«Ճափոն» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

|ղեկավար_կոչում_2 = Վարչապետ [[Պատկեր:Go-shichi no kiri crest 2.svg|80px]]

Ճափոնցիներու մասին առաջին գրաւոր յիշատակումը եղած է Ք․Ե․ 1-ին դարու չինական ժամանակագրութեան մէջ։ Երկար ժամանակ այլ ազգերէն մեկուսացուածութիւնը իր ազդեցութիւնը ձգած է Ճափոնի պատմութեան եւ մշակոյթի վրայ։ <br />Մ.թ.ա. 500 թիւէն ներկայիս Ճափոնի տարածքին մէջ, կը սկսի Եայոյ ({{Լեզու ja|弥生時代}} [[յայոյ]եայօյ ճիտայ]) ժամանակաշրջանը, որ կը համապատասխանէ [[Եւրոպա]]յի [[ՊրոնզէՊրոնզի դար|պրոնզէպրոնզի]] եւ [[ԵրկաթէԵրկաթի դար|երկաթէերկաթի]] դարերուն եւ որ տեւեցտեւեցաւ մինչեւ Ք․Ե. 250250։ թ.։ ՅայոյԵայոյ ժամանակաշրջանին մէջ, կը սկսի [[Ոռոգում|ոռոգման եղանակով]] բրնձի մշակումը, [[բրուտագործութիւնԲրինձ (արեւմտահայերէն)|բրինձի]]ը մշակումը, [[մանածագործութիւն]]ըբրուտագործութիւնը, մանածագործութիւնը, [[մետաղ]]ներու ([[Պղինձ (արեւմտահայերէն)|պղնձիպղինձի]], [[երկաթ]]իերկաթի եւ [[պրոնզ]]ի) մշակումը եւ պաշտպանուած [[քաղաք]]ային բնակավայրերու կառուցումը։ Այդ նորոյթները իրենց հետ կը բերէին [[Չինաստան (արեւմտահայերէն)|Չինաստան]]էն եւ [[ԳորէաՔորէա]]յէն վերաբնակվածները։

[[Պատկեր:MeijiCastle tenno1Himeji sakura01 adjusted.jpg|մինի|ձախից|280px240px|[[Մէյճի]]Սամուրայներու կայսրըմիջնադարեան (1868–1912)դղեակ]]

[[250]]-ին թ. յայոյինԵայոյին կը փոխարինէ [[ԿոֆունՔոֆուն]] ժամանակաշրջանը, որուն ժամանակ [[ՅամատոԵամաթօ]] տարածքին մէջ, առաջացաւ Ճափոնական պետութիւն։<br />

Յաջորդը [[Ասուկա]]Ասուքա ժամանակաշրջան էր, որ սկսաւ [[538]] թ.՝ տարածուեցաւ գորէականքորէական [[ՓեկչեՓեքչե]] պետութենէն եկած պուտտիզմը, զարգացաւ չինական տեսակի կեդրոնացուած պետութիւնը, ստեղծուեցաւ առաջին [[ՏասնյոթՏասնեօթ յոդուածներու սահմանադրութիւնըսահմանադրութիւն|օրենսգիրք]]ը եւ [[Արեւելեան Ասիա|մայրցամաքի]] իմաստասիրական եւ մշակութային գաղափարներու ազդեցութեան տակ ծաղկում ապրեցաւ [[Ճափոնական մշակոյթ]]ը։<br />

Ութերորդ դարունդարէն սկսած [[Նարա]] ժամանակաշրջանին ստեղծուեցաւ խիստ կեդրոնացած Ճափոնական պետութիւնը՝ ժամանակակէն Նարա քաղաքի մօտ գտնուող [[Հեյջյո-քյո]] կայսերական մայրաքաղաքով։ Ճափոնական հանրութեան արագացուած չինականացման հետ միասին այդ ժամանակաշրջանին կը բնորոշեն նաեւ առաջին պատմագրութիւններու ստեղծումն ու մշակոյթի ծաղկումը։ 712 թ. կ'աւարտէ [[Կոջիկի]], իսկ 720 թ.՝ [[Նիհոն Շյոկի]] սուրբ գիրքերը։<br />[[784]] թ. [[Կամու կայսր]]ը մայրաքաղաքը տեղափոխեց [[Նագաոկա-քյո]], սակայն տասը տարի անց այն տեղափոխուեցաւ [[Հեյան-քյո]] (այսօրվա [[Կիոտո]]ն)։ Այդպէս սկսաւ Հեյան ժամանակաշրջանը, որուն ժամանակ ծաղկում ապրեցաւ Ճափոնական ազգային մշակոյթը։ [[Կանա]] [[Ճափոնական վանկային այբուբէն|վանկային այբուբէնի]] ստեղծումը թոյլ տուաւ [[չինարէն]]ի փոխարէն գրել [[Ճափոներէն]]։<br />[[XII դար]]ից Ճափոնի մէջ, սկսաւ կառավարել ֆեոդալական ռազմականացուած իշխող դասը՝ սամուրայներու գերատեսչութիւնը։ [[1192]] թ. [[Մինամոթօ-նո Յորիթոմօ]]ն յաղթելով իր հետ մրցակցող [[Տայրա]] գերդաստանին, նշանակուեցաւ [[շյոգուն]], որով սկիզբ դրուեցաւ [[Կամակուրա]] ժամանակաշրջանին։ Անոր մահէն ետք՝ [[1199]] թ. իրական իշխանութիւնը անցաւ իր թողած [[Հոջյո]] գերդաստանին։ Կամակուրա շյոգունաւարութիւնը [[1274]] եւ [[1281]] թթ. յաջողութեամբ ետ կը մղէ [[մոնկոլներ]]ու ներխուժումը։ Այդ ժամանակուան պաշտօնական կրօն կը դառնայ զէնը։ Մոնկոլներուն յաղթելէն ետք, Ճափոնցի ռազմիկներու միջեւ կը սկսին պառակտիչ պատերազմներ, որու արդիւնքին մէջ [[Կամակուրա]]յի ռեժիմն արագ անկում կ'ապրի։ [[1318]] թ. գահակալեց Գո Դայգո կայսրը եւ գլխաւոր հրամանատար Աշիկագա Տակաուջիի աջակցութեամբ ետ վերադարձուց իշխանութիւնը, սակայն [[1336]] թ. կայսեր որդիին հետ իշխանութիւնը չկիսած [[Աշիկագա Տակաուջի]]ն [[Կիոտո]]յի մէջ, գահին նստեցրեց կայսր Կյոմիյոյին և 1338 թ. անոնցմէ ստացաւ շյոգունի տիտղոս։ Արդիւնքին մէջ, Ճափոնի մէջ ստացաւ երկու կայսր եւ երկու շյոգուն, որոնք կատաղի հակամարտութեան մէջ կ'ընհուպէին մինչեւ 1392 թ.։ Աշիկագա շյոգունապետութիւնը չկրցաւ վերհսկել մեծ դայմյո ֆեոդալներուն, այդիսկ պատճառով 1467 թ. բռնկեցաւ քաղաքացիական պատերազմ, որով սկիզբ դրուեցաւ խռովութիւններով հարուստ [[Սենգոկու]] ժամանակաշրջանին։<br />1543 թ. Ճափոնի ափերուն հասան [[Փորթուկալացիներ|փորթուկալացի]] ծովագնացները, իսկ աւելի ուշ՝ [[Ջիզվիտներ|ջիզվիտ]] [[միսիոներ]]ներն ու [[հոլանդացի վաճառականներ]]ը։ Դրուեցաւ Ճափոնի եւ [[Արեւմտեան աշխարհ|Արեւմուտքի]] միջեւ առեւտրական եւ մշակութային փոխազդեցութեան սկիզբը։ [[Եւրոպա]]կան տեխնալոգիաներու եւ [[հրազէն]]ի օգնութեամբ [[Օդա Նոբունագա]]ն յաղթեց միւս [[դայմյո]]ներուն եւ համարեայ կրցաւ միաւորել երկիրը, սակայն սպանվեց 1582 թ.։ Նրա ժառանգորդը դարձավ [[Թոյոտոմի Հիդեյոշի]]ն, ով 1590 թ. ավարտին հասցրեց երկրի միավորման գործը։ Հիդեյոշին երկու անգամ գրավեց [[Կորեա]]ն, սակայն գորէական եւ չինական զորքերու հասցրած քանի մը պարտութիւններէն ետք Ճափոնցիները 1598 թ. նահանջեցին Գորէայէն։ Հիդեյոշիի մահէն ետք [[Տոկուգավա Իեյաշու]]ն ստացաւ քաղաքական ազդեցութիւն եւ ռազմական աջակցութիւն՝ օգտագործելով [[Թոյոտոմի Հիդեյոշի]]ի վրայ ունեցած [[Խնամակալութիւն|խնամակալութեան]] իրաւունքը եւ 1603 թ. նշանակուելով [[շյոգուն]]։ Ան հիմնադրեց Տոկուգավայի [[շյոգունավարութիւն]]ը եւ մայրաքաղաքը տեղափոխեց [[Էդո]] (այսօրվա [[Տոկիո]])։ 1639 թ. շյոգունապետութիւնը սկսաւ [[Ö³åáÝdzÛÇ ÇÝùݳٻÏáõë³óáõÙÁ|Ճափոնի ինքնամեկուսացման արտաքին քաղաքականութիւնը]], որ տեւեց երկուսուկէս [[հարիւրամեակ]]։ Առաջացաւ ազգային մշակութային [[կոկուգակու]] շարժումը։