«Մուշ» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

'''Մուշ''', Արեւմտեան հայաստանիՀայաստանի քաղաքներէն:

Կը գտնուի «[[Արևմտյան Եփրատ|Արեւմտեան Եփրատ]]»ի ձախ ափէն ոչ հեռու, [[Մեղրագետ]]ի ձախակողմեան վտակ՝ Մշոյ գետի ափերուն։ Հարաւային կողմէն կը բարձրանան [[Հայկական Տավրոս|Հայկական Տաւրոս]] լեռնաշղթայի [[Սասուն|Սասնայ]] լեռները, [[Ծիրկատար]] եւ [[Կորդուխ]] լեռնագագաթներով, որոնց թեք սարալանջերուսարալանջերուն վրայ աստիճանաձեւ կառուցուած էին, 1-2 յարկանի [[Կավ|կաւ]]աշէն, անշուք եւ տարրական յարմարիւթիւններէյարմարութիւններէ զուրկ, տափակ կտուրներով տուները։ Մուշի գետը քաղաքը բաժանած է 2 մասի։ գետին ջուրը ժամանակին կ՛աշխատցնէին 10-12 ջրաղաց ու կ՛ոռոգէին քաղաքի ու անոր շրջակայքի [[Բանջարեղեն|բանջարանոց]]ներն ու այգիները։

Մշոյ եւ անոր շրջակայքին պահպանուած հնագիտական նիւթերը կը հաստատեն, որ այն Հայկական լեռնաշխարհի ամենահնագոյն բնակավայրերէն է։ Այստեղ կան [[Կիկլոպյան ամրոց|Կիկլոպեան ամրոց]]ի հետքեր, [[Վան]]ի թագաւոր «[[Մենուա]]»-ի ([[810]]-[[786]] թթ., ք.ա.) սեպագիր արձանագրութիւնը եւ այլն։ Քաղաքի արեւելեան մասին մէջ գտնուող պարիսպներով ու բուրգերով շրջապատուած Մշոյ բերդը՝ 5-10–րդ դարերուդարերուն, յաճախակի ձեւով յիշատակուած է աղբիւրներու մէջ։ Անոր հիմնադրումը աւանդաբար կը վերագրուի՝ [[Վահան Մամիկոնյան|Գայլ Վահան Մամիկոնեան]]ին։ Քաղաքի արեւմտեան մասին մէջ կը գտնուին նաեւ ''Մուշեղաբերդ'', ''Հողաբերդիկ'' եւ ''Աստղաբերդ'' բերդերու աւերակները։ Մշոյ մէջ պահպանուած են՝ 13-15-րդ դարերուն գրուած հայերէն մի քանի ձեռագիրներ։ Մինչեւև 4-րդ դար, Մուշը կը պատկանէր [[Սլկունին]], իսկ յետոյ՝ Մամիկոնեան նախարարներուն։ 8-րդ դարուն, Մուշը անցաւ [[Բագրատունիներուն]], իսկ [[851]]-[[852]] թուականներուն, դարձաւ արաբներու դէմ ուղղուած ժողովրդա-ազատագրական պայքարի կեդրոն։ [[852]]-ին ձմրանէ Մշոյ Ս.Փրկիչ եկեղեցւոյ մէջ, Խութեցի Յովնանի ու անոր մարտիկներուն ձեռքով, սպանուեցաւ արաբ հրոսակներու ղեկավար [[Յուսուֆը]]։ XVI դարուն Մուշը յաղթահարուած է թուրքերու կողմէն։ [[1860]]-ականներուն, Մշոյ մէջ նոյնպէս, տեղի ունեցաւ հակաթուրքական զինուած ելոյթներ, որոնք, անշուշտ, կը կրէին [[Զեյթուն գավառ|Զէյթուն]]ի դէպքերուն ազդեցութիւնը։

Քաղաքի արեւելեան կողմէն, բարձունքի վրայ կը գտնուէր Մշոյ բերդը, իսկ անոնցմէ ոչ հեռու՝ Միացեալ ընկերութեան կեդրոնական վարժարանի կամ սրբոց [[Թարգմանչաց]] դպրոցի հոյակապ շենքը, ուր կառուցեր էր մշեցի [[Մկրտիչ]] աղա Տէր Յովհաննիսեանը ([[Տեր-Հովհաննիսյանը1850]] 1850 թ։)։ Ս.Մարինէի Մարինեիմէջ կը թաղ էինգտնուէր կաթոլիկ հայերիհայերու առաջնորդարանը ևեւ Մուրատ Մխիթարեան վարժարանը։ Այստեղ գործումկը էինգործէին նաևնաեւ բողոքական հասարակությանհասարակութեան ժողովարանն ու դպրոցը։ Գետի ափին կառուցվածկառուցուած էր Հայոց առաջնորդարանի շենքը։շէնքը։ «Դուզ մահլա» թաղումթաղին ևեւ Մուշի բերդումբերդին մէջ տեղավորուածտեղաւորուած էին քաղաքի 3000-անոց թուրքական կայազորնկայազօրն ու զինապահեստները։ Մուշի կրթական ու մշակութային կեանքէն շատ կարևորկարեւոր դեր էինկը կատարումկատարէին Հայկական 5 թաղային ևեւ մեկ օրիորդաց դպրոցները, Միացեալ ընկերութեան կենտրոնականկեդրոնական վարժարանը ևեւ [[Պոլսոյ]] ''Հայոց պատրիարքարան''ի միջոցներով պահուող 2 որբանոցները։ [[1899 թ]]-ին դպրոցներուն սորուողմէջ աշակերտներիսորվող աշակերտներուն թիւը մոտմօտ 750 էր։ [[1863 ]]- 65 թթթուականներուն, ՄուշինՄշոյ մէջ լույսլոյս կը տեսնէր «Լրատար ԱրծվիկԱրծուիկ ՏարոնոՏարօնոյ» լրագիրրլրագիրը [[Գարեգին ՍրվանձտյանիՍրուանձտյանց|Գարեգին Սրուանձտեանց]]ի խմբագրութեամբ։

Մշեցի հայերը բնութգրուածբնութագրած էին, որպէսորպէս՝ «քաջակորով, անձնուրաց և ազգային ավանդները պահպանող հայրենասեր, գիտության ևեւ արվեստներիարուեստների մեջմէջ որոշակի ձիրքեր ունեցող մարդիկ», որոնցէն կարելի է հիշելյիշել հրապարակախոսհրապարակախօս, խմբագիր ու մանկավարժմանկավարժ՝ Գ. Ս. ԱնդրեասյանինԱնդրեասեանին ([[1869 ]]- [[1906]]), հայ երգի անզուգական կատարող, «ՏարոնիՏարօնի սոխակՍոխակ» [[Արմենակ ՇահմուրադյանիՇահմուրադեանի]]ն ([[1878 ]]- [[1939]]), հրապարսկախոսհրապարսկախօս Մխիթար ԱբրոյանինԱբրոյեանին ([[1880 ]]- [[1915]]), գյուղատնտեսականգիւղատնտեսական գիտություններիգիտութիւններու դոկտորտոկդոր, պրոֆեսորբրոֆեսոր Ն. Ա. ՄալաթյանինՄալաթեանին (1898 - 1977) ևեւ ուրիշների։ուրիշներ։

[[Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:ԱրևմտահայերենԱրեւմտահայերէն հոդվածներյօդուածներ]]