«Պուլկարիա» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

|հայերէն_անուանում = ՊուլկարիոյՊուլղարիոյ Հանրապետութիւն

|common_name = ՊուլկարիոյՊուլղարիոյ

|դրօշի_նկարագրութիւն = ՊուլկարիոյՊուլղարիոյ դրօշ

|զինանշանի_նկարագրութիւն = ՊուլկարիոյՊուլղարիոյ զինանշան

|քարտէզի_նկարագրութիւն = ՊուլկարիոյՊուլղարիոյ տեղագրական քարտէզ

|պաշտօնական_լեզուներ = [[ՊուլկարերէնՊուլղարերէն]]

|population_estimate = 6,867,134<ref>[http://www.geoba.se/population.php?pc=world&type=28&year=2015&st=rank&asde=&page=2 ՊուլկարիոյՊուլղարիոյ բնակչութիւնը 2015 թուականին]</ref>

|GDP_PPP = $128.053 միլիար<ref>[http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2014/02/weodata/weorept.aspx?sy=2000&ey=2015&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=101&pr1.y=7&c=918&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a= ՊուլկարիոյՊուլղարիոյ ՀՆԱ-ն 2015 թուականին]</ref>

|GDP_PPP_per_capita = $17,869<ref>[http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2014/02/weodata/weorept.aspx?sy=2000&ey=2015&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=101&pr1.y=7&c=918&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a= ՊուլկարիոյՊուլղարիոյ մէկ շունչին իյնկող ՀՆԱ-ն]</ref>

|GDP_nominal = $57.596 միլիար<ref>[http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2014/02/weodata/weorept.aspx?sy=2000&ey=2015&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=101&pr1.y=7&c=918&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a= ՊուլկարիոյՊուլղարիոյ անուանական ՀՆԱ-ն 2015 թուականին]</ref>

|Gini = 35.4<ref>[http://ec.europa.eu/eurostat/tgm/table.do?tab=table&language=en&pcode=tessi190 ՊուլկարիոյՊուլղարիոյ Ջինի]</ref>

|HDI = {{increase}} 0.777<ref>[http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr14-summary-en.pdf ՊուլկարիոյՊուլղարիոյ ՄԶՀ-ն]</ref>

'''ՊուլկարիաՊուլղարիա'''<ref name="ՏՈՒՏ">{{ՏՈՒՏ|section=II.A.3|page=47}}</ref> ([[պուլկարերէնպուլղարերէն]]՝ България, Bălgariya, {{IPA2|bɤlˈgarijə}}), պաշտօնապէս '''ՊուլկարիոյՊուլղարիոյ Հանրապետութիւն''' (պուլկ.՝ Република България, Republika Bălgariya, {{IPA2|rɛˈpubliˌkə bɤlˈgarijə}}), երկիր [[Հարաւային Եւրոպա]]յի մէջ՝ [[Պալքանեան թերակղզի]]ի արեւլքին մէջ՝ Սեւ ծովու ափին։ Սահմանակից է [[Ռումինիա]]յին՝ հիւսիսին մէջ, [[Սերպիա]]յին եւ [[Մակեդոնիա]]յին՝ արեւմտքին մէջ, [[Յունաստան]]ին եւ Թուրքիոյ՝ հարաւին մէջ, եւ [[Սեւ ծով]]ուն՝ արեւելքին մէջ։ ՊուլկարիանՊուլղարիան կը գտնուի նախկին Թրակիայի տարածքին մէջ։

Հինգ դարուան, Օսմանեան տիրապետութենէն ետք, ՊուլկարիոյՊուլղարիոյ մէջ ստեղծուած է սահմանադրական միապետութիւն՝ 1878 թիւին։ ՊուլկարիանՊուլղարիան այժմ ժողովրդավարական եւ սահմանադրական հանրապետութիւն է։ [[ԵՄ|Եւրամիութեան]] ու [[ՆԱՏՕ]]-ի անդամ է։

[[Պատկեր:Bulgaria-(893-927)-TsarSimeon-byTodorBozhinov-cs.png|մինի|աջից|280px|ՊուլկարիանՊուլղարիան Սիմէոն Մեծի օրով՝ (893-927 թ.)]]

[[Պատկեր:Campaigns of Ivan Assen II.png|մինի|աջից|280px|ՊուլկարիանՊուլղարիան Իւան Ասենի օրով՝ (1218-1241 թ.)]]

ՊուլկարիոյՊուլղարիոյ տարածքի հնագոյն բնակիչները թրակացիներն էին։ Մ․ թ․ I դ․ ան նուաճեցին հռոմէացիները։ III դ․ սկսաւ հիւսիսային բարբարոսական ցեղերու ներխուժումը Պալքաններ։ Հռոմէական կայսրութեան փլուզումէն ետք, ՊուլկարիոյՊուլղարիոյ տարածք մտաւ Արեւելեան Հռոմէական կայսրութեան՝ Բիւզանդիոյ կազմի մէջ։ VI դ․ սկզբէն, սկսաւ սլաւոնական ցեղերու ներթափանցումը, որոնք VIIդ․ կիսուն դարձան գերակշռող էթնիկական տարրը։ Թրակացիներու մէկ մասը ձուլուեցաւ սլաւոններու հետ, իսկ միւս մասը, ինչպէս նաեւ իլլիրիական որոշ ցեղեր, մղուեցան թերակղզիի արեւմտեան մասը։ VII դ․ 70-ական թթ․ Հարաւային Բեսարաբիայէն [[Պալքանեան թերակղզի]] ներխուժեցին պրոտոպուլկարները։պրոտոպուլղարները։ Անոնց առաջնորդ Ասպարովս խանի գլխավորութեամբ ստեղծուեցաւ սլաւոնա-պուլկարականպուլղարական պետութիւն՝ այսպէս կոչուած Առաջին ՊուլկարականՊուլղարական թագաւորութիւնը ՊուլկարիաՊուլղարիա անունով։ Մօտ [[865]]-ին քրիստոնէութիւնը ընդունուեցաւ որպէս պաշտօնական պետական կրօն։ Արագացաւ պետութեան սլաւոնացումը։ Աստիճանաբար վերացաւ պրոտոպուլկարներուպրոտոպուլղարներու ու սլաւոններու միջեւ եղած էթնիկական տարբերութիւնը եւ կազմաւորուեցաւ միասնական պուլկարպուլղար ժողովուրդը։ [[894]]-ին մուտք գործեց սլաւոնական գիրը։ Սլաւոնական լեզուն դարձաւ նաեւ եկեղեցւոյ եւ պետութեան լեզուն։ Կախեալ գիւղացիներու շահագործման ուժեղացումը, որ հետեւանք էր Բիւզանդիոյ դէմ, ՊուլկարիոյՊուլղարիոյ երկարատեւ եւ ծանր պատերազմներու, Բոգոմիչներու հուժկու հակաֆեոդալական գիւղացիական շարժման պատճառ դարձավ։ [[968]]—[[971]]-ին ՊուլկարիանՊուլղարիան ռուս-բիւզանդական պատերազմներու ռազմաբեմ էր։ ՊուլկարիոյՊուլղարիոյ Սամուիլ թագաւորը յաջողութեամբ կը մարտնչէր Բիւզանդիոյ դէմ, սակայն [[1014]]-ին պարտութիւն կրեց եւ ընդունեց անոր տիրապետութիւնը։ ՊուլկարՊուլղար ժողովուրդը ազատագրական պայքար ծաւալեց։ Զորացաւ բոգոմիլներու շարժումը։ XI դ․ 80-ական թթ․ տեղի ունեցան բոգոմիլներու եւ պաւլիկեաններու ապստամբութիւնները։ [[1185]]—[[1187]]-ին Պյոտր եւ Ասենիա եղբայրներու գլխաւորած մեծ ապստամբութեան հետեւանքով տապալուեցաւ բիւզանդական լուծը եւ ստեղծուեցաւ պուլկարականպուլղարական նոր պետութիւնը՝ Երկրորդ ՊուլկարականՊուլղարական թագաւորութիւնը ([[1187]]—[[1396]]), որ իր քաղաքական եւ տնտեսական բարգաւաճման հասաւ Իվան Ասենիա 11-ի ([[1218]]—[[1241]]) թագաւորութեան շրջանին մէջ։ Անոր սահմանները կը տարածուէին մինչեւ [[Սեւ|Սեւ ծով]], [[Եգեեան|Եգեեան ծով]] եւ [[Ադրիատիկ ծով]]երը։ [[1393]]—[[1396]]-ին ՊուլկարիանՊուլղարիան նուաճեցին [[թուրքեր]]ը։ ՊուլկարիոյՊուլղարիոյ մէջ, հաստատուեցան թուրք, ռազմա-աւատական կարգեր։ ՊուլկարՊուլղար ժողովուրդի համար ծանր հետեւանքներ ունեցաւ բռնի մահմեդականացումը, որուն բացառիկ դաժան ձեւերէն էր դնշիրմեն։ Օտար լուծը առաջ բերաւ պուլկարպուլղար ժողովուրդի համառ դիմադրութիւնը, որ կը դրսեւորուէր հայդուկներու շարժման եւ ապստամբութիւններու ձեւով։ Բայց [[Թուրքիա]]ն դաժանոօրէն կը ճնշէր այդ ապստամբութիւնները, որ եւ բնակչութեան մէհ մասի արտագաղթի պատճառ կը դառնար։ ՊուլկարՊուլղար ժողովուրդի ազգային-ազատագրական շարժումը նոր ոյժով ծաւալուեցաւ XIX դ․։ Ազգային-յեղափոխական գաղափարախոսութեան սկիզբ դրաւ Գ․ Ռակովսկին։ [[1869]]-ին Վ․ Լնսկու եւ Լ․Կարավեչովի ջանքերով ստեղծուեցաւ ՊուլկարականՊուլղարական յեղափոխական կեդկոմ, որ նախապատրաստեց համապուլկարականհամապուլղարական ապստամբութիւնը։ Սակայն, ինչպէս [[1875]]-ի Սաարա Զագորայի, այնպէս ալ [[1876]]-ի [[Ապրիլ]]եան ապստամբութիւնը դաժանօրէն ճնշուեցաւ։ Միայն [[1877]]—[[1878]]-ի [[ռուս-թուրքական պատերազմ]]ին ընթացքին [[ռուս]]ական բանակի յաղթանակը ապահովուեցաւ, ՊուլկարիոյՊուլղարիոյ ազատագրումը օսմանեան լուծէն։ ՊուլկարիոյՊուլղարիոյ հիւսիսային մասին մէջ, կազմուեցաւ [[Թուրքիա]]յէն վասալական կախման մէջ գտնուող ՊուլկարիաՊուլղարիա իշխանութիւնը, իսկ հարաւին մէջ՝, [[Օսմանեան կայսրութիւն|Օսմանեան կայսրութեան]] կազմին մէջ, ստեղծուեցաւ Արեւելեան Ռումելիա ինքնավար մարզը՝ սուլթանի կողմէն նշանակուող քրիստոնեայ ժեներալ-նահանզապետով։ [[1885]]-ի [[Սեպտեմբեր 6]]-ին Պլովդիվի ապստամբութեան շնորհիւ Արեւելեան Ռումելիան միացաւ ՊուլկարականՊուլղարական իշխանութեանը։ [[1908]]-ի [[Սեպտեմբեր 22]]-ին, օգտուելով Երիտթուրքական յեղափոխութենէնեւև Թուրքիոյ թուլացումէն, ՊուլկարիանՊուլղարիան հռչակուեցաւ անկախ թագաւորութիւն։ [[1912]]—[[1913]]-ին ՊուլկարիանՊուլղարիան մասնակցեցաւ Պալքանեան պատերազմներուն։ [[1915]]-ի [[Հոկտեմբեր 1]]-ին մտաւ [[առաջին համաշխարհային պատերազմ]]ի մէջ՝ Գերմանիոյ կողմէն։ [[1919]]-ի Նյոյիի պայմանագրով ՊուլկարիանՊուլղարիան կտրուեցաւ [[Եգեան ծով]]էն եւ կորցուց իր տարածքներու զգալի մասը։ Հոկտեմբերեան ընկերային մեծ յեղափոխութեան ազդեցութեամբ ՊուլկարիոյՊուլղարիոյ մէջ, զորացաւ յեղափոխական շարժումը։ [[1923]]-ի [[Յունիս 9]]-ի պետական յեղաշրջման հետեւանքով երկրին մէջ, հաստատուեցաւ ֆաշիստական դիկտատուրայ։ [[1923]]-ի [[Սեպտեմբեր]]եան հակաֆաշիստական ապստամբութիւնը, չնայած պարտութեանը, քաղաքական մեծ հետեւանքներ ունեցաւ երկրի համար։ Արտաքին քաղաքականութեան բնագաւառին մէջ ՊուլկարիանՊուլղարիան կը կողմնորոշուէր դէպի [[ֆաշիստական Գերմանիա]]ն։ [[1941]]-ի [[Մարտ 1]]-ին գերմանական զորքերը մտան Պուլկարիա։Պուլղարիա։ ՊուլկարՊուլղար ժողովուրդը պայքար մղեց միապետաֆաշիստական կլիկի եւ գերմանական զաւթիչներու դէմ։ [[1942]]-ին Գ․ Դիմիարովի նախաձեռնութեամբ ստեղծուեցաւ Հայրենական ճակատ, որ կը միաւորէր երկրի բոլոր հակաֆաշիստական ոյժերը։ Ծաւալուեցաւ հակաֆաշիստական պարտիզանական շարժում։ [[1944]]-ի [[Սեպտեմբեր 5]]-ին [[ԽՍՀՄ]] պատերազմ յայտարարեց ֆաշիստական Պուլկարիոյ։Պուլղարիոյ։ Հետապնդելով հիթլերեան զորքերուն՝ սովետական բանակը [[1944]]-ի [[Սեպտեմբեր 8]]-ին մտաւ Պուլկարիա։Պուլղարիա։ ՊուլկարՊուլղար ժողովուրդը [[Սեպտեմբեր 9]]-ին ապստամբեցաւ եւ տապալեցաւ ֆաշիստական վարչակարգը։ Կազմուեցաւ Հճ-ի կառավարութիւն Կ․ Գէորգինի գլխաւրութեամբ։ պուլկարիոյպուլղարիոյ մէջ, հաստատուեցաւ ժողովրդավարական դեմոկրատական իշխանութիւն։ Հճ-ի կառավարութիւնը անցկացուց արմատական դեմոկրատական բարեփոխումներ։ Շուտով պուլկարականպուլղարական նոր բանակի զորամասերը, սովետական բանակի հետ միասին, ռազմական գործողութիւններ սկսան Գերմանիոյ դէմ։ [[1945]]-ի [[Նոյեմբեր 18]]-ին տեղի ունեցան ժողովրդավարական ժողովի ընտրութիւններ։ [[1946]]-ի [[Սեպտեմբեր 8]]-ի համաժողովրդական հանրաքվէի հիման վրայ, վերացուեցաւ միապետութիւնը եւ ՊուլկարիանՊուլղարիան հռչակուեցաւ ժողովրդավար հանրապետութիւն։ Կազմուեցաւ Հճ-ի նոր կառավարութիւն՝ Գ․ Դիմիտրովի գլխաւորութեամբ։ [[1947]]-ի [[Փետրուարի 10]]-ին ՊուլկարիոյՊուլղարիոյ հետ կնքուեցաւ հաշտութեան պայմանագիր։ [[1947]]-ին ընդունուեցաւ ԲԺՀ-ի սահմանադրութիւնը։ Ազգայնացուեցան արդիւնաբերական ձեռնարկութիւնները եւ մասնաւոր բանկերը։ ՊուլկարիանՊուլղարիան ՏՓԽ-ի ([[1949]]) եւ [[ՄԱԿ]]-ի ([[1955]]) անդամ է, Վարշավայի պայմանագրի մասնակից ([[1955]])։

[[Պատկեր:Bulgaria-geographic map-bg.svg|մինի|աջից|280px|ՊուլկարիոյՊուլղարիոյ ֆիզիքական քարտէզ]]

ՊուլկարիանՊուլղարիան կը գտնուի բարեխառն գօտիին մէջ, բնական պայմաններով անցումնային շրջան է Արեւելեան հիւսիսին մէջ եւ Կեդրոնական Եւրոպայի, հարաւին մէջ՝ Միջերկրածովայինի միջեւ։ ՊուլկարիոյՊուլղարիոյ հիւսիսը կը զբաղեցնէ [[Դանուբ]]ի բլրապատ հարթավայրը, որ աստիճանաբար կը բարձրանայ հարաւին մէջ եւ կը ձուլուի Ստարա Պլանինա լեռնային սիստեմի նախալեռներուն։ Ստարա Պլանինա լեռները արեւմուտքէն արեւելք կը հատին ամբողջ Պուլկարիան։Պուլղարիան։ Ստարա Պլանինայի եւ Սրեդնա Գորա լեռնային համակարգի միջեւ իյնկած են ենթաբալկանեան տեկտոնական գոգհովիտները։ Հարաւին մէջ եւ հարաւ-արեւմուտքին մէջ, կը տարածուին Ռիլա, Պիրին եւ Ռոդոպեան լեռները։ Ռոդոպեան Սրեդնա Գորա լեռների միջեւ, Մարիցա գետի երկայնքով տարածուած է Վերին Թրակեան դաշտավայրը, որ ամենաբերրին է երկրին մէջ։ ՊուլկարիոյՊուլղարիոյ սեւծովեան ափերը ցածրադիր են, տեղ-տեղ՝ զառիթափ, կան շատ լողափեր։

ՊուլկարիոյՊուլղարիոյ մեծ մասին մէջ բարեխառն է, ցամաքային, հարաւին մէջ, Ստրումա եւ Մեստա գետերու հովիտներուն մէջ անցումնային է Միջերկրածովայինի։ Լեռներուն մէջ, առկայ է ուղղաձիգ կլիմայական գոտիականութիւն։ [[Յունուար]]ի միջին ջերմաստիճանը հարթավայրերուն մէջ —2&nbsp;°C-ից 2,5&nbsp;°C է, լեռներուն՝ մինչեւ — 10,8&nbsp;°C, [[հՅւլիս]]ինը՝ համապատասխանաբար՝ մինչեւ 25,1&nbsp;°C եւ մինչեւ 5,1&nbsp;°C։ Տարեկան տեղումները ցածրադիր վայրերուն մէջ 450—600 մմ են, լեռներուն մէջ՝ 850—1300 մմ։

[[Պատկեր:Bulgaria-demography.png|մինի|աջից|280px|ՊուլկարիոյՊուլղարիոյ բնակչութեան շարժը]]

Կենդանական աշխարհի ներկայացուցիչները լաւ պահպանուած են անտառներուն մէջ։ ՊուլկարիանՊուլղարիան հարուստ է թռչուններով։ Մեծ տարածում ունին կրծողները։

[[Պատկեր:Population pyramid of Bulgaria.png|մինի|աջից|280px|ՊուլկարիոյՊուլղարիոյ բնակչութեան սեռա-տարիքային բուրգը]]

Բնակչութեան 76.9%-ը պուլկարներպուլղարներ են<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/bu.html ՊուլկարիոյՊուլղարիոյ Բնակչութիւն]</ref>, կ'ապրին նաեւ [[թուրքեր]], գնչուներ, [[հայեր]], [[ռուսեր]], [[հրեաներ]], [[յոյներ]] եւ այլեր։ Բնակչութեան մեծ մասը ուղղափառ են, փոքր խումբ մը՝ աւետարականներն ու կաթողեկէները, պաշտօնական տոմարը՝ գրիգորեանն է։ Բնակչութեան միջին խտութիւնը 1 քմ2 վրայ 76 մարդ է։ Քաղաքային բնակչութիւնը 74% է<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/bu.html ՊուլկարիոյՊուլղարիոյ Ուրբանիզացիան]</ref>։ Մեծ քաղաքներն են՝ [[Սոֆիա]]ն, [[Պլովդիվ]]ը, [[Վառնա]]ն, [[Ռուսէն]], [[Բուրգաս]]ը, Ստարա Զագորան։

ՊուլկարիոյՊուլղարիոյ տնտեսութեան կառուցուածքին մէջ, գիւղատնտեսութեան բաժինըկը կազմէ 4,9%<ref name="cia.gov">[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/bu.html ՊուլկարիոյՊուլղարիոյ Տնտեսութեան ճիւղային կառուցուածք]</ref> արդիւնաբերութիւնը 31,2%<ref name="cia.gov"/>, իսկ 63,9%<ref name="cia.gov"/>-ը բաժին կ'իյնայ ծառայութիւններուն։ Մինչեւ ընկերային յեղափոխութեան յաղթանակը ՊուլկարիանՊուլղարիան եւրոպական զարգացած կապիտալիստական պետութիւններու ագրարայ հումքային կցորդն էր։ ժողովրդական իշխանութիւնը ընկերա-տեսական արմատական վերափոխումներ կատարեց։ ՊուլկարիանՊուլղարիան ագրարային հետամնաց երկրէն վերածուեցաւ ժամանակակէն զարգացած արդիւնաբերութեամբ եւ կոոպերացուած ու մեքենայացուած մեծ գիւղատնտեսութեամբ արդիւնաբերական-ագրարային երկրի։

[[Պատկեր:Downtown Sofia Boby Dimitrov 1.jpg|մինի|աջից|280px|Սոֆիա՝ ՊուլկարիոյՊուլղարիոյ նիւթական կեդրոն]]

Փոխադրութեան ցանցի վերակառուցման եւ փախադրամիջոցի աւելացման շնորհիւ մեծցած է փոխադրութեան բոլոր տեսակներու շրջանառութիւնը։ Ռուսեէն դուրս եկող երկաթուղին ՊուլկարիանՊուլղարիան կը կապէ Ռումանիոյ եւ Ուքրանիոյ հետ։ Գլխաւոր նաւահանգիստներն են [[Վառնա]]ն եւ [[Բուրգաս]]ը [[Սեւ ծով]]ուն, [[Ռուսեն]], Սուիշտովը եւ Լոմը՝ [[Դանուբ]]ի վրայ, մասնագիտացուած նաւահանգիստները՝ Դրուժբա նաֆթային նաւահանգիստը Բուրգասի ծոցում, ածուխի նաւահանգիստը Վառնայի լճի ափին։

[[2014]]-ին Ներմուծումը կազմած է 33,56 մլրդ [[ԱՄՆ տոլար]]<ref name="ՊուլկարիոյՊուլղարիոյ Առեւտրաշրջանառութիւն">[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/bu.html ՊուլկարիոյՊուլղարիոյ Առեւտրաշրջանառութիւն]</ref> կը ներմուծեն հիմնականին մէջ, մեքենաներ եւ սարքաւորումներ, մետաղներ, քիմիական նիւթեր, պլաստմասա եւ հանքային նիւթեր։ Արտահանումը [[2014]]-ին կազմած է 29 մլրդ [[ԱՄՆ տոլար]]<ref name="ՊուլկարիոյՊուլղարիոյ Առեւտրաշրջանառութիւն"/>: Արտահանութեան մէջ աւելացած է պատրաստի արտադրանքի բաժինը։ Կ'արտահանուին հագուստ, կոշիկ, երկաթ, պողպատ, մեքենաներ, սարքաւորումներ եւ վառելիք ՊուլկարիոյՊուլղարիոյ մեծ առեւտրական գործընկերներն են [[Գերմանիա]]ն, [[Ռուսիա]]ն, [[Իտալիա]]ն, [[Ռումինիա]]ն, [[Յունաստան]]ը, [[Թուրքիա]]ն, [[Ֆրանսա]]ն, [[Սպանիա]]ն<ref name="ՊուլկարիոյՊուլղարիոյ Առեւտրաշրջանառութիւն"/>։

Սկզբնաւորուած է IX դ․ երկրորդ կիսուն։ [[ՊուլկարՊուլղար]]ացի հին գրականութիւնը (IX— XII դդ․) եկեղեցա-ղիդակտիկական էր։ XIV դ․ վերջերէն, օսմանեան լուծի պայմաններուն մէջ, գրականութեան զարգացումը մի քանի դարերու ընթացքին արգելակուած է։ XV— XVIII դդ․ յայտնի էին բարոյախոսութիւններու ժողովածուները՝ «դամասկինները»։ XVI դ․ սկզբը լոյս տեսան պուլկարացիպուլղարացի առաջին տպագիր գիրքերը։ ՊուլկարիոյՊուլղարիոյ ազգային վերածնունդը (XVIII դ․ 2-րդ կիսուն) նպաստեց գրականութեան զարգացման։ Ազգային գրականութիւնը ձեւաւորուեցաւ XIX դ․ 50—70-ական թթ․ ազգային-ազատագրական պայքարի ժամանակաշրջանին։ Երեւան եկան նշանակալից ստեղծագործութիւններ՝ նուիրուած 70-ական թթ․ ազգային-ազատագրական պայքարին։ 90-ական թթ․ քննադատական ռեալիզմի ծաղկման շրջանին, ստեղծուեցան երգիծական գործեր։ Ռեալիստ գրողներու ստեղծագործութեան հիմնական թեմաներէն մէկը դարձաւ գիւղը։ Պոեզիայի մէջ, կը գերիշխէր քաղաքացիական քնարերգութիւնը։ XIX դ․ վերջին և XX դ․ սկզբին կը վերաբերի պրոլետարական գրականութեան ծնունդը։

ՊուլկարիոյՊուլղարիոյ տարածքին մէջ, պահպանուած են անտիկ եւ միջնադարեան ճարտարապետական յուշարձաններու մնացորդներ։ Օսմանեան լուծէն ազատագրուելէն ետք, ([[1878]]) սկսած են քաղաքաշինական ծաւալուն աշխատանքներ ([[Սոֆիա]], [[Պլովդիվ]], [[Վառնա]])։ Երկու համաշխարհային պատերազմներու միջեւ իյնկած շրջանին մէջ, ճարտարապետութիւնը կրած է ֆունկցիոնալիզմի եւ կոնստրուկտիվիզմի որոշակի ազդեցութիւն։ Ժողովրդական իշխանութեան հաստատումէն ([[1944]]) ետք, ճարտարապետութիւնը կ'ընթանէ նոր, ընկերային ուղիով։ Մեծ չափեր ընդունած են քաղաքաշինական աշխատանքները։ Կառուցուած են արդիւնաբերական կեդրոններ, ստեղծուած է [[Սոֆիա]]յի կեդրոնի խորհուրդը՝ հրապարակներու համակարգով եւ Գ․ Դիմիտրովի դամբարանով։

[[Պատկեր:BASA-2072K-1-337-72-National costume from Rousse region.jpg|մինի|Ազգային տարազով պուլկարուհիպուլղարուհի]]

Արուեստի ազգային ռեալիստական դպրոցը սկսած է զարգանալ ՊուլկարականՊուլղարական վերածնունդի շրջանին մէջ եւ վերելք ապրած է [[1878]]-էն։ XX դ․ 1-ին քառորդին հանդէս եկած են մարտանկարիչներ եւ բնանկարիչներ, քաղաքական ծաղրանկարի եւ քանդակագործութեան վարպետներ։ Շարք մը գեղանկարիչներ եւ քանդակագործներ պատկերած են պրոլետարիատի պայքարը, նախադրեալներ ստեղծած ընկերային ռեալիզմի արուեստի ձեւաւորման համար։ ՊուլկարիոյՊուլղարիոյ մէջ, ժողովրդա-դեմոկրատական իշխանութեան օրով արուեստը կ'ընթանէ ընկերային ռեալիզմի ուղիով։ [[1960]]-ական թթ․ գեղանկարչութեան բնորոշ է հերոսական կերպարներ ստեղծելու, էքսպրեսիվ արտայայտչականութեան ու դեկորատիվ գունագեղութեան, ինչպէս եւ հին ազգային աւանդութիւններուն դիմելու ձգտումը։

ՊուլկարիոյՊուլղարիոյ ժողովրդական երաժշտութիւնը, ձեւաւորուած է սլաւոնական ցեղերու ժողովրդական երաժշտութեան հիման վրայ, իւրանել [[Պալքանեան թերակղզի]]ի հնագոյն բնակիչներու, յետագային հարեւան ժողովուրդներու, ինչպէս եւ նուաճողներու երաժշտական մշակոյթի տարրերը։ ՊուլկարականՊուլղարական ժողովրդական երգերը հիմնականին մէջ միաձայն են։ XIX դ․ 90-ական թթ․ սկսած է զարգանալ պրոֆեսիոնալ երաժշտութիւնը։ ՊուլկարիոյՊուլղարիոյ երաժշտաթատերական ստեղծագործութեան հիմնադիրն է Գ․ Աթանասովը, առաջին սիմֆոնիայի հեղինակը՝ Ն․ Աթանասովը։ [[1920]]-ական թթ․ կոմպոզիտորները ստեղծագործած են բոլոր ժանրերով։ [[1904]]-ին ՊուլկարիոյՊուլղարիոյ մէջ, բացուած է առաջին երաժշտական դպրոցը։ Հիմնադրուած են ՊուլկարականՊուլղարական օպերային ընկերութիւնը, ինքնագործ երգչախմբեր միաւորող՝ ՊուլկարիոյՊուլղարիոյ ժողեվրդական երգչախմուբերու միութիւնը ([[1926]]), աոաջին մշտական պետական սիմֆոնիկ նվագախումբը ([[1928]])։ Կը գործեն ([[1975]])՝ կոնսերվատորիա, երաժշտական ուսումնարան (5), [[Սոֆիա]]յի պետական ֆիլհարմոնիան, ՊուլկարականՊուլղարական ձայնասփիւռի եւ հեռուստատեսութեան նուագախումբը [[Սոֆիա]]յի մէջ, սիմֆոնիկ նվագախմբեր՝ Ռուսեի մէջ, [[Վառնա]]յի, [[Բուրգաս]]ի, [[Պլովդիվ]]ի եւ Պլեենի մէջ, օպերային թատրոններ՝ [[Սոֆիա]]յի, Ռուսեի, [[Վառնա]]յի, Ստարա Զագորայի եւ [[Պլովդիվ]]ի մէջ:

[[1927]]-ին բալետմայստեր Ա․ Պետրովը [[Սոֆիա]]յի ժողովրդական օպերայի մէջ, կազմակերպած է առաջին բալետային պրոֆեսիոնալ խումբը։ [[1937]]-ին բեմադրուած է Խ․ Մանոլովի «Օձը եւ Ցանան» պուլկարականպուլղարական անդրանիկ բալետը։ Ժողովրդական դեմոկրատական կարգերու հաստատմամբ սկսած է պուլկարականպուլղարական բալետային արուեստի ծաղկումը։ [[Սոֆիա]]յի ժողովրդական օպերայի բալետի խումբը ստեղծագործական կապերու մեջ է սովետական բալետմայստերներու եւ մանկավարժներու հետ։ [[1951]]-էն կը գործէ պետական պարարուեստի ուսումնարանը՝ դասական պարի եւ պուլկարականպուլղարական պարային ֆոլկլորի բաժիններով, [[1961]]-էն [[Վառնա]]յի մէջյ անց կը կացուի բալետի միջազգային մրցոյթ։

XIX դ․ վերջին եւ XX դ․ սկզբին, Պուլկհարիոյ մէջ ձեւաւորուած է պուլկարականպուլղարական դերասանական արուեստի ռեալիստական ուղղութիւնը։ ժողովրդական դեմոկրատական կարգերու հաստատումէն ետք, բացուեցան նոր պրոֆեսիոնալ թատրոններ։ [[Սոֆիա]]յի մէջ, կ'աշխատին Ի․ Վազովի անուան ժողովդրական «Ծիծաղ եւ արցունք», դրամատիկական, ժողովրդական, բանակի, սատիրայի, երիտասարդութեան ժողովրդական «[[Սոֆիա]]», «Թատրոն 199», տիկնիկային կեդրոնական եւ այլ թատրոններ։ Թատերական արուեստի բարձրագոյն հիմնարկը հիմնադրուած է [[1948]]-ին։

== Հայերը ՊուլկարիոյՊուլղարիոյ Մէջ==

ՊուլկարՊուլղար եւ հայ ժողովուրդներու միջէպ փոխհարաբերութիւններ եղած են տակաւին [[5-րդ դար]]ուն, երբ [[451]] թուականի [[Աւարայրի ճակատամարտ]]էն ետք, որոշ հայ իշխաններ, խոյս տալով [[պարսիկներ]]ի հետապնդումներէն, իրենց զորքերով հեռացան Հայաստանէն եւ հաստատուեցան Պալքանեան թերակղզիի մէջ։ [[13–րդ դար|13]]-[[17-րդ դար]]երուն [[Մոնկոլական նուաճումները եւ Հայաստանը|մոնկոլական]] ու թուրքական արշաւանքներոգ հետեւանքով հայերու նոր գաղթ տեղի ունեցաւ դէպի Պուլկարիա։Պուլղարիա։ [[1800]] թուականին, ՊուլկարիոյՊուլղարիոյ քաղաքային հայ բնակչութիւնը շուրջ 10 հազար էր, արդէն դարավերջին՝ մօտ 15 հազար։ Հայերու թիւը ՊուլկարիոյՊուլղարիոյ մէջ, զգալիօրէն աւելացաւ [[1890]]-ական թուականներուն՝ Օսմանեան Թուրքիոյ մէջ, հայերու զանգուածային կոտորածներէն ետք ։ Հանրայայտ են պուլկարպուլղար յայտնի բանաստեղծ Պեյս Յավորովի արձագանքն այդ կոտորածներուն եւ անոր «Հայեր» բանաստեղծութինը։ Հայերը մեծ մասամբ արհեստաւորներ էին, կային նաեւ բժիշկներ, իրաւաբաններ, ճարտարագետներ, պետական պաշտօնեաներ։ ՊուլկարահայերըՊուլղարահայերը անմասն չէին նաեւ թուրքական լուծի դէմ պուլկարպուլղար ժողովուրդի մղած դարաւոր պայքարին, իսկ [[1912]]–[[1913]] թուականներու [[Պալքանեան պատերազմներ]]ու ընթացքին, [[Գարեգին Նժդեհ]]ի եւ [[Անդրանիկ]]ի հայ կամաւորներու յատուկ վաշտ մը, կը մասնակցէր Թուրքիոյ դէմ մարտերուն։ ՊուլկարահայերէնՊուլղարահայերէն շատերը աչքի իյնկան նաեւ պուլկարպուլղար ժողովուրդի մղած հակամիապետական ու հակաֆաշիստական պայքարին մէջ։ ՊուլկարիոյՊուլղարիոյ մէջ գորած են հայկական դպրոցներ, հասարակական-քաղաքական կազմակերպութիւններ, մշակութային միութիւններ, լոյս ընծայուած են բազմաթիւ թերթեր։ [[1946]] թուականին մօտ, 6 հազար պուլկարահայերպուլղարահայեր հայրենադարձուեցան։ [[1990]] թուականին, կոմունիստական վարչակարգի տապալումէն ետք, ազգային զարթոնքի ժամանակաշրջան սկսված է նաեւ պուլկարահայպուլղարահայ համայնքի կեանքին մէջ։ [[1990]] թուականէն, հիմնուած են նոր միութիւններ ու կազմակերպութիւններ, վերաբացուած են հայկական վարժարանները, լոյս կը տեսնեն հայերէն-պուլկարերէնպուլղարերէն շաբաթաթերթեր։ [[Հայաստանյայց Առաքելական Եկեղեցի|Հայաստանյայց առաքելական եկեղեցւոյ]] ՊուլկարիոյՊուլղարիոյ թեմը կազմաւորուած է [[19-րդ դար]]ուն։ Առաջնորդանիստը [[Սոֆիայի Սուրբ Աստուածածին եկեղեցի]]ն է։ Ներկայիս, ՊուլկարիոյՊուլղարիոյ մէջ, կը բնակի 15–20 հազար հայ, հիմնականին մէջ [[Պլովդիվ]], [[Սոֆիա]], [[Վառնա]], [[Բուրգաս]] եւ [[Ռուսե]] քաղաքներուն մէջ։