«Փայծաղ» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

'''Փայծաղ''' ([[Անգլերէն|անգլ]]․՝ spleen, յունարէն՝ {{lang|grc|σπλήν}}—-''splḗn''<ref name="σπλήν">[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0057%3Aentry%3Dsplh%2Fn σπλήν],

Henry George Liddell, Robert Scott, ''A Greek-English Lexicon'', on Perseus Digital Library</ref>) կապոյտ-մանիշակագոյն կակուղ գործարան մըն է, որ հարուստ է անօթներով (vessels) եւ [[Արիւն |արիւն]]ով։ով: Անիկա անծորան (ductless) գեղձ մըն է։է: Փայծաղը ունի 12-13 սմ. երկարութիւն, 7-8 սմ. լայնք եւ 4-5 սմ. հաստութիւն։հաստութիւն: Անիկա կը գտնուի փորի ձախ եւ վերի բաժինին մէջ եւ ստոծանիին (diaphragm) տակը։տակը: Անոր դիրքորոշումը կախեալ է ստոծանիի շարժումներէն եւ [[Շնչառութիւն|շնչառութեան]] հոլովոյթէն։հոլովոյթէն:

Փայծաղը օժտուած է կշռութային պռկումներով, որոնք կ'արագացնեն իր մէջ կուտակուած արեան շարժումը<ref name="all-vert">[http://www.daviddarling.info/encyclopedia/S/spleen.html Spleen, Internet Encyclopedia of Science]</ref>։:

*Սպիտակ միջուկ հիւսկէններէ (white pulp), որոնք կ'առնչուին մարմինի դիմադրողականութեան հետ՝ արտադրելով ճերմակ գնդիկներու T եւ B խմբաւորումները։խմբաւորումները: T եւ B բջիջները կը յառաջացնեն պաշտպանողական հակամարմիններ (antibody).

*Կարմիր միջուկ հիւսկէններէ (red pulp), որոնք կը գործեն որպէս զտիչ եւ որպէս արեան շտեմարան։շտեմարան: Անոնք կը կազմեն փայծաղին 75-80 տոկոսը։տոկոսը:

Այս երկու դերակատարութիւնները կը կատարուին սպիտակ միջուկ հիւսկէնին կողմէ։կողմէ:

#Կը գործէ որպէս արեան զտիչ՝ կը վերցնէ իրեն հասած արեան օտար մարմինները, [[Մանրէ|մանրէ]]ները եւ կործանած-մահացած կարմիր գնդիկները։գնդիկները:

#Արեան ճերմակ գնդիկներու եւ թիթեղիկներու (platelets) շտեմարան։շտեմարան:

Վերոյիշեալներուն վերջին չորս դերակատարութիւնները տեղի կ'ունենան կարմիր միջուկ հիւսկէնին մէջ։մէջ:

Անհատ մը կրնայ ապրիլ առանց փայծաղի։փայծաղի:

Յաճախ փայծաղը կը հատուի ամբողջութեամբ զանազան պատճառներով։պատճառներով: Այս պարագային անոր պաշտօնները կը կատարէ [[Լեարդ (արեւմտահայերէն)|լեարդ]]ը։ը: Սակայն փայծաղի հատումով մարմինի դիմադրողականութիւնը կը տկարանայ եւ անհատը հակամէտ կ'ըլլայ շատ մը բորբոքումներու։բորբոքումներու:

Փայծաղը կրնայ ծաւալիլ եւ մեծնալ։մեծնալ: Այս ծաւալումը դրսեւորումն է զանազան տեսակի մարմնական հիւանդութիւններու, օրինակ՝ բորբոքումներ, սակաւարիւնութիւն (anemia), լեարդի փճացում (cirrhosis), վարակիչ միակորիզ [[Բջիջ (արեւմտահայերէն)|բջիջ]]ախտ-համբոյրի հիւանդութիւն (infectious mononucleosis), [[Թոքախտ (արեւմտահայերէն)|թոքախտ]], [[Մալարիա (արեւմտահայերէն)|մալարիա]], մալթեան տենդ (brucellosis), տրփախտ (syphilis), աւշային գեղձերու խլիրդ (lymphoma), Hodgkin հիւանդութիւն, սպիտակարիւնութիւն (leukemia), արեան դանձրացում (polycythemia), մանգաղանման կարմիր գնդիկներու սակաւարիւնութիւն (sickle cell anemia) եւ փայծաղի պարկեր։պարկեր:

Վերջին երեքը կը պատահին փայծաղի գերգործունէութեամբ (hyperfunction), սակայն անոր յարակից շատ մը ախտանշաններ կը պատահին համաձայն ծաւալումին հիմնկան ախտապաճառին։ախտապաճառին:

Այս ախտանշաններուն զուգահեր կը տեսնուին նաեւ ծաւալումը յառաջացնող հիւանդութեան ախտանշանները։ախտանշանները:

Փայծաղի ծաւալումի դարմանումը կախեալ է ախտապատճառ հիւանդութենէն։հիւանդութենէն: Ծաւալումը ընդհանրապէս ինքնին դարմանումի չի կարօտիր։կարօտիր:

Փայծաղի գերգործունէութիւնը կը յառաջանայ փայծաղի ծաւալումով։ծաւալումով:

#Ոսկրածուծի գերաշխատանք՝ որպէս փոխհատուցումի (compensation) միջոցառում առատ կարմիր գնդիկներ արտադրելու համար։համար:

Փայծաղի գերգործունէութեան ախտաճանաչումը կը կատարուի տեսնելով փայծաղի ծաւալումը եւ արեան կարմիր ու ճերմակ գնդիկներու եւ թիթեղիկներու նուազումը։նուազումը:

#Կատարելով փայծաղի վիրահատում։վիրահատում:

Փայծաղի հատումէն ետք անհատը կ'ունենայ յաճախակի մարմնական զանազան տեսակի բորբոքումներ։բորբոքումներ:

Հետեւաբար՝ ան պէտք է ստանայ յատուկ դեղեր սատարելու համար մարմինի դիմադրողականութեան։դիմադրողականութեան:

Անիկա ընդհանրապէս տեղի կ'ունենայ ուղղակի հարուածով մը։մը: Փայծաղի պայթումը կրնայ պատահիլ հազուադէպօրէն համբոյրի հիւանդութեամբ վարակուած անհատներուն։անհատներուն:

Պայթումի հետեւանքով տեղի կ'ունենայ փայծաղի մեծ արիւնահոսում։արիւնահոսում: Արիւնը կը կուտակուի որովայնին մէջ եւ կը յառաջանայ փորի ցաւ, փորի ուռածութիւն, արագ սիրտի զարկ, զարկերակային ճնշումի նուազում եւ նուաղում։նուաղում:

Փայծաղի պայթումի ախտաճանաչումը կը կատարուի փորի եւ փայծաղի համակարգչային եւ մակնիսարձագանգային նկարահանումով։նկարահանումով:

Պայթած փայծաղը պէտք է վիրահատուի։վիրահատուի:

#Արեան ճամբով հոն հասած մանրէական բորբոքումով։բորբոքումով:

Այս կացութիւնը կը տեսնուի զանազան հիւանդութիւններու հետեւանքով ծաւալած փայծաղին մէջ։մէջ: Անոր կարեւոր ախտանշանն է՝ արեան թիթեղիկներու նուազում (thrombocytopenia): Այս կացութիւնը կը դարմանուի փայծաղի հատումով։հատումով: