Նաթրիոն քիմիական տարր է, քիմիական բանաձեւն է Na (լատ.՝ Natrium-էն), կարգահամարը՝ 11, հիւլէական զանգուածը՝ 22,98977։

Նաթրիոնը (Կաղապար:CAS) արծաթա-ճերմակաւուն, ալքալիական մետաղ է։

Պատմութւն Խմբագրել

Նաթրիոնի միացութիւնները՝ կերակրի աղը եւ սոտան, յայտնի են շատ հին ժամանակներէն։ Եբրայերէն նէթեր (հին յուն․՝ νίτρον, լատ.՝ nitrum) բառը հանդիպած է Աստուածաշունչին մէջ որպէս նիւթի մը անուանում, որը, ըստ Սողոմոնի, եռացած է քացախին մէջ[1]: Եգիպտոսին մէջ սոտան բնութեան մէջ կը հանդիպէ սոտայի լիճերի ջուրերուն մէջ։ Բնական սոտան հին եգիպտացիները օգտագործած են զմռսելու, կտաւներու ճերմակեցման համար, խոհանոցին սնունդի մէջ, ինչպէս նաեւ ներկերու պատրաստման համար։

Մետաղական նաթրիոնն առաջինն անջատած է Համփրի Տեւին (անգլերէն՝ Humpry Davy, 1807, Նոյեմբեր 19-ին), ով առաջին անգամ այդ մասին տեղեկացրած է Պէյքըրեան դասախօսութիւններուն (անգլերէն՝ Bakerian Lecture)[2] (ան նշած է, որ 1807 թուականի Հոկտեմբեր 6-ին յայտնաբերած է քաղիւմը, իսկ նաթրիոնը քաղիւմէն՝[3] քանի մը օր անց)։ Ան նաթրիոնը ստացած է խոնաւ նաթրիոնի հիտրօքսիտը ելեկտրոլիզի ենթարկելով։

Բնութեան Մէջ Խմբագրել

Բնութեան մէջ տարածուած տարր մըն է, երկրակեղեւին 2,83 %, ըստ զանգուածի եօթներորդն է։ Նաթրիոնի գլխաւոր միներալներն են՝ հալիթը, լիլիական բորակը, թենարտիթը, միրապիլիթը, որոնք նաթրիոնի եւ անոր միացութիւններուն ստացման հիմնական աղբիւրն են։ Ազատ վիճակին բնութեան մէջ չհանդիպեր, կը մտնէ 222 միներալներու բաղադրութեան մեջ։

Կը պարունակուէ կրանիթներուն մէջ մինչեւ 2.77 %, պազալթներուն մէջ՝ 1.94 %։ Հողին մէջ եւ նստուածքային ապարներուն մէջ՝ կկաւեր, թերթաքարեր, նաթրիոնի պարունակութիւնը փոքր է (0.63-0.66 %)։ Լուծուելով հոսող ջուրերուն մէջ՝ կը կուտակուէ ծովերուն եւ ովկիանոսներուն մէջ, ուրտեղ հիմնական մետաղական տարրն է (1.035 %)։ Ծովափնեայ, տափաստանային եւ անապատային լիճերուն մէջ շոգիացման հետեւանքով անջատուող նաթրիոնի աղերը կ'յառաջացնեն աղային նստուածքներ։ Նաթրիոնի տարեկան հանոյթը մօտ 108 թօն է։

Կենսաբանական Նշանակութիւն Խմբագրել

Կարեւոր կենսատարր մըն է, կենդանի նիւթին մէջ անոր միջին պարունակութիւնը 0.02 % է։ Մարդու եւ անասուններու օրկանիզմին մէջ կը մասնակցէ հանքային փոխանակութեանը, օսմոթիկ ճնշման եւ թթուահիմնային հաւասարակշռութեան պահպանմանը, նեարդային ազդակներու հաղորդմանը։ Կը պարունակուէ հիմնականին արտաբջիջային հեղուկներուն մէջ (մարդու էրիթրոցիտներուն մէջ՝ մօտ 10 մմոլ/քկ, արեան շիճուկին մէջ՝ 143 մմոլ/քկ)։

Նաթրիոնի քլորիտի՝ մարդու օրական պահանջը 2-10 կրամ է։ Նաթրիոնի իոններու համակեդրոնացումը օրկանիզմին մէջ կը կարգավորուէ ալտոսթերոն հորմոնով։

Բնագիտական Յատկութիւններ Խմբագրել

Հանքային իւղին մէջ պահուող մետաղական նաթրիոն։
Նաթրիոնը բոցին կուտայ դեղնաւուն գոյն։

Սենեակային ջերմաստիճանին նաթրիոնը ճերմակ, արծաթափայլ մետաղ է։ Բոլոր մետաղներուն պէս ան լաւ կը հաղորդէ ելեկտրական հոսանքը։ Նաթրիոնը փափուկ է՝ հեշտօրէն կը կտրուի դանակով։ Ան փոքր-ինչ թեթեւ է ջուրէն եւ կը պատկանի թեթեւ մետաղներու թիւին։ Նաթրիոնը դիւրահալ մետաղ է։ Եթէ նաթրիոնի մի կտորը տեղաւորենք փորձանօթին մէջ եւ տաքացնենք, ապա ան արագ պիտի հալչի։ Նաթրիոնի հալման ջերմաստիճանն է 98 °C, եռմանը՝ 882,9 °С, խտութիւնը՝ 968 քկ/մ3, պարամակնիսական է։

Նաթրիոնի եւ անոր միացութիւններու շոգիները բոցը կը ներկեն բնորոշ դեղին գոյնով։ Սա յատկութիւնը յաճախ կ'օգտագործwuէ որպէս նիւթին մէջ նաթրիոնի առկայութեան ստուգման միջոց։ Նաթրիոնի շոգիները կարմրածիրանագոյն են։ Քիմիապէս աշխոյժ տարր մըն է, յայտնի բոլոր միացութիւններուն մէջ միարժէք է, օդին մէջ արագ կ'օքսիտանայ՝ յառաջացնելով օքսիտ, գէրօքսիտ, հիտրօքսիտ եւ քարպոնաթ։ Նաթրիոնի նորմալ ելեկտրոտային ներուժը -2,74 վ է, հալոյթին մէջ՝ -2,4 վ։

Քիմիական Յատկութիւններ Խմբագրել

3-րդ պարբերութեան 1-ին խմբի տարր, s-տարր է, հիւլէի ելեքտրոնային թաղանթներու կառուցուածքն է 3s1։ K եւ L թաղանթները լրացուած են։

Բնական նաթրիոնը բաղկացած է միայն 23Na կայուն իզոտոպէն։ Ստացուած են 20-22, 24 եւ 25 ռատիոաշխոյժ իզոտոպները (22Na-ի T½ = 2.64 տարի)։

Ծանօթագրութիւններ Խմբագրել

  1. Алексеев М. Т., Колотов С. С., Менделеев Д. И. Натрий // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
  2. Davy, H. (1808)։ «The Bakerian Lecture, on some new Phenomena of chemical Changes produced by Electricity particularly the Decomposition of the fixed Alkalies, and the Exhibition of the new substances which constitute their bases; and on the general Nature of alkaline Bodies»։ Philosophical Transactions 98: 1–44 
  3. Davy, John (1839)։ The Collected Works of Sir Humphry Davy I։ London: Smith, Elder, and Company։ էջ 109