|
| բնօրինակ անվանում =
| ենթարկում =
| երկիր = ԿիլիկիայիԿիլիկիոյ հայկական թագավորությունթագաւորութիւն
| պատկեր = Siscapital.jpg
| պատկերի նկարագրում = ՍսիՍիսի ամրոց
| երկրի քարտեզի չափ = 250
| հիմնադրման թուական = [[մ.թ.ա. 3000]] թ.
| տուալ կարգաւիճակում = [[1173]] թ.
| պաշտոնական լեզու = ՀայերենՀայերէն
| ազգային կազմ = [[Հայեր]]
| կրոնական կազմ = {{դրոշավորում|ՀԱԵ}}
| էթնոհորոնիմ = ՍսեցիՍիսեցի
}}
'''Սիս''', քաղաք Դաշտաին [[Դաշտաին Կիլիկիա|Դաշտաին Կիլիկիոյ]]յում։ տարածքին։
==Մինչեւ մայրաքաղաք==
[[Կիլիկիա|Կիլիկիոյ]]ի [[Թորոս ԱԱ․]] իշխանապետը գահակալման սկզբինսկիզբին, տեղի հայերիհայերու աջակցութեամբ, բիւզանդական տիրապետութիւնիցտիրապետութենէն կ՛ազատագրւէկ՛ազատագրէ Սիսը ևեւ Մոտակայքումմօտակայքը կը հիմնէնհիմնէ Դրազարկի վանքը, որնոր այնուհետևայնուհետեւ կը դառնադառնայ նաեւ [[Ռուբինեաններ]]իու դամբարան։դամբարանը։ [[111413 Նոյեմբեր]]–ի [[նոյեմբերի 131114]]–ի երկրաշարժէն երկրաշարժէն՝ խիստ կը տուժէ նաեւ Սիսը, կը զոհւէնզոհուին բնակիչներուն բազմաթիւմեծ բնակիչներ։մասը։
==Սիսը մայրաքաղաք==
[[Մլեհ]] իշխանապետը կը վերակառուցէ Սիսը ևեւ [[1173]]–ին այն կ՛յռչակէկը հռչակէ [[Կիլիկեան Հայաստան]]ի մայրաքաղաք։ [[Լեւոն Բ․ Մեծագործ]] Սիսը հիմնովին վերակառուցել, պարսպատելպարսպապատել, արքունի ապարանքով, աշխարհիկ ու կրոնականկրօնական շենքերովշէնքերով, պարտեզ–զբոսարաններովպարտէզ–զբօսարաններով ու ծաղկանոցներով ճոխացրած է [[Լևոն Բ]]կը Մեծագործը։ճոխացնէ։
==Շինութիւնները==
Շինարարական աշխատանքները ՍիսումՍիսի մէջ կը շարունակւէնշարունակուին նաեւ [[Հեթում ԱԱ․]] թագաւորիթագաւորին ևեւ նրաանոր հաջորդներիյաջորդներուն ժամանակ։ Հայ պատմիչներնպատմիչները առաձնապեսառաձնապէս գովեստով կը խոսէնխօսին քաղաքի հիւսիսաին թաղամասումթաղամասին մէջ՝ [[Հեթում Ա]]–իԱ․–ի հիմնադրած նոր ապարանքիապարանքն ու դրաանոր ճոխ քանդակներիքանդակներուն մասին։ ԲոլորաձևԲոլորաձեւ հորինվածքովյօրինուածքով՝ Դարպաս–ապարանքը, կերտուած է սրբատաշ խոշոր քարերով, մարմարեամարմարեայ սեւ սիւնաշարով։ ՀզորՀզօր աշտարակներով եռապարիսպ, եռադարպաս բերդը բաժանածբաժնած է երեք մասի, որոնք միմեանցիրարու կը կապւէնկապուին քարակերտ ուղիներով։ Բերդի հարավաինհարաւային կողմումկողմը՝ ներքնաբերդն է կամ բուն դղեակը, ուր վտանգի ժամանակ կը պատսպարւէրպատսպարուէր արքունիքը։ Սիսը ունեցած է մի քանի տասնեակ եկեղեցիներ ու վանքեր։ Հին եպիսկոպոսարանը ևեւ նրաանոր եռախորան Ս. [[Գրիգոր ԼուսավորիչԼուսաւորիչ]] եկեղեցին կը գտնւէինգտնուէին քաղաքի հարավաինհարաւաին ծայրամասում։ծայրամասը։ [[Հռոմկլա]]իյի գրաւումիցգրաւումէն հետօյետոյ, այն դարձած է Հայոցհայոց ընդհանրական կաթողիկոսութեան, այնուհետեւ՝ [[Կիլիկիա]]իԿիլիկիոյ Հայոց կաթողիկոսութեանկաթողիկոսութիւն|Կիլիկիոյ աթոռանիստՀայոց կեդրոնը։ Սսի բարեգործական յիմնարկներից յայտնի էր [[Զապելկաթողիկոսութեան]] թագուհու հիւանդանոցը, որիաթոռանիստ հիմնադրման մասին մարմարե քարի վրա պահպանուած է թագուհու արձանագրութիւնը։ Սիսը եղած է համահայկական մշակույթի խոշորագուն կեդրոն, ուր արքունիքի ընտրութեամբ և պետական ռոճիկով գործող առաջնակարգ մտաւորականները հավաքած, ուսումնասիրած, բազմացրած և կորստից փրկած են բազմահազար հին ձեռագրեր գիտական ու գրական արժեքավոր երկէր։ Սիսի ընտիր ձեռագրերը հիմնականում կը պահւէին արքունի մատենադարանում։ Սիսը հռչակուած է մասնագիտացւած բարձրագուն դպրոցներով, որոնցից մեծահամբավը եղած է [[Ներսես Լամբրոնացի|Ներսես Լամբրոնացու]] հիմնադրած աշխարհիկկեդրոնը։ համալսարանը։
Սիսի բարեգործական հիմնարկներէն յայտնի էր՝ [[Զապել]] թագուհիի հիւանդանոցը, որուն հիմնադրամի մասին մարմարեայ քարի վրայ պահպանուած է թագուհիի արձանագրութիւնը։ Սիսը եղած է համահայկական մշակոյթի խոշորագոյն կեդրոնը, ուր արքունիքի ընտրութեամբ եւ պետական ռոճիկով գործող առաջնակարգ մտաւորականները, հաւաքած, ուսումնասիրած, բազմացուցած եւ կորուստէ փրկած են բազմահազար հին ձեռագիր՝ գիտական ու գրական արժէքաւոր մատեաններ։ Սիսի ընտիր ձեռագիր մատեանները՝ հիմնականօէն, կը պահուէին արքունի մատենադարանին մէջ։
[[1266]]-ի օգոստոսին [[Եգիպտոս]]ի Բիբարս սուլթանը խոշոր ուժերով կը ներխուժէ [[Կիլիկիա]], պաշարել Սիսը, բայց չկարողանալով գրաւել բերդը, աւերել և հրկիզել է քաղաքը, կողոպտել հարստութիւնները։ [[1270]]–ական թուականներին քաղաքը վերաշինւել է, ամրացրած են պարիսպները։ [[1275]]–ին [[Եգիպտոս]]ի սուլթանութեան զորքերը կրկին փորձած են գրաւել Սիսը, սակայն քաղաքի պարիսպների մօտ հայկական զորաբանակը՝ [[Սմբատ Սպարապետ]]ի առաջնորդութեամբ, ջախջախած և ետ է շպրտած նրանց։ Այնուհետև շուրջ մեկ դար Սիսը ապրած է համեմատաբար խաղաղ կեանքով։ [[Եգիպտոս]]ի սուլթանութեան 60 հազարանոց զորաբանակը վերստին պաշարած է Սիսը [[1369]]–ին։ Հրդեհի ճարակ դարձնելով և կողոպտելով քաղաքը՝ թշնամին այնուամենայնիվ, հարկադրուած է եղած թողնել բերդի գրաւումը՝ նահանջել։ Օգտուելով [[Կիլիկյան Հայաստան]]ում պետական իշխանութեան թուլացումից ու ներքին երկպառակտութիւնից՝ Եգիպտոսի սուլթան Մելիք Աշրաֆը [[1375]]–ին պաշարած և գրաուած է բերդը, ձերբակալած է թագաւորին ու մի շարք իշխաններին։ Սիսի անկումը հայ պատմիչները գնահատած են որպես հայկական պետականութեան կորուստ։ Սաստկացող բռնութիւնների պայմաններում շատ սսեցիներ գաղթած են օտար երկրներ։ ▼
Սիսը հռչակաւոր եղած է իր մասնագիտացուած բարձրագոյն դպրոցներով, որոնցնէ մեծահամբաւը եղած է [[Ներսէս Լամբրոնաց]]իի հիմնադրած աշխարհիկ համալսարանը։
[[Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:Արևմտահայերեն հոդվածներ]]
▲[[1266]]-ի օգոստոսինՕգոստոսին, [[Եգիպտոս]]ի ԲիբարսՊիպարս սուլթանը խոշոր ուժերով կը ներխուժէ [[Կիլիկիա]], պաշարելկը պաշարէ Սիսը, բայց չկարողանալով գրաւել բերդը, աւերել ևկը հրկիզել էհրկիզէ քաղաքը, կողոպտելկը կողոպտէ հարստութիւնները։ [[1270]]–ական թուականներինթուականներուն քաղաքը վերաշինւելկը էվերաշինուի, ամրացրածկ՛ամրացուին եննաեւ պարիսպները։ [[1275]]–ին [[Եգիպտոս]]ի սուլթանութեան զորքերըզօրքերը կրկին փորձածկը ենփորձեն գրաւել Սիսը, սակայն քաղաքի պարիսպներիպարիսպներուն մօտ գտնուող հայկական զորաբանակը՝զօրաբանակը, [[Սմբատ Սպարապետ]]ի առաջնորդութեամբ , ջախջախածկը ևջախջախէ ու ետ էկը շպրտածշպրտէ նրանց։զանոնք։ ԱյնուհետևԱյնուհետեւ, շուրջ մեկմէկ դար , Սիսը ապրած էկ՛ապրի համեմատաբար խաղաղ կեանքով։կեանք մը։ [[Եգիպտոս]]ի սուլթանութեան 60 հազարանոց զորաբանակըզօրաբանակը վերստին պաշարածկը էպաշարէ ՍիսըՍիսը՝ [[1369]]–ին։ Հրդեհի ճարակ դարձնելով ևեւ կողոպտելով քաղաքը՝ թշնամին , ամէն այնուամենայնիվպարագային, հարկադրուած էկ՛ըլլայէ եղած թողնելհրաժարիլ բերդի գրաւումը՝գրաւման գաղափարէն, ու նահանջել։ Օգտուելով [[ ԿիլիկյանԿիլիկեան Հայաստան]] ումի պետական իշխանութեան թուլացումիցթուլացումէն ու ներքին երկպառակտութիւնից՝երկպառակտութիւնէն՝ Եգիպտոսի սուլթան Մելիք Աշրաֆը [[1375]]–ին պաշարածկը ևպաշարէ գրաուածեւ էկը գրաւէ բերդը, ձերբակալածկը էձերբակալէ թագաւորին ու մի շարք իշխաններին։մը իշխաններուն։ Սիսի անկումը հայ պատմիչները գնահատած են որպեսորպէս՝ հայկական պետականութեան կորուստ։ Սաստկացող բռնութիւններիբռնութիւններու պայմաններումպայմաններուն շատ սսեցիներսիսեցիներ գաղթած են օտար երկրներ։
[[Կատեգորիա:Հայաստանի պատմական մայրաքաղաքներ (արւմտ․)]]
| 