«Սուր (քաղաք)» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Տող 1.
{{ԱՀ}}
[[Պատկեր:TyreFishingHarbour.jpg|250px|մինի|աջից|Սուրի ձկնորսութեան վայր]]
'''Սուր''' ({{lang-ar|صور}} ''Ṣūr''; [[Փիւնիկերէն|փիւնիկերէնով]]՝ ''Ṣūr''; [[Ասորերէն|ասորերէնով]]՝ ܣܘܪ, ''Tzór''; [[Հին Յունարէն|յունարէնով]]՝ Τύρος ''Týros''; {{lang-la|Tyrus}}; {{lang-hy|Տիր}} ''[[Tir (god)|Tir]]''; {{lang-fr|Tyr}}), [[Լիբանան (արեւմտահայերէն)|Լիբանան]]ի հարաւը գտնուող Սուրի շրջանի մայրաքաղաքն է: Ըստ 2003-ի տուեալներուն, անոր բնակչութեան թիւը 117,000 է:<ref>[http://www.citypopulation.de/Lebanon.html Lebanon – city population]</ref> Բայց, Լիբանանի կառավարութիւնը 1932-էն ետք շատ յստակ հաշուարկներ չէ հրատարակած, ուստի յստակ վիճակագրութիւն մը կարելի չէ տալ:<ref>[http://www.country-data.com/cgi-bin/query/r-7956.html Lebanon Population]</ref> Սուրը կը գտնուի Միջերկրական ծովուն ափին, 80 քիլոմեթր [[Պէյրութ]]էն հարաւ: Քաղաքին անունը կը նշանակէ քար, որ կու գայ նախքան քաղաքի շինութեան ժայռերէն:<ref>Bikai, P., "The Land of Tyre", in Joukowsky, M., ''The Heritage of Tyre'', 1992, chapter 2, p. 13</ref>
Տող 67.
=== Օսմանեան ժամանակաշրջան ===
1516-17-ին օսմանցիները կը գրաւեն Սուրը մինչեւ [[Համաշխարհային Առաջին Պատերազմ (արեւմտահայերէն)|Համաշխարհային Առաջին Պատերազմ]]:
=== Ներկայի Լիբանան ===
[[File:Tyre in Lebanon marking as protected cultural property.jpg|thumb|right]]
Ներկայի [[Լիբանան (արեւմտահայերէն)|Լիբանան]]ի պետութիւնը կը հռչակուի 1920-ին:
Ներկայի Սուրը կը ծածկէ բուն կղզիի եւ կղզին ու բուն ցամաքը միացնող ճամբուն մեծ մասը: Դարերու ընթացքին տեղի ունեցած ցեխի նուազումին պատճառով, այս միացնող ճամբան բաւական կը լայննայ: Կղզիին այն բաժինը, որ այսօր չի գտնուիր Սուրի սահմաններուն մէջ, իր ունեցած հնութիւններուն պատճառով է:
Պաղեստինեան Ազատագրութեան Կազմակերպութեան կատարած յարձակումներէ եւ վրէժխնդրութիւններէ ետք, ինչպէս՝ [[Իսրայէլ]]ի դեսպան Արկովի մահափորձը, 1978-ի [[Լիբանան (արեւմտահայերէն)|Հարաւային Լիբանան]]ի պատերազմով Իսրայէլ կը գրաւէ շրջանը, ինչ որ պատճառ կը դառնայ Սուրի ահաւոր աւերման: Սուր դարձեալ կը վնասուի Իսրայէլի եւ Պաղեստինեան Ազատագրութեան Կազմակերպութեան միջեւ տեղի ունեցած 1982-ի լիբանանեան պատերազմի ժամանակ: Քաղաքը կ'օգտագործուի իբրեւ Պաղեստինեան Ազատագրութեան Կազմակերպութեան զինուորական կայան եւ կը կործանուի իսրայէլական հրետանիով:<ref>The toll of three cities, ''The Economist'' June 19, 1982. p. 26.</ref> 1982-ի պատերազմէն ետք, Սուր կը դառնայ իսրայէլական զօրակայան: 1982-ի վերջաւորութեան եւ Նոյեմբեր 1983-ին, իսրայէլցիներ ապաստանող շէնքեր կը կործանուի ռմբակոծումով, ինչ որ պատճառ կը դառնայ շատ մը կեանքի կորուստներու երկու կողմերէն. այս մէկը Իսրայէլի կողմէ կը ճանչցուի իբրեւ Սուրի առաջին եւ երկրորդ աղէտներ: 1983-ի Պէյրութի [[ԱՄՆ (արեւմտահայերէն)|ԱՄՆ]]-ի զինուորներու եւ [[Ֆրանսա|ֆրանսական]] ջոկատի զօրանոցներու ռմբակոծումէն 10 օր ետք, բեռնատար ինքնաշարժով մը անձնասպանական գործողութիւն մը տեղի կ'ունենայ: [[Իսրայէլ]] եւ [[ԱՄՆ (արեւմտահայերէն)|ԱՄՆ]] կը մեղադրեն [[Իրան (արեւմտահայերէն)|Իրան]]ն ու [[Հըզպ Ալլահ|Հըզպալլա]]ն, բայց անոնք կը հերքեն իրենց միջամտութիւնը այս գործողութիւններուն հետ:
2006-ի Իսրայէլի Լիբանանի գրաւման ժամանակ, քաղաքին շրջակայքը գտնուող շատ մը անբնակելի վայրեր կ'օգտագործուին իբրեւ հրասանդի արձակման կեդրոններ:<ref>Butcher, Tim. [http://www.smh.com.au/news/world/rebels-were-ready-for-attacks/2006/07/26/1153816254833.html Rebels were ready for attacks]. ''Sydney Morning Herald'' 27 July 2006.</ref> Բազմաթիւ վայրերու կողքին, նուազագոյնը մէկ գիւղ կը ռմբակոծուի Իսրայէլի կողմէ՝ պատճառելով քաղաքացիներու մահ եւ Սուրի մէջ սնունդի պակաս:<ref>Engel, Richard. [http://msnbc.msn.com/id/14030075/ Desperation descends on Tyre, Lebanon.] ''MSNBC'' 25 July 2006.</ref>
== Ծովեզերքի բնութեան պահպանում ==
Սուրի ծովեզերքի բնութեան պահպանումը կը կազմէ 380 հեքտար տարածք եւ կը բաժնուի երեք մասերու՝ զբօսաշրջական մաս, որ կ'ընդգրկէ հանրային ծովափները, հին քաղաքն ու շուկան եւ հին նաւահանգիստը, հողագործական մաս եւ հնագիտական մաս: Այս երեք հիմնական մասերուն վրայ կ'աւելնայ պահպանողական մասը, որ կ'ընդգրկէ [[Փիւնիկէ|փիւնիկեան]] Ռաս Ըլ-Էյնի աղբիւրները: Իր բազմատեսակ բուսականութեան եւ անասնային կեանքին պատճառով, պահպանութեան վայրը կը կոչուի Ռամսար: Անիկա կարեւոր ածելու վայր մըն է գաղթող թռչուններու եւ վտանգուած Լոճըրհետ ու կանաչ ծովային կրեաներուն համար: Անիկա նաեւ ապաստան է արաբական ողնահարաւով մուկին եւ այլ կարեւոր էակներու:<ref>{{cite web|title=Protecting marine biodiversity in Lebanon|url=https://www.iucn.org/about/union/secretariat/offices/iucnmed/iucn_med_programme/?9741/Protecting-marine-biodiversity-in-Lebanon|publisher=[[International Union for Conservation of Nature|International Union for Conservation of Nature (IUCN)]]|date=2 May 2012|access-date=17 August 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140811180131/http://www.iucn.org/about/union/secretariat/offices/iucnmed/iucn_med_programme/?9741%2FProtecting-marine-biodiversity-in-Lebanon|archive-date=11 August 2014|dead-url=yes|df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite web|author1=Hany El Shaer |author2=Ms. Lara Samaha |author3=Ghassan Jaradi |title=Lebanon’s Marine Protected Area Strategy|url=https://portals.iucn.org/library/efiles/documents/2012-081.pdf|publisher=Lebanese Ministry of Environment|date=Dec 2012}}</ref>
== Մշակութային ժառանգութիւն ==
[[File:Roman Hippodrome in Tyre, Lebanon.jpg|thumb|Սուրի հռոմէական ձիարշաւարանը]]
Շատ մը սպառնալիքներ կան Սուրի հնութեան մշակութային պահպանութեան վրայ, ինչպէս քաղաքի զարգացման ճնշումը եւ հին իրերու անօրէն վաճառականութիւնը:<ref>{{cite news|url=|title=Lebanon's Archaeological Heritage|author=Helga Seeden|date=December 2, 2000
}}</ref> 2011-էն ի վեր կայ պողոտայ մը կառուցելու ծրագիրը հնագիտական օրէն զգայուն տարածքներու վրայ: Փոքրածաւալ աշխարհաբնագիտական քննաչափութիւն մը տարածքին մէջ ի յայտ կը բերէ հնագիտական մնացորդներ: Շրջանները չեն հարցաքննուած: Հակառակ ճամբուն կառուցման վայրի փոփոխութեան, ճշգրիտ սահմաններու բացակայութիւնը ձախողութեան հակամիտ կը դարձնէ պահպանութեան գործընթացը:<ref name="icomos118">Toubekis, Georgios (2010). "Lebanon: Tyre (Sour)". In Christoph Machat, Michael Petzet and John Ziesemer (Eds.), {{cite web |url=http://www.international.icomos.org/risk/world_report/2008-2010/H@R_2008-2010_final.pdf |title=Heritage at Risk: ICOMOS World Report 2008-2010 on Monuments and Sites in Danger }}. Berlin: hendrik Bäßler verlag, 2010, pg. 118.</ref>
[[File:Tyre-109945.jpg|thumb|left|Սիւներն ու զբօսաշրջիկները]]
2006-ի Լիբանանի կռիւները հնութիւնները ենթակայ կը դարձնեն վտանգի, ինչ որ [[Միաւորուած Ազգերու Կազմակերպութիւն|Միաւորուած Ազգերու Կազմակերպութեան]] գործավար պատասխանատուն կը մղէ, որ մշակութային ահազանգ հնչեցնէ:<ref>{{cite news|url=http://whc.unesco.org/en/news/276|title=UNESCO Director-General Launches "Heritage Alert" for the Middle East|publisher=UNESCO World Heritage Centre|author1=Koïchiro Matsuura |author2=The Director-General of UNESCO |date=August 11, 2006}}</ref> Կռիւներու աւարտէն ետք՝ Սեպտեմբեր 2006-ին, պահպանութեան մասնագէտներ կ'այցելեն Լիբանան եւ հնութեան վրայ վտանգներ չեն նկատեր: Բայց, ռմբակոծումները կը վնասեն Սուրի գերեզմանատան քարայրներէն մէկուն մէջ գտնուող որմնանկարներ: Կը յիշուին նաեւ վայրի վատթարացման մասին, ինչպէս պահպանութեան գործընթացին պակասը, անձրեւի ջուրի անկարգաւորութեան պատճառով շինութեան կործանում եւ փափուկ քառերու կործանում:<ref name="icomos118"/>
== Ժողովրդագրութիւն ==
Սուրի բնակչութեան մեծամասնութիւնը շիա [[Իսլամութիւն|իսլամ]] է: Ունի նաեւ քրիստոեայ բնակչութիւն: Սուրի մէջ նաեւ կը բնակին 60,000 պաղեստիցի Սիւննի գաղթականներ: 2010-ին, քրիստոնեաները կը կազմէին Սուրի բնակչութեան 10 առ հարիւրը:<ref>http://www.asianews.it/news-en/Bishop-of-Tyre:-Christians-in-Lebanon-have-become-a-minority-in-their-country-17638.html</ref>
== Պատկերասրահ ==
<gallery mode="packed">
File:TyreAlMinaCollonnadedStreet.jpg
File:TyreAlMinaAgora.jpg
File:TyreNarrowStChrQrt.jpg|Քրիստոնէական նեղ թաղամաս մը
File:TyreFishingHarbourOldTown.jpg|Սուրի նաւահանգիստ
File:Tyre-109949.jpg|Կէս սիւն մը, որ կը նայի ծովը
File:Tyre-109953.jpg|Վայրի մնացորդներ
File:Tyre-109955.jpg
</gallery>
== Քոյր քաղաքներ ==
* {{դրոշ|Ալժիր}} Ալճերիա, [[Ալճերիա]]
* {{դրոշ|Իրան}} Տեզֆուլ, [[Իրան (արեւմտահայերէն)|Իրան]]
* {{դրոշ|Իսպանիա}} Մալակա, [[Սպանիա]]
* {{դրոշ|Ֆրանսիա}} Փերփիյնան, [[Ֆրանսա]]
* {{դրոշ|Թունիս}} Թունիս, [[Թունիս (արեւմտահայերէն)|Թունիս]]
== Ծանօթագրութիւններ ==
{{Reflist}}
== Գրականութիւն ==
*Bikai, Patricia Maynor. ''The Pottery of Tyre''. Warminster: Aris and Phillips, 1978.
*Bullitt, Orville H. ''Phoenicia and Carthage: A Thousand Years to Oblivion''. Philadelphia: Dorrance, 1978.
*Joukowsky, Martha, and Camille Asmar. ''The Heritage of Tyre: Essays On the History, Archaeology, and Preservation of Tyre''. Dubuque, Iowa: Kendall/Hunt Pub. Co., 1992.
*Woolmer, Mark. ''Ancient Phoenicia: An Introduction''. London: Bristol Classical Press, 2011.
== Արտաքին յղումներ ==
* [https://web.archive.org/web/20100825092114/http://lebanon360hd.com/videos/video_tyr_en.html 360 Panorama of Tyre's Archeological Site]
* [http://tyros.leb.net/tyre Lebanon, the Cedars' Land: Tyre]
* [http://www.photo-2u.com photo 2u]
* [http://virtualreligion.net/iho/tyre.html Tyre] entry in historical sourcebook by Mahlon H. Smith with picture of Tyrian silver shekel.
* [http://www.ancient.eu.com/image/537/ Alexander's Siege of Tyre at Ancient History Encyclopedia] by Grant Nell
*[https://web.archive.org/web/20131004220711/http://www.aub.edu.lb/news/2013/Pages/tyre-museum.aspx American University of Beirut (AUB) Museum team discovers first Phoenician Temple in Tyre; only complete one in Lebanon]
[[Կատեգորիա:Հնադարեան քաղաքներ]]
[[Կատեգորիա:Քաղաքներ]]
[[Կատեգորիա:Լիբանանի քաղաքներ (արւմտ.)]]
[[Կատեգորիա:Նաւահանգիստներ]]
| |||