Գիրք Թղթոցէ, հայ վաղ միջնադարեան մատենագրական կոթողային յուշարձաններեն, կրօնադաւանական բնոյթի ժողովածու, Հայ առաքելական եկեղեցու ուղղափառ դաւանութիւնը հաւաստող հիմնական փաստաթղթերեն։ Կազմուած է դաւանաբանկական վէճերուն Հայ եկեղեցու ուղղափառութիւնը հիմնաւորելու, իրեն անկախութիւնն ու միասնութիւնը պահպանելու անհրաժեշվութեամբ։ Կ՛ենթադրուի, որ «գիրք թղթոցե-ի նիւթերը հաւաքուած են VII դարում` Կ'ոմիտաս ԱՅ Աղցեցու օրօք, ժողովածուն ամփոփուել VIII դարում՝ Յովհաննէս Գ Օձնեցու կաթողիկոսութեան շրջանում։ Այն յետագայում լրացուած է V–XIII դդ. ընդգրկող նմանատիպ նոր նիւթերով (թղթէր, նամակներ եւն)։

«գիրք թղթոցիէ բովանդակութիւնը Խմբագրել

Կը բովանդակուի Հայ եկեղեցու հայրերու նամականին, Հայոց կաթողիկոսներու պաշտօնական թղթակցութիւնները հարեւան ժողովուրդներու եկեղեցիներու առաջնորդներու հետ, շրջաբերականներ, ժողովներու արձանագրութիւններ, Հայ եւ Վրաց եկեղեցիներու բաժանմանը վերաբերող վաւերագրեր, դաւանաբանական, ինքնուրոյն եւ թարգմանչական գրութիւններ, հայ-բիւզանդական, հայ-լատինական եկեղեցական միութեանը վերաբերող նիւթեր եւ այլն։ Կարեւոր են յատկապէս Ընդհանրական եկեղեցու մէկ շարք յայտնի գրութիւններու՝ «հենոտիկոնիէ», Կ. Պոլսի Ակակիոս (471–489), Ալեքսանդրիայի Պետրոս Մոնգոս (483–490) պատրիարքներու թղթակցութիւններու հայերէն թարգմանութիւնները եւն։ Թուղթերուն մէջ, որոնք հիմնականին հակաճառական բնոյթի են, արծարծուած են աստուածաբանական, ծիսադաւանաբանական բազմապիսի խնդիրներ, հերքուել արիոսականութիւնը, նեստորականութիւնը, երեւութականութիւնը եւ աղանդաւորական այլ վարդապետութիւններ, մերժուել Քաղկեդոնի ժողովը, Լեւոնի տոմարը։ Ժողովածուի առաջին թուղթը Կ. Պոլսի պատրիարք Պրոկղի նամակն է՝ ուղղուած Հայոց կաթողիկոս Սահակ ԱՅ Պարթեւին եւ Մեսրոպ Մաշտոցին: Դատապարտելով Նեստորին ու իրեն համախոհներուն՝ ինքը Հայ եկեղեցու հայրերուն կոչ է ըրած է զգուշանալ Հայաստանոին մէջ նեստորականութեան տարածումեն։ Երկրորդ թուղթը Սահակ ԱՅ Պարթեւի եւ Մեսրոպ Մաշտոցի պատասխանն է Պրոկղ պատրիարքին («պատասխանի թղթոյն Պրոկղի երանելոյ, ի Սահակայ եւ ի Մաշդոցէ, սուրբ վարդապետացն Հայոցէ»), որը որպէս ուղղափառութեան փաստարկ ընթերցուած է 553-ի Կ. Պոլսի ժողոուին՝ Կիւրեղ Ալեքսանդրացու թուղթեն յետոյ։ «գիրք Թղթոցէ–ը կարեւոր աղբիւր է նաեւ Հայ եկեղեցու պատմութեան, ծէսերու եւ դաւանանքի, ինչպէս եւ հայ-ասորական, հայ-հունական, հայ-վրացական եկեղեցական յարաբերութիւններու ուսումնասիրման համար։ Ժողովածուն օգտագործուած է Հայ եկեղեցու եւ երկաբնակ (քաղկեդոնիկ) հայերու միջեւ ծիսադաւանաբանական վիճաբանութիւններու ժամանակ։ «գիրք թղթոցե-ի ուսումնասիրութեամբ զբաղուած են Հ. Գիւլխանդարեանը, Նիկողայոս Ադոնցը, Կ. եպս. Տէր-մկրտչեանը, Ն. Ակինեանը, Է. Տէր-մինասեանը, Պ. Անանեանը, Հ. Ջավախիշուիլին, Մ. Տալոնը, ԱՅ. Շմիդտը եւ ուրիշներ։

Արտաքին աղբյուրներ Խմբագրել

Կաղապար:Հայկական գիր եւ գրականություն

Այս յօդուածի նախնական տարբերակը կամ նրա մասը վերցուած է « Քրիստոնեա Հայաստան» հանրագիտարանէն, որի նիւթերը թողարկուած են` Քրիեյթիւ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թոյլատրագրի ներքոյ։