«Նաֆթ» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն
Content deleted Content added
No edit summary |
|||
Տող 46.
== Նաւթի պատմութիւնը ==
[[Պատկեր:World energy consumption, 1970-2025, EIA.png|մինի|աջից|250px|Աշխարհի [[էներգիա]]յի օգտագործման դիագրամը՝ 1970 թուականի քանակներէն մինչեւ 2025-ի կանխագուշակումը]]
=== Առաջին յիշատակութիւններ ===
Նաւթի մասին առաջին յիշատակութիւնը կը հանդիպի [[Անանիա Շիրակացի (արեւմտահայերէն)|Անանիա Շիրակացիի]] (7–րդ դար) «Աշխարհացոյցին մէջ», ուր գրուած է, որ [[Մեծ Հայք (արեւմտահայերէն)|Մեծ Հայքի]] օգտակար հանածոները եւ բնական հարստութիւններն էին [[Երկաթ (արեւմտահայերէն)|երկաթը]], [[Ածուխ (արեւմտահայերէն)|ածուխը]], նաւթը, սալակը, ձիղկը, զառիկը, [[Քարախունկ (արեւմտահայերէն)|քարախունկը]], «ակն բիւրեղը», աղերը, «ջերմուկքը» եւ այլն<ref>«Նորավանք» գիտակրթական հիմնադրամ, «Հայերը և Բաքուն (1850-ական թթ. - 1920թ.)», Երևան 2006թ․։</ref>
Նաւթի մասին յիշատակած են [[Մերձաւոր Արեւելք|մերձաւոր]] եւ [[Միջին Արեւելք]]ի մէջ XV եւ XVII դարերու ձեռագիրները, որպէս բուժիչ միջոց մաշկային եւ բորբոքային հիւանդութիւններու համար: [[Ֆրանսա]]յի մէջ ապրող [[յոյն]] գիտնական Էյրինի դէ Էյրինսի աշխատութիւնը [[1721]] թուականին նաւթի եւ ասֆալտի մասին առաջին գիտական հետազօտութիւնն է: [[1763]] թուականին [[Միխաիլ Լոմոնոսով|մ. Լոմոնոսով]]ը առաջինն ենթադրած է, որ նաւթը առաջացած է բուսական նիւթերէ: [[Տմիտրի Մենդելէեւ|Տ. Մենդելէեւ]]ը առջեւ քաշած է անօրգանական ծագման վարկածը:
=== Կիրառման պատմութիւնը ===
Նաւթը մարդուն յայտնի է վաղ ժամանակներէն, անոր կիրառութեան սկիզբը կը վերագրի մ.թ.այ VI հազարամեակին: Այն տարբեր նպատակներով (լուսաւորութիւն, դեղանիւթեր, ներկանիւթեր, շինարարական [[շաղախ (արեւմտահայերէն)|շաղախ]], դիազմոսեան նիւթ պատրաստելու համար եւ այլն) օգտագործած են [[Չինաստան (արեւմտահայերէն)|Չինաստանի]] մէջ (մ.թ.այ. 220 թուականէն), [[Բաբելոն (արեւմտահայերէն)|Բաբելոնի]], [[Եգիպտոս (արեւմտահայերէն)|Եգիպտոսի]], [[Հիւսիսային Ամերիկա]]յի եւ այլ շրջաններու մէջ: [[Միջագետք (արեւմտահայերէն)|Միջագետքի]] եւ [[Եգիպտոս (արեւմտահայերէն)|Եգիպտոսի]] մէջ մ.թ.այ III հազարամեակին շէնքերու, ջրապատնէշներու, նաւամատոյցներու եւ ճանապարհային շինարարութեան համար որպէս ջրանթափանց եւ կապակցող նիւթ կ՛օգտագործուին ասֆալտէ, աւազէ եւ կրէ շաղախ: Նաւթը կ՛այրեն կանթեղներու մէջ, կ՛օգտագործեն որպէս դեղ, ռազմական գործերու մէջ` [[բոր]]ի, [[Ծծումբ (արեւմտահայերէն)|ծծմբի]] եւ [[Պղինձ (արեւմտահայերէն)|պղնձի]] հետ` «հրէ նետերէ եւ «հրէ կը ճուճներէ պատրաստելու համար:
=== Արդիւնահանման պատմութիւնը ===
[[Պատկեր:Gusher Okemah OK 1922.jpg|մինի|աջից|250px|Նաւթաշտարակ Օքեմա, [[Օկլահոմա (արեւմտահայերէն)|Օկլահոմայի մէջ]]՝ 1922-ին]]
Սկզբնական շրջանին նաւթը հայթայթած են բաց եղանակով: Հետախուզական մեխանիկական հորատմամբ նաւթի արդիւնահանման գաղափարը կը պատկանի ամերիկացի [[Ճորճ Բիսսել|Ճ. Բիսսելին]] (George Bissell ), իսկ գործնականին մէջ ան իրականացուցած է [[Էտուին Դրեյք|է. Դրեյքը]] (Edwin Drake) օգոստոս 1859 թուականի` Թիթուսուիլի, [[Պենսիլուանիա]] նահանգին ([[Միացեալ Նահանգներ (արեւմտահայերէն)|ամն]]) մէջ: Անոր սկզբնական շուկան լուսաւորութեան համար էր, իբրեւ [[կերոսին]]:
Յամենայն դէպս, մինչեւ 1861 թուական տեւեց մինչ այդ սկսաւ արտահանուել [[Եւրոպա]], նաւաստիներու վախէն` [[կերոսին]]էն առաջացած կրակներու եւ պայթիւններու շնորհիւ: Առաջին անգամ Ֆիլադելֆիացի մը բեռնառաքիչ էր, որ խումբ մը աշխատողներու համոզեց նաւթի քանի մը նաւ նստին դէպի Եւրոպա` անոնց խմացնելով եւ խաբելով քանի մը նաւ նստեցնելով որ [[Լոնտոն]] հասաւ: Ամերիկաեան նաւթը առաջին անգամ [[Ռուսաստան (արեւմտահայերէն)|Ռուսաստան]] հասաւ 1862 թուականին եւ այնտեղ մեծ ընդունելութիւն գտաւ` յատկապէս [[Սանկտ Պետերպուրկ]]ի մէջ<ref>{{cite book | last = Yergin | first = Daniel |title=The Prize(անգլերեն) | isbn = 0671502484 |publisher=Simon & Schuster |year=1991}}</ref>։
Տող 130 ⟶ 147՝
|2008 || 91 || ||
|}
== Աղբիւրներ ==
| |||