհրդարաննում և անդամ է [[Դիմադրություն և Զարգացում բլոկ]]ին։ Ըստ Դանիէլ Լ. Բայմանի, Հեզբոլլահն «մի ամենազորաւոր քաղաքական շարժումն է Լիբանանում։»<ref>{{cite web|url=http://www.cfr.org/publication/16378/powerful_movement.html?breadcrumb=%2F|title=Hezbollah: Most Powerful Political Movement in Lebanon |first=|last=|publisher=[[Council on Foreign Relations]]|date=2008-05-29|accessdate=2006 թ․ սեպտեմբերի 15–ին}}</ref> Հեզբոլլահն և Ամալը կը ներկայացնէն գրեթէ բոլոր լիբանանցի շիաները։<ref>{{cite web|url=http://www.pbs.org/frontlineworld/dispatches/lebanon.syria/seelye2.html|title=Lebanon's religious mix|first=Kate|last=Seelye|publisher=[[PBS]] [[PBS Frontline World|Frontline World]]|date=2005-04-01|accessdate=2006
Հեզբոլլահն եղած է [[Մարտի 8 Միություն|մարտի 8 միութեան]] գլխաւոր կուսակցութիւններէն մէկը, մարտ 2005 թթւականի քաղաքական մթնոլորտի հակադրութիւնից իվեր։ Չնայած որ Հեզբոլլահն կը միանա նոր կառաւարութիւննը 2005 թուականին, նա կը մնա խստորեն դէմ [[Մարտի 14 Միություն|մարտի 14 միութեան]]։<ref>[http://www.mideastmonitor.org/issues/0604/0604_1.htm The Counter-revolution of the Cedars]</ref> Նոյեմբեր 2006 թուականին, Հեզբոլլահն, [[Ազատ Հայրենասիրական Շարժում]]ը (ԱՀՇ) և Ամալը միասնաբար պահանջած են հաստատումը ազգաին միութեան կառավարութեան<ref>[http://www.naharnet.com/domino/tn/NewsDesk.nsf/0/A96138992550D16AC2257219001A2043?OpenDocument "Nasrallah Warns of 'Street Demonstrations' if National Unity Government is not Formed"]</ref><ref>[http://archive.gulfnews.com/articles/06/10/15/10075244.html "Aoun calls for national unity government"]</ref> ուր պահանջած են վաղ ընտրութիւններ և մէկ երրորդը նախարարների կաբինետի աթոռների որը նրանց կը տար վետոյի իրավունք։<ref name="siniora_resistance">San Francisco Chronicle (դեկտեմբերի 15, 2006). [http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?file=/chronicle/archive/2006/12/15/MNGS4MVTCT1.DTL&type=politics "In Lebanon, Saniora stiffens his resistance"]. Ստացուած է դեկտեմբերի 18, 2006.</ref><ref>Reuters (դեկտեմբերի 18, 2006). [http://today.reuters.com/news/articlenews.aspx?type=worldNews&storyID=2006-12-18T164109Z_01_L1885284_RTRUKOC_0_US-LEBANON-GOVERNMENT-OPPOSITION.xml&WTmodLoc=IntNewsHome_C2_worldNews-9 "Lebanon opposition demands early elections"]. Ստացուած է դեկտեմբերի 18, 2006.</ref> Երբ բանակցութիւնները կառաւարող կոալիցիային հէտ անհաջողութիւն են ունեցած, հինգ կաբինետի նախարարներ Հեզբոլլահից և Ամալից կը հրաժարւէն։ [[Դեկտեմբերի 1]], 2006 թուականին, այս խումբերը սկսած են [[2006–2008 լիբանանյան քաղաքական ցույցեր]]ը, անդադար ցույցեր ընդդիմությամբ վարչապետ [[Ֆուադ Սինիորա]]յի կառավարութեան։<ref name="Ghattas"/><ref>[http://www.moqawama.org/english/_amenspeeches.php?filename=20061130180624048 The full text of Nasrallah's speech on the invitation to participate in an open sit-in in Beirut]</ref> Վէրջապես, [[մայիսի 7]], 2008 թուականին, Լիբանանի 17-ամսվա քաղաքական ճգնաժամը արագ աճած է ինքնազսպումից դուրս։ Կռիւներ տեղի կ՛ունենան երբ կառավարութիւննը կ՛անջատէ Հեզբոլլահի հաղորդակցութեան ուղին և կը հեռացնէ է Բեյրութի օդանաւակայանի ապահովութեան պետին վկայակոչուած Հեզբոլլահի կապերի պատճառով։ Հեզբոլլահի առաջնորդ [[Հասան Նասրալլահ]]ն կը հայտարարէ թե կառաւարութեան որոշումը անջատման Հեզբոլլահի հաղորդակցութեան ուղիին «պատերազմի հայտարարութիւն» էր կազմակերպութեան դէմ և կը պահանջէ շրջումը կառավարութեան որոշման։<ref>{{citeweb|title= Hezbollah takes over west Beirut |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/7391600.stm |publisher=''[[BBC news]]''|accessdate=2008
== Ռազմական գործողութիւններ ==
Հեզբոլլահն ունի մի ռազմական ճիւղ ճանաչված «Ալ-Մուքավամա ալ-Իսլամիյա» («Իսլամական դիմադրութիւնը») անունով և հաւանաբար երաշխաւորն է մի քանի աւելի փոքր ռազմական կազմակերպութիւնների՝ ներառեալ «Ընկճւածների կազմակերպութիւնը», «Հեղափոխական արդարութեան կազմակերպութիւնը», «Արդարութիւն սխալի դեմ կազմակերպութիւնը» եւ «[[Մարգարե]] [[Մուհամեդ]]ի հետեւորդները»։<ref name='USDbackground2801'>{{cite web|url=http://www.state.gov/s/ct/rls/rpt/fto/2801.htm|title=Background Information on Foreign Terrorist Organizations|author=US Department of State|date=1999-10-08|accessdate=2007
ՄԱԿ-ի 1559 որոշում -ը կոչ կ՛ուղղէ Հեզբոլլահի զինաթափման<ref>{{cite web|url=http://daccess-ods.un.org/access.nsf/Get?Open&DS=S/RES/1559%20(2004)&Lang=E&Area=UNDOC|title=Resolution 1559 (2004)|author=[[United Nations Security Council]]|date=2004-09-02|accessdate=2007
=== Մահապարտ յարձակումներ և յափշտակումներ ===
Տող 82.
== Մեդիաի գործողութիւններ ==
Հեզբոլլահն կը վարէ մէկ [[արբանեակ]]ային հեռուստատեսութեան կայան՝ [[ալ-Մանար]] («Փարոսը») և մի ռադիոի կայան [[ալ-Նուր]] («Լույսը»)։<ref name="CNN">{{cite web| year=2006| publisher=cnn.com| author=Elise Labott and Henry Schuster| url=http://www.cnn.com/2006/WORLD/meast/03/23/hezbollah.tv/index.html| title=Lebanese media outlets' assets blocked}}</ref> Ալ-Մանարը հաղորդվուած է Բեյրութից, Լիբանանում։<ref name="CNN"/> Կայանը գործի դրուած է Հեզբոլլահից 1991 թուականին։<ref name="natrev812">{{cite news | url =http://www.nationalreview.com/comment/jorisch200412220812.asp | title = Terrorist Television Hezbollah has a worldwide reach | publisher = [[National Review Online]] | date = December 22, 2004 | accessdate = 2007-03-31 }}</ref> իրանական ֆոնդերի օգնութեամբ։<ref name="meforum583">{{cite web|url=http://www.meforum.org/article/583|title=Al-Manar: Hizbullah TV, 24/7|author=Avi Jorisch|publisher=Middle East Quarterly|date=Ձմեռ 2004|accessdate=2006 թ․ սեպտեմբերի 3–ին}}</ref> Ալ-Մանարը, ինքնահռչակուած «Դիմադրութեան կայանը», բանալի դեր կը խաղա Հեզբոլլահի «[[հոգեբանական պատերազմ]]ում սիոնիստ թշնամիին դէմ»<ref name="meforum583"/><ref>{{cite web|url=http://web.archive.org/web/20030410115717/http://web.manartv.org/html/about.html|title=Al-Manar Television|accessdate=2007
Հեզբոլլահի հեռուստատեսութեան կայան ալ-Մանար ծրագիրներ կը՛ հաղորդէ որոնց նպատակն է ներշնչելու անձնասպանական յարձակումներ [[Գազա]]յում, [[Արևմտեան Ափ]]ում և [[Իրաք]]ում։<ref name="In the Party of God">{{cite news |url=http://www.jeffreygoldberg.net/articles/tny/a_reporter_at_large_in_the_par.php | title = IN THE PARTY OF GOD Are terrorists in Lebanon preparing for a larger war? by Jeffrey Goldberg | publisher = [[The New Yorker]] | date = Հոկտեմբերի 14, 2002 | accessdate = 2007-03-03 }}</ref><ref>{{cite news | url =http://www.nationalreview.com/comment/jorisch200412220812.asp | title = Terrorist Television Hezbollah has a worldwide reach | publisher = [[National Review Online]]|date = Դեկտեմբերի 22, 2004 | accessdate = 2006-08-22 }}</ref><ref>{{cite news | url =http://www.meib.org/articles/0304_l1.htm | title = Al-Manar and the War in Iraq | publisher = Middle East Intelligence Bulletin | month = Ապրիլ | year = 2003 | accessdate = 2006-08-24 }}</ref> Ալ-Մանարը արգելուած է [[Ֆրանսիա]]յում կայանին [[Հոլոքոստ]]ի [[Հոլոքոստի ժխտում|ժխտման]] պատճառով, ինչ որ Ֆրանսիաի օրենքի դէմ է։<ref>[http://www.conseil-etat.fr/ce/jurispd/index_ac_ld0460.shtml Ամբողոջութեամբ տեղեկութիւնները որոշումին (ֆրանսերեն)]</ref><ref>[http://www.conseil-etat.fr/ce/actual/index_ac_lc0418.shtml Press Release (ֆրանսերեն)]</ref><ref>[http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/4093579.stm France pulls plug on Arab network]</ref> [[Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ]]ը նկատում է ալ-Մանարը որպես ահաբեկչական կազմակերպութիւն։<ref>Bureau of International Information Programs, U.S. Department of State (Դեկտեմբերի 14, 2004). [http://usinfo.state.gov/xarchives/display.html?p=washfile-english&y=2004&m=December&x=20041217125030sjhtrop0.2467462 "United States Adds Al-Manar TV Network to Terrorism List"]. Ստացուած է Փետրվարի 28, 2007.</ref>
Հեզբոլլահի մեդիաի գործողութիւնների մէկ տեսակետի նպատակն է ներշնչելու [[ազգայնականություն|ազգայնականութեան]] և իսլամի հիմքերը երեխաների։<ref>{{cite web|url=http://www.ynetnews.com/articles/7340, L-3297896,00.html|title=Hizbullah presents|author=Roee Nahmias|publisher=ynetnews.com|date=31 August 2006|accessdate=2007
== Աղբիւրներ ==
|