«Շուշիի Ազատագրումը (1992)» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

'''Շուշիի ազատագրումը''' [[հայ (արեւմտահայերէն)|հայ]]կական ռազմական ուժերու առաջին նշանակալի յաղթանակն էր [[Արցախեան ազատամարտ]]ին մէջ։ Ճակատամարտը տեղի է ունեցած է [[1992]] թուականին [[Մայիս 8]]-ին ռազմաւարական կարեւոր [[Շուշի (արեւմտահայերէն)|Շուշի]] լեռնաքաղաքին մէջ։ Մարտական գործողութիւնները ճշգրիտ որոշուած էին եւ արդէն միւս օրը Շուշին ամբողջովին ազատագրուած էր [[Ազրպէյճան|ազրպէյճանցիներէնազրպէյճան]]ցիներէն, որոնք ողջ հակամարտութեան ընթացքին Շուշիի մէջ կը ռմբակոծէին [[ԼՂԻՄ]]-ին, եւ հետագային նաեւ՝ [[Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութիւն (Արցախ)|Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութեան]] մայրաքաղաք [[Ստեփանակերտ (արեւմտահայերէն)|Ստեփանակերտը]]։

[[1992]] թուականին [[Մայիս 8]]-ին, Հայաստանի նախագահ [[Լեւոն Տեր-Պետրոսեան|Լեւոն Տեր-Պետրոսեանը]]ը, Ազրպէյճանի նախագահի պաշտօնակատար Յաղուբ Մամեդուի, ինչպէս նաեւ միջնորդ երկրի` [[Իրան (արեւմտահայերէն)|Իրանի]], նախագահ Հաշեմի Ռաֆսանջանին ԼՂ հակամարտութեան կարգաւորման մասին կը ստորագրեն համատեղ հայտարարութիւն, որուն մէջ` Մահմուտ Վայեզին պետք է կրկին որոշէր տարածաշրջան` [[Պաքու |Պաքու]], [[Երեւան]] եւ [[Ստեփանակերտ (արեւմտահայերէն)|Ստեփանակերտ]]ի, զինադարնը իրականացնելու եւ համապատասխան մեխանիզմներ մշակելու համար։

Շուշիի ազատագրումը նաեւ տնտեսական անհրաժեշտութիւն էր, ցամաքային եւ օդային ճանապարհներու շրջափակման, ելեքդրականութեան, կազի ու խմելու ջուրի պակասութեան և Շուշի մէջ անհնդըատ հրթիռակոծութիւններու պատճառով [[Ստեփանակերտ (արեւմտահայերէն)|Ստեփանակերտի]] ու բնակավայրերուն մէջ, ինչպէս նաեւ ողջ հանրապետութիւնուն մէջ կաթուածահար եղած էր տնտեսութիւնը։ [[1991]] թուականին [[Նոյեմբեր|Նոյեմբերէն]]էն մինչեւ [[1992]] թուական, Մայիսի սկիզբը Շուշիի, Ջանհասանի, Քէօսալարի, Ղայբալուի եւ Ստեփանակերտի վրայ արձակուած է շուրջ 4740 արկ, որից մօտ 3 հազարը «Գրադ» կայանքներէն էին։ Այդ հրետակոծութիւններուն հետեւանքով զոհուած են 111 եւ վիրաւորուած են 332 խաղաղ բնակիչներ, քանդուած է 370 բնակելի տուն եւ շինութիւն։

[[Մայիս 1]]-ին Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութեան ԳԽ նախագահութիւնը կրկին կը դիմէ միջազգային հանրութեանը՝ հայտարարելով, որ արցախահայութիւնը սովահար է, զրկուած ջուրէն, ելեքդրականութիւնէն, դեղորայքէն... Ուստի Շուշիի ազատագրումը Ստեփանակերտի եւ Արցախի շահերէն բխող պարտադրուած անհրաժեշտութիւն է։ [[1992]] թուականին Մարտ-Ապրիլին, որպէս պատասխան այդ դիմումին, շարք մը երկիրներու ներկայացուցիչները, այդ թուականին՝ ՄԱԿ-ի գլխաւոր քարտուղարին յատուկ ներկայացուցիչ՝ [[Սայրուս Վենս]]ը եւ ԵԱՀԽ լիազոր պատասխանատու Յ. Կուբիչը, Իրանի ԱԳ փոխ նախարարը [[Մահմուտ Վայեզի|Մահմուտ Վայեզին]]ն, ՌԴ ԱԳ նախարարը [[Անտրէյ Քոզիրեւ|Անտրէյ Քոզիրեւն]]ն, կը ժամանեն տարածաշրջան։ Սկսած է նաեւ բանակցային գործընթացը. Իրանի մայրաքաղաք, [[Թեհրան]]ի մէջ Մայիս 6-ին հանդիպած են՝ ՀՀ նախագահ [[Լեւոն Տեր-Պետրոսեան]]ը, ԻԻՀ նախագահ [[Հաշեմի Ռաֆսանջանի]]ն եւ Ազրպէյճանի նախագահի պաշտոնակատար Յ. Մամեդովը։

Գործողութիւնը իրականացուած է 4 ուղղութիւններով՝ միաժամանակեայ հարձակումներով՝ Մայիս 8-ի գիշերը ժամը 2.30-ին, Քիրսի ռազմական դիրքերը գրաւեցին Լաչին-Շուշի ճանապարհը։ Ռազմական գործողութիւնը ղեկավարած է Ինքնապաշտպանութեան ուժերու (ԻՊՈւ) հրամանատար [[Արկադի Տեր-Թադեւոսեան|Արկադի Տեր-Թադեւոսեանը]]։ը։ Հրամանատարականէրն էին, [[Գուրգէն Դալիբալթաեան|Գուրգէն Դալիբալթաեանը]]ը, [[Սերժ Սարգսեան (արեւմտահայերէն)|Սերժ Սարգսեանը]], [[Ռ. Գզողեան|Ռ. Գզողեանը]]ը, [[Զորի Բալաեան|Զորի Բալաեանը]]ը, կապը, բուժօգնութիւնը, հրետանային նախապատրաստութիւնը, ինժեներական ծառայութիւնը։ Աշխատանքները համակարգած են՝ համապատասխանաբար [[Արթուր Փափազեան|Արթուր Փափազեանը]]ը, [[Վ. Մարութեան|Վ. Մարութեանը]]ը, [[Լ. Մարտիրոսովը]], [[Ռ. Աղաջանեան|Ռ. Աղաջանեանը]]ը, ինչպէս նաեւ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութեան իշխանութիւններու ներկայացուցիչներ [[Օլեգ Եսայան|Օլեգ Եսայանը]]ը, [[Գ. Պետրոսեան|Գ. Պետրոսեանը]]ը, [[Արկադի Ղուկասեան|Արկադի Ղուկասեանը]]ը, [[Ռոբերտ Քոչարեան|Ռոբերտ Քոչարեանը]]ը եւ ուրիշներ։

Շուշիի ազատագրման գործողութիւնը ԻՊՈՒ շտաբի անդամներուն յաջողութիւն կը մաղթէ Արցախի թեմի առաջնորդին [[Պարգեւ արքեպիսկոպոս Մարտիրոսեան|Պարգեւ արքեպիսկոպոս Մարտիրոսեանին]]։ին։

Շուշիի ազատագրման գործունէութիւնը մշակուած է Ա. Տեր-Թադեւոսեանի գլխաւորութեամբ, որուն զինուորականները մասնակցեցան Խոջալուն ազատագրութեան, այս մէկէն անմիջապէս յետոյ։ Գործողութիւնը կազմուած է Մարտ-Ապրիլ ամիսներուն՝ խումբերու կողմէն հակառակորդի ուժերու տեղակայումէն, դիրքերն ու քանակական տվեալներուն ճշգրտելութենէն յետոյ։ Յարձակման ճակատային գիծը շուրջ 25 քմ էր։ Հակառակորդը հայկական կողմին կը գէրազանցէին կենդանի ուժով եւ սպառազինութեամբ։ Օբերատիւ իրաւիճակը կը վերահսկէր եւ փոփոխութիւններու մասին անմիաջպէս կը տեղեկացնէին [[Վ. Սարգսեան|Վ. Սարգսեանը]]ը ու [[Ս. Սարգսեան|Ս. Սարգսեանը]]։ը։ Բլանը կազմուած է գաղտնիութեան պայմաններով՝ [[Ա. Տեր-Թադեւոսեան|Ա. Տեր-Թադեւոսեանին]]ին, [[Ռ. Գզողեան|Ռ. Գզողեանին]]ին, [[Ս. Սարգսեան|Ս. Սարգսեանին]]ին, [[Լ. Մարտիրոսով|Լ. Մարտիրոսովին]]ին, [[Ռ. Քոչարեան|Ռ. Քոչարեանին]]ին կողմէն, ինչպէս նաեւ հիմնական ուղղութիւններու հրամանատարներուն [[Սամուել Բաբայան|Սամուել Բաբայանի]]ի, [[Ա. Կարապետեան|Ա. Կարապետեանի]]ի, [[Սեյրան Օհանեան|Սեյրան Օհանեանի]]ի, [[Վ. Չիթչեան|Վ. Չիթչեանի]]ի եւ ուրիշներու օգնութեամբ։

* ջախջախել հակառակորդին [[Լիսագոր|Լիսագորի]]ի, [[Զառսլու|Զառսլուի]]ի, [[Ջանհասան|Ջանհասանի]]ի եւ [[Կարագեաւ]] բնակավայրերուն մէջ,