Ղազարոս Ղազարոսեան

Մարզ­պետ գրչա­նու­նով ճանչ­ցո­ւած ­Ղա­զա­րոս ­Ղա­զա­րո­սեա­ն (ծն.՝ 1878, ­Կե­սա­րիոյ ­Թո­մար­զա հա­յա­շատ գիւ­ղը - մահ-՝ 31 ­Մա­յի­ս 1918,Կեսարիա ) ­Ման­կա­վար­ժու­թիւն ա­ւար­տած ու­սու­ցիչը: Մեծ Ե­ղեռ­նէն մա­զա­պուրծ հայ բե­կոր­նե­րու մե­ծա­վաս­տակ փրկա­րա­րը: Հայ ազ­գա­յին¬ա­զա­տագ­րա­կան շարժ­ման ա­ռաս­պե­լա­տիպ դէմ­քե­րու շար­քին իր յա­տուկ տե­ղը ու­նի ­Մարզ­պետ, որ ­Մեծ Ե­ղեռ­նի տա­րի­նե­րուն, ­Հա­ճի ­Հիւ­սէ­յին Է­ֆէն­տի կեղծ ա­նու­նով, գա­ղա­փա­րի իր ըն­կեր­նե­րուն հետ աս­պա­տակ խումբ մը ստեղ­ծեց եւ, յան­դուգն յար­ձա­կում­ներ կազ­մա­կեր­պե­լով, մա­հո­ւան ճի­րան­նե­րէն փրկեց հա­րիւ­րա­ւոր հայ տա­րա­գիր­ներ։

Ղազարոս Ղազարոսեան
Ծնած է	1878
Ծննդավայր	­Կե­սա­րիոյ ­Թո­մար­զա հա­յա­շատ գիւ­ղը
Մահուան վայր	Կեսարիա
Մասնագիտութիւն	­Ման­կա­վար­ժու­թիւն
Գործունէութիւն	ու­սու­ցիչ

Կենսագրութիւն

• Մարզ­պետ գրչա­նու­նով ճանչ­ցո­ւած ­Ղա­զա­րոս ­Ղա­զա­րո­սեա­նը ծնած էր 1878ին, ­Կե­սա­րիոյ ­Թո­մար­զա հա­յա­շատ գիւ­ղը։ Մա­նուկ հա­սա­կին որ­բա­ցած՝ ղրկո­ւած էր ­Պո­լիս եւ յանձ­նո­ւած հօ­րեղ­բօր հո­գա­տա­րու­թեան։ ­Նա­խակր­թու­թիւ­նը ստա­ցած էր «­Պէզ­ճեան» վար­ժա­րա­նի մէջ եւ, բարձ­րա­գոյն ուս­ման հա­մար, հօ­րեղ­բօր կող­մէ ու­ղար­կո­ւած էր ­Գեր­մա­նիա, ուր ա­ւար­տեց ­Լայպ­ցի­կի հա­մալ­սա­րա­նի ման­կա­վար­ժու­թեան ճիւ­ղը։
• 1915ի Ապ­րիլ 24ի հայ մտա­ւո­րա­կա­նու­թեան զան­գո­ւա­ծա­յին ձեր­բա­կա­լու­թե­նէն եւ աք­սո­րէն ետք։ Ինչ­պէս ­Շա­ւարշ ­Մի­սա­քեան, նոյն­պէս եւ ­Մարզ­պետ կրցաւ խոյս տալ ձեր­բա­կա­լու­թեանց ար­շա­ւէն, իր կար­գին ընդ­յա­տա­կեայ գոր­ծու­նէու­թեան ան­ցաւ, ա­միս­նե­րով թագս­տոց­նե­րու մէջ ապ­րե­ցաւ ու գոր­ծեց ի խնդիր ձեր­բա­կա­լո­ւած հայ մտա­ւո­րա­կան­նե­րու ա­զատ ար­ձակ­ման կամ բան­տէ փա­խուս­տին։

Մարզ­պե­տի աս­պա­տա­կա­յին գոր­ծու­նէու­թիւ­նը

• Իբ­րեւ գեր­մա­նա­ցի­նե­րու մօտ պաշ­տօ­նեայ հրեայ, ան գոր­ծեց ­Կի­լի­կիոյ տար­բեր շրջան­նե­րու մէջ՝ տեղ մը ձիա­ւոր խում­բով յար­ձա­կե­լով հայ տա­րա­գիր­ներ փո­խադ­րող թուրք ոս­տի­կան­նե­րու վրայ եւ ա­զա­տե­լով մա­հո­ւան դա­տա­պար­տո­ւած իր ազ­գա­կից­նե­րը, կամ՝ աս­պա­տա­կե­լով եւ գող­նա­լով թուրք ոս­տի­կան­նե­րուն ու­ղար­կո­ւած պա­րէ­նը, որ­պէս­զի կա­րե­լի ըլ­լար հո­գալ ա­նա­պա­տը կտրող եւ ծայ­րա­գոյն ա­նօ­թու­թեան մատ­նո­ւած հա­յե­րը։
• Այդ գոր­ծու­նէու­թեամբ ­Մարզ­պետ եր­կար շրջան մը ապ­րե­ցաւ ­Հա­լէ­պի մէջ, միշտ իբ­րեւ գե­րմա­նա­կան ըն­կե­րու­թեան հրեայ պաշ­տօ­նեայ եւ հոն­կէ կազ­մա­կեր­պեց իր աս­պա­տա­կում­նե­րը։
• երբ թրքա­կան իշ­խա­նու­թիւն­նե­րը սկսան կաս­կա­ծիլ ու հե­տապն­դու­մի են­թար­կել խորհր­դա­ւոր «հրեան», ­Մարզ­պետ հե­ռա­ցաւ ­Հա­լէ­պէն եւ յայտ­նո­ւե­ցաւ ­Կե­սա­րիոյ մէջ՝ այս ան­գամ իբ­րեւ թուրք վա­ճա­ռա­կան ­Հիւ­սէ­յին Է­ֆէն­տի, շա­րու­նա­կե­լու հա­մար ան­պաշտ­պան եւ ա­նօ­թե­ւան հա­յե­րուն օգ­նու­թեան հաս­նե­լու աս­պա­տա­կա­յին իր գոր­ծու­նէու­թիւ­նը։
• Մարզ­պետ հե­ռա­ցաւ ­Հա­լէ­պէն եւ յայտ­նո­ւե­ցաւ ­Կե­սա­րիոյ մէջ՝ այս ան­գամ իբ­րեւ թուրք վա­ճա­ռա­կան ­Հիւ­սէ­յին Է­ֆէն­տի, շա­րու­նա­կե­լու հա­մար ան­պաշտ­պան եւ ա­նօ­թե­ւան հա­յե­րուն օգ­նու­թեան հաս­նե­լու աս­պա­տա­կա­յին իր գոր­ծու­նէու­թիւ­նը։ Այս շրջա­նին ­Մարզ­պետ մե­ծա­պէս օգ­տո­ւե­ցաւ Կե­սա­րիոյ թուրք կու­սա­կա­լին հետ հաս­տա­տած իր անձ­նա­կան մտեր­մու­թե­նէն։

Լեզուներու հմտութիւնն ու գործունէութիւնը

• Թրքե­րէ­նի իր տի­րա­պե­տու­մը լա­ւա­գոյնս օգ­տա­գոր­ծեց՝ բան­տա­պահ­նե­րուն հա­ւա­տաց­նե­լու հա­մար, որ ինք իբր թէ իթ­թի­հա­տա­կան իշ­խա­նու­թեանց կող­մէ ընդ­յա­տա­կեայ գոր­ծու­նէու­թեան կո­չո­ւած հա­յե­րու մատ­նիչ մըն էր եւ թիւ­րի­մա­ցա­բար բանտ բե­րո­ւած էր։ Եր­կար պնդում­նե­րէ ետք յա­ջո­ղե­ցաւ բան­տա­պե­տին հա­մո­զել, որ իբր թէ ան­ձամբ ներ­քին գոր­ծոց նա­խա­րար ­Թա­լէա­թին կա­րե­ւոր տե­ղե­կու­թիւն­ներ ու­նէր փո­խան­ցե­լու։
• 1916ի ­Փետ­րո­ւա­րին ­Մարզ­պետ ար­դէն ա­զա­տօրէն կը շրջէր ­Գո­նիա­յի մէջ. եր­կար մօ­րուք ձգած էր, հրեայ ­Պո­ֆոր Է­ֆէն­տի ա­նու­նով ան­ցա­գիր մը ճա­րած էր եւ գեր­մա­նե­րէ­նի իր հմտու­թեամբ պաշ­տօն գտած էր գեր­մա­նա­կան եր­կա­թու­ղա­գի­ծի կա­ռուց­ման ըն­կե­րու­թեան մէջ։ ­Կազ­մած էր դաշ­նակ­ցա­կան իր ըն­կեր­նե­րուն՝ ­Տիգ­րան Ծամ­հու­րի, Խոս­րով ­Պա­պա­յեա­նի եւ փրոֆ. Ա. ­Խա­չատ­րեա­նի հետ աս­պա­տակ­նե­րու խումբ մը, տա­րագ­րեալ հա­յե­րուն օգ­նու­թեան հաս­նե­լու նպա­տա­կով։

Մահ

Ճա­կա­տագ­րի հեգ­նան­քով ան­հե­թեթ մա­հը յան­կարծ առ­յա­ւէտ ընդ­հա­տեց յան­դուգն գոր­ծու­նէու­թիւ­նը ­Մարզ­պե­տի։ ­Ձիով շրջա­գա­յու­թեան պա­հու մը, 31 ­Մա­յիս 1918-ին, պա­տա­հա­կան ար­կա­ծի մը հե­տե­ւան­քով ան գլո­րե­ցաւ ձիէն եւ մա­հա­ցու վի­րա­ւո­րո­ւե­ցաւ։ Օգ­նու­թեան հա­սած թուրք բժիշկ­նե­րը չկրցան փրկել ի­րենց «ազ­գա­կից»ին կեան­քը։ ­Հա­ճի ­Հիւ­սէ­յին Է­ֆէն­տի իր մահ­կա­նա­ցուն կնքեց եւ մահ­մե­տա­կան կար­գով թա­ղո­ւե­ցաւ թուրք մոլ­լա­յի մը կող­մէ։

«­Ճա­կա­տա­մարտ» ա­նու­նով վե­րահ­րա­տա­րա­կո­ւող «Ա­զա­տա­մարտ»ը ըստ ար­ժան­ւոյն, 24 Ապ­րիլ 1921-ի իր բա­ցա­ռիկ հա­մա­րով, «­Ճա­կա­տա­մարտ» հե­տե­ւեալ վկա­յու­թեամբ կ­’ա­ւար­տէր ­Մարզ­պե­տի նո­ւի­րո­ւած մա­հագ­րու­թիւ­նը.

«Այ­սօր՝ ­Նի­սի­բի­նի ա­սո­րի հին վան­քին՝ Ս. ­Յա­կո­բայ Մծբ­նայ ­Հայ­րա­պե­տի վան­քին հա­րա­ւա­յին կող­մի թուրք գե­րեզ­ման­նո­ցին մէջ կը հանգ­չի մար­մինն այն մար­դուն, որ իր ամ­բողջ կեան­քը զո­հեր էր հայ­րե­նի­քի փրկու­թեան։ ­Հան­գի՜ստ իր նշխար­նե­րուն…»։ - «­Ճա­կա­տա­մարտ» Բա­ցա­ռիկ

Գաբ­րիէլ ­Լա­զեան իր «­Դէմ­քեր»ու երկ­րորդ հա­տո­րին մէջ կը վկա­յէ.¬ «­Բո­լոր ա­նոնք, որ ճանչ­ցած էին իր հա­մեստ բնա­ւո­րու­թեամբ ծա­նօթ ­Մարզ­պե­տը Պարս­կաս­տա­նի եւ ­Պոլ­սոյ մէջ, չէին կար­ծեր, որ ան մեծ գոր­ծի մը կազ­մա­կեր­պի­չը պի­տի դառ­նար։ ­Մարզ­պետ թուր­քե­րէ­նը մայ­րե­նի լե­զո­ւի նման կը գոր­ծա­ծէր։ Ու­նե­նա­լով հաս­տա­տա­կամ բնա­ւո­րու­թիւն մը, ­Դաշ­նակ­ցու­թեան մէջ իւ­րա­ցուց նոր ո­գի մը՝ ազ­գա­յին հպար­տու­թիւն ու յե­ղա­փո­խա­կան յանդգ­նու­թիւն։ ­Լայպ­ցի­կի մէջ կրթու­թիւն ստա­ցած ­Մարզ­պետ իր մէջ անձ­նա­ւո­րեց կե­սա­րա­ցիի ու­շի­մու­թիւ­նը, գեր­ման գործ­նա­կան ո­գին եւ հա­յու գա­ղա­փա­րա­պաշ­տու­թիւ­նը հա­ւա­սա­րա­պէս։ Այս ձիր­քե­րը թոյլ տո­ւին ի­րեն, որ յու­սա­հա­տու­թեան եւ լքու­մի օ­րե­րուն, լու­սա­ւոր աստղ մը դառ­նայ ա­ղէ­տի վայ­րե­րուն մէջ։ «­Զի­նա­դա­դա­րի նա­խօ­րէին, ա­ռանց ող­ջու­նե­լու յաղ­թա­նա­կը, ա­ռանց տես­նե­լու հայ­րե­նի­քին ան­կա­խու­թիւ­նը, իր հո­գին ալ կ­’եր­թար միա­նա­լու Ա­րա­բիոյ ա­նա­պատ­նե­րը ող­ջա­կի­զո­ւած հա­զա­րա­ւոր հա­յե­րուն, ո­րոնց փրկու­թեան հա­մար յան­դուգն ծրա­գիր­ներ գոր­ծադ­րե­լով՝ ­Մարզ­պետ պայ­քա­րած էր մին­չեւ իր վեր­ջին շուն­չը»։ - Գաբ­րիէլ ­Լա­զեան

Աղբիւրներ

• Մարզպետ (Ղազարոս Ղազարոսեան, 1878-1918). ­Մեծ Ե­ղեռ­նէն Մա­զա­պուրծ Հայ Բե­կոր­նե­րու Մե­ծա­վաս­տակ Փրկա­րա­րը Ն. Պէրպէրեան
• Մեծ Ե­ղեռ­նէն Մա­զա­պուրծ Հայ Բե­կոր­նե­րու Մե­ծա­վաս­տակ Փրկա­րա­րը
• The Armenian Genocide: A Complete History