Կալկաթայի Հայկական Տպագրութիւն

Կալկաթայի մէջ, առաջին հայկական տպարանը հիմնուած է Յովսէփ Ստեփանոսեան (1796), որ հրատարակած է Աբրահամ Կրետացու «Պատմութիւն...»ը (1796), Յովհաննէս Մրքուզ (փիլիսոփայ) Ջուղայեցիի «Վիճաբանութիւն առ շահ Սլէմանն պարսից» (1797) եւ «Գրքուկ որ կոչի էֆիմերտէ» (1798) գրքերը։ Յաջորդ տարի առաջին կէսին այստեղ գործեր են Աւետ Զնթլումեանի (1811-1817), անոր որդիներ Աւետ եւ Յովհաննէս Զնթլումեաններու (1820), Մարտասիրական ճեմարանի (1816-1853), Պողօս Յորդանանեանի (1820-1821), Օճանասփիւռ ընկերութեան (1822-1823), Անգլիական եպիսկոպոսական ճեմարանի (1827-1841), մկրտող միսիոներներու (1831-1844), Պողօս Վիչենեանի «Արծիւ» (1846-1851), «Արարատեան ընկերութեան» (1845-1848), «Ազգասէր Արարատեանի» (1848-1852) տպարանները։

Մասնաւոր անձանց տպարաններէն աւելի աչքի ինկողը Յորդանանեանի տպարանն էր, ուր տպագրուած է «Հայելի կալկաթեան» լրագիրը (1820) եւ հայերէն անդրանիկ աշխարհաբար կատակերգութիւնը՝ «Խտրադիմայ դրժողութեան» (1821)։ Ընկերութիուններու եւ ուսումնական հաստատութիւններու տպարաններէն ամենաերկարատեւն ու բեղմնաւորը Մարտասիրական ճեմարանի տպարանն էր, որը լոյս է ընծայած 60-էն աւելի դասագիրքեր, օրացոյցներ, թարգմանական գեղարուեստական երկեր (Շատոպրիան՝ «Աթալա», 1843, Պեռնարտեն տը Սեն-Պիեռ՝ «Պաւլոս եւ Վիրգինիա», 1830)։

1821-1850-ականներու հրատարակութիւններ

Օճանասփիւռ ընկերութեան տպարանի հրատարակութիւն էր «Շտեմարան» հանդէսը (1821-1823)։ Անգլիական եպիսկոպոսական ճեմարանի տպարանը լոյս ընծայած է Մ. Թաղիատեանի յայտնի նամակը Երեւանցիներուն (1828), «Դիցաբանութիւն» ուսումնասիրութիւնը (1830), դասագրքեր ու այլ գործեր, գրական մեծ արժէք ներկայացնող «Սիրակարկաչ» երգարանը (1830)։ «Արարատեան ընկերութեան» եւ «Ազգասէր Արարատեանի» տպարաններուն մէջ լոյս տեսած են Մ. Թաղիատեանի երկերը, «Ազգասէր» (1845-1848) եւ «Ազգասէր Արարատեան» (1848-1852) լրագրերը, Թ. Աւետումեանի «Արամայիս» (1846) վիպակը։ 19-րդ դարու 50-ական թ. կը թուլնայ հնդկահայ մշակութային կեանքը։

1850-ականներէն վերջ

1852-1869ին Կալկաթայի մէջ չէ գործած ոչ մէկ հայկական տպարան։ Այդ շրջանին տպագրուած 3 գիրք շարուած են օտարազգի տպարաններու մէջ։ Կալկաթայի վերջին հայկական տպարանը կը պատկանի Յովհաննէս Խաչիկեանին։ Այստեղ լոյս ընծայած է տպարանատիրոջ շուրջ 10 անուն գործերը։

1896-1897 թուականներուն անգլիական մէկ այլ տպարանին մէջ լոյս տեսած է «Երգաձայնութիւնք Հայաստանեայց առաք, Ս. եկեղեցւոյ» ժամագիրքը՝ հայերէն բնագրով եւ անգլերէն թարգմանութեամբ ու ձայնանիշերով։

1950-1957 թուականներուն կը հրատարակուէր «Նոր ազդարար» հանդէսը, որ նոյնպէս կը շարուէր օտարազգի տպարանին մէջ։ Կալկաթայի մէջ հայերէն գիրքերը հիմնականին կը հրատարակուին գրաբար, ինչպէս եւ Նոր Ջուղայի խօսակցական լեզուով ու աշխարհաբարով։

Աղբիւրներ

• Զարբհանալեան Գ., Պատմութիւն հայկական տպագրութեան, Վենետիկ- Սբ. Ղազար, 1895։

• Լէօ, Հայկական տպագրութիւն, հատոր Ա., Թիֆլիս, 1904։

• Ն. Ա. Ոսկանեան, Ք. Ա. Կորկոտեան, Ա. Մ. Սավալեան, Հայ գիրքը 1512-1800 թուականներին. Հայ հնատիպ գրքի մատենագիտութիւն, Երեւան, 1988