|
}}
'''Վիքթոր Հիւկօ'''<ref name="ՏՈՒՏ">{{ՏՈՒՏ|section=II.A.4|page=59}}</ref> (ֆր.՝ Victor Marie Hugo [viktɔʁ maʁi yˈɡo], [[26 Փետրուար]] [[1802]], Պեզանսոն - [[22 Մայիս]] [[1885]], [[Փարիզ (արեւմտահայերէն)|Փարիզ]]), ֆրանսացի հռչակաւոր գրող, բանաստեղծ, թատերագիր, քաղաքական գործիչ, ֆրանսական ռամկավարական վիպասանութեան առաջնորդն ու տեսաբանը։
== Կենսագրութիւն ==
=== Մանկութիւն ===
Վիքթոր Հիւկօ եղած է երեք եղբայրներէն կրտսերը (մեծ եղբայրները՝ Աբել ([[1798]]-[[1865]]) եւ Եւկենի ([[1800]]-[[1837]]))։ Գրողին հայրը՝ Ժոզէֆ Լէօպոլտ Սիկիսպըր Հիւկօ ([[1773]]-[[1828]]), [[Նափոլէոն |Նափոլէոնեան]] բանակի հրամանատար էր, իսկ մայրը՝ [[Սոֆի Թղէպյուշէն]] ([[1772-1821]]), դաշնակահարուհի էր։
Հիւկոյի մանկութիւնը անցած է [[Մարսէյ]]ի, [[Քորսիքա]]յի, [[Իտալիա|Իտալիոյ]] ([[1807]]) եւ [[Մատրիտ]]ի ([[1811]]) մէջ, ուր ընտանիքը կը տեղափոխուէր հօրը աշխատանքին բերումով եւ կրկին կը վերադառնար Փարիզ<ref>Հյուգո, հոդված Գրական հանրագիտարանից [[1929]]-[[1939]] (հեղինակ՝ Ի.Նուսինով)</ref>։ Ճանապարհորդութիւնները խոր տպաւորութիւններ ձգած են գրողին հոգիին մէջ, որոնք կ'արտայայտուինկ’արտայայտուին իր ստեղծագործութիւններուն մէջ։
[[1813]] -ին, Հիւկոյի մայրը՝ Սոֆի Թղէպյուշէն, սիրային կապ ունենալով հրամանատար Լակորիին հետ, կ'ամուսնալուծուիկ’ամուսնալուծուի եւ զաւկին հետ կը հաստատուի Փարիզ։
=== Պատանեկութիւնը եւ գրական գործունէութեան սկիզբը ===
[[Պատկեր:Sophie Trébuchet.jpg|մինի|ձախից|Հիւկոյի Մայրը]]
[[1814]]-[[1818]] Հիւկօ կ'ուսանի կ’ուսանի Լիւտովիկոս Մեծ վարժարանին մէջ։ 14 տարեկանին ան կը սկսի իր գրական գործունէութիւնը։ Կը գրէ իր չտպագրուած ողբերգութիւնները՝ «Athelie ou les scandinaves» եւ մօրը նուիրուած «Yrtatine» ողբերգութիւնները եւ «Louis de Castro» թատերախաղը։ 15 տարեկանին Ակադեմիոյ մրցոյթին կ'արժանանայկ’արժանանայ պատուաւոր մեկնաբանութեան «Les avantages des études» բանաստեղծութեան համար, իսկ [[1819]] -ին «Jeux Floraux» մրցոյթին «Vierges de Verdun» եւ «Rétablissement de la statue de Henri III» բանաստեղծութիւններուն համար կը ստանայ երկու մրցանակ։
[[1822]] Հոկտեմբերին Հիւկօ կ'ամուսնանայկ’ամուսնանայ [[Ատել Ֆուսէ]]ի հետ ([[1803]] - [[1868]])։ Անոնք կ'ունենանկ’ունենան հինգ զաւակ՝
* Լէոպոլտ (1823-1823)
* Լեոպոլտինա (1824-1843)
[[Պատկեր:Adele Hugo by Louis Boulanger.jpg|մինի|Ատել Հիւկօ, Հիւկոյին կինը]]
[[1823]] -ին կը տպագրուի «Իսլանտացի Հանը» (Han d’Islande) վէպը։ [[Շառլ Նոտյէ]]ի հիմնաւորուած քննադատութիւնները հիմք հանդիսացան Հիւկոյի եւ Նոտյէի հետագայ ընկերութեան համար, որ շարունակուեցաւ մինչեւ 1827-1830 ։ Այս ժամանակահատուածին մէջ Հիւկօ կը վերսկսի իր յարաբերութիւնները հօրը հետ եւ կը գրէ «Գովք Հօրս» (Odes à mon père, 1823), «Երկու Կղզի» (1825) եւ «Պայքարէն Ետք» (Après la bataille) բանաստեղծութիւնները։ Հիւկոյի հայրը կը մահանայ [[1828]]-ին։
Հիւկոյի «Քրոմուէլ» (Cromwell) կտորը, որ գրուած է [[Ֆրանսական Յեղափոխութիւն|ֆրանսական յեղափոխութեան]] հռչակաւոր դերասան Ֆրանսուա-ժոզէֆ Տալմայի համար, տպագրուած է 1827 -ին։ Սակայն ստեղծագործութիւնը մեծ վէճեր կը յառաջացնէ: Թատերախաղին նախերգանքին մէջ հեղինակը կը հերքէ դասականութեան պայմանականութիւնները՝ յատկապէս տեղի եւ ժամանակի միասնութիւնը՝ ներմուծելով վիպական թատերախաղի նշոյլներ։
[[1829]]-ին լոյս կը տեսնեն «Մահուան Դատապարտուածի Վերջին Օրը» (Dernier Jour d’un condamné), իսկ 1834-ին «Քլոտ Կէօ» (Claude Gueux) ստեղծագործութիւնները։ Այս երկու կարճ վէպերուն մէջ Հիւկօ կը ներկայացնէ իր բացասական վերաբերմունքը [[Մահապատիժ (արեւմտահայերէն)|մահապատիժ]]<nowiki/>ի նկատմամբ։
«Փարիզի Աստուածամօր Տաճարը» վէպը տպագրուած է [[1831]]-ին։
[[Պատկեր:Hugo Deveria.jpg|մինի|Երիտասարդ Հիւկօն]]
[[1830]]-[[1843]] Վիքթոր Հիւկօ կ'աշխատիկ’աշխատի գրեթէ միայն [[Թատրոն (արեւմտահայերէն)|թատրոն]]<nowiki/>ի համար, այնուամենայնիւ ան կը տպագրէ քանի մը բանաստեղծական ժողավածուներ՝ «Աշնանային Տերեւները» (Les Feuilles d’automne, 1831), «Մթնշաղի Երգերը» (Les Chants du crépuscule, 1835 ), «Ներքին Ձայներ» ( Les Voix intérieures, 1837 ), «Շողեր Եւ Ստուերներ» (Les Rayons et les Ombres, 1840 )։
Արդէն [[1828]] -ին ան կը բեմադրէ իր առաջին թատերախաղերէն մէկը՝ «Էմի Ղոպսաղը» (Amy Robsart)։ [[1829]] -ին կը ստեղծուի «Էղնանի» (Hernani) թատերախաղը (առաջին բեմադրութիւնը 1830-ին), որ հին եւ նոր արուեստի ներկայացուցիչերուն միջեւ գրական վէճերու առիթ կը դառնայ։ Նոր արուեստի հաւատարիմ պաշտպանը կը դառնայ Թէոֆիլ Կոթյէն, որ ներշնչուած ընդունած էր այս ստեղծագործութիւնը։ Այս վէճերը գրականութեան պատմութեան մէջ յայտնի են «ճակատամարտ «Էղնանիի» համար» անուան տակ։
[[1841]]-ին, Հիւկօ կ'ընդունուի կ’ընդունուի Ֆրանսական ակադեմիա, իսկ [[1845]]-ին կը ստանայ աւագ իշխանի պաշտօն (pair de France)։ [[1848]]-ին ընտրուած է Ազգային ժողովին մէջ։ Հիւկօ [[1851]]-ին պետական յեղաշրջման հակառակորդ էր։ Երբ Նափոլէոն Երրորդ իշխանության գլուխը կ'անցնիկ’անցնի, Հիւկօ կ'արտաքսուի։կ’արտաքսուի։ [[1870]]-ին կը վերադառնայ Ֆրանսա, իսկ [[1876]]-ին կ'ընտրուիկ’ընտրուի սենաթոր։
=== Կեանքին վերջին տարիները ===
[[Պատկեր:Tombeau de Victor Hugo au Panthéon, Paris, France.jpg|մինի|Հիւկոյի Դամբարանը]]
Հյիւկօ մահացած է [[Թոքերի բորբոքում|թոքեր]]<nowiki/>ու բորբոքումէ՝ 22 Մայիս, 1885-ին, 83 տարեկանին։ Թաղման արարողութիւնը տևեւած է 10 օր։ Մասնակցած է շուրջ մէկ միլիոն մարդ։ Թաղուած է Պանթէոնին մէջ։
== Ստեղծագործութիւններ ==
Հիւկոյի առաջին ստեղծագործութիւնները իրեն յաջողութիւն եւ յայտնութիւն կը բերեն իր կեանքի առաջին տարիներուն։ Իր առաջին բանաստեղծական ժողովածուն՝ «Գովքեր եւ զանազան բանաստեղծութիւններ» (Odes et poésies diverses), տպագրուած է 1822-ին, երբ Հիւկօ 20 տարեկան էր։ Լիւտովիկոս ժը. թագաւորը գրողին տարեկան գումար մը կը տրամադրէր։ 1826-ին լոյս կը տեսնէ «Գովքեր Եւ Պալլատներ» ժողովածուն։
Վիքթոր Հիւկոյի առաջին հասուն ստեղծագործութիւնը «Մահապատիժի Դատապարտեալին Վերջին Օրը» ( Le Dernier Jour d'und’un condamné) երկն է, որ գրուած է 1829-ին։ Այս ստեղծագործութիւնը մեծ ազդեցություն ձգած է Չարլզ Տիքընզի եւ Տոսդոեվսկիի վրայ: «Քլոտ Կէօ» (Claude Gueux)-ն կարճ, իրական հիմք ունեցող վաուերագրական պատմութիւն է մարդասպանի մը մասին, որ [[Ֆրանսա]]<nowiki/>յի մէջ մահապատիժի ենթարկուած է։ Անիկա լոյս տեսած է [[1834]]-ին։ Սակայն Հիւկոյի առաջին լիարժէք վէպը կը համարուի «Փարիզի Աստուածամօր Տաճարը» (Notre-Dame de Paris), որ տպագրուած է 1831-ին եւ թարգամանուած է շարք մը լեզուներու։
== Բանաստեղծութիւններ ==
[[Պատկեր:Ebcosette.jpg|մինի|Քոզէթը]]
Հիւկօ բազմաթիւ բանաստեղծութիւններու հեղինակ է։ Իր կեանքին ընթացքին հրատարակուած են անոր չափածոյ ստեղծագործութիւնները քսանմէկ ժողովածու, իսկ յետ մահու՝ ութը գործ։
== Հրատարակուած գործեր՝ կեանքին ընթացքին ==
*Odes et poésies diverses ([[1822]])
*Odes et Ballades ([[1828]])
*Les Orientales ([[1829]])
*Les Feuilles d'automned’automne ([[1831]])
*Les Chants du crépuscule ([[1835]])
*Les Voix intérieures ([[1837]])
*Les Châtiments ([[1853]])
*Les Contemplations ([[1856]])
*La Légende des siècles (առաջին մաս[[1859]])
[[Պատկեր:Victor Hugo-Hunchback.jpg|մինի|ձախից|Քուազիմոտօ]]
*LesQuasimodo" Les Chansons des rues et des bois ([[1865]])
*L'AnnéeL’Année terrible (1872)
*L'ArtL’Art d'êtred’être grand-père (1877)
*La Légende des siècles (Երկրորդ մաս1877)
*Le Pape (1878)
*La Pitié suprême (1879)
*Religions et religion (1880)
*L'ÂneL’Âne (1880)
*Les Quatre Vents de l'espritl’esprit (1881)
*La Légende des Siècles (Վերջին մաս, 1883)
*Océan, Tas de pierres ([[1942]])
*Le Verso de la page ([[1960]])
*Œuvres d'enfanced’enfance et de jeunesse, [[1814]]-20 ([[1964]])
== Վէպեր ==
*Կան Իսլանտացի (Han d’Islande, 1823).
*Պիւկ-Ժարկալ (Bug-Jargal, 1826)
*Մահապատիժի Դատապարտեալին Վերջին Օրը (Le Dernier jour d’un condamné, 1829).
*Փարիզի Աստուածամօր Տաճարը (Notre-Dame de Paris, 1831, հայերէնի թարգմանուած է<ref>Փարիզի աստվածամոր տաճարը / Վ. Հյուգո ; Ֆրանս. թարգմ.՝ Վ. Միքայելյան; Խմբ.՝ Ս. Պայազատ. - Երևան : Հայպետհրատ, [[1953]]. - 544 էջ։</ref> ).
*Քլոտ Կէօ (Claude Gueux, 1834).
*Ernani de Verdi, 1844
*Rigoletto de Verdi, 1851
*Marion Delorme d'Amilcared’Amilcare Ponchielli, 1885
*Torquemada de Nino Rota, 1943
*Malicorne ։ La fiancée du timbalier
*Pierre Bensusan ։ « Demain, dès l’aube, à l’heure où blanchit la campagne »
*Gérard Berliner ։ composition théâtrale Mon Alter Hugo208, qui donnera aussi lieu à l'albuml’album Gérard Berliner chante Victor Hugo
== Ծանօթագրութիւններ ==
| 