Նիակարայի ջրվէժը

Նիակարայի ջրվէժը (անգլերէն՝ Niagara Falls), ջրվէժ ԱՄՆ-ի Նիւ Եորք եւ Քանատայի Օնթարիօ նահանգներուն միջեւ։ Ջրվէժները Նիւ Եորքի Պաֆըլօ քաղաքին հիւսիս արեւելեան կողմէն 27 Քմ. հեռաւորութեան վրայ կը գտնուին, իսկ Թորոնթոյի հարաւ-արեւելքէն՝ 121 Քմ. (75 մղոն):

ԱՄՆԻ-ի եւ Քանատայի սահմանին գտնուող՝ աշխարհի ամէնէն նշանաւոր շքեղ ջրվէժին անունը հաւանաբար, առնուած է հնդկերէնէ եւ թարգմանաբար կը նշանակէ «գետնին շրխկացող ջուր»: Մէկ վայրկեանուան ընթացքին Նիակարա այնքան ջուր կը տեղափոխէ, որքան պէտք պիտի ըլլար 150 ողիմպիական լողաւազան լեցնելու համար: Ջրվէժը հիանալի տեսարան մը կը պարզէ զբօսաշրջիկներուն առջեւ: 1859-ին ճոպանագնաց Շառլ Պլոնտեն կը յաջողի հատել ջրվէժը: Քանի մը հոգի ալ յաջողած է յատուկ տարազով սուզուիլ ջրվէժին մէջ եւ ողջ մնալ: Իսկ 41 տարեկան թռչող լարախաղաց Նիք Վալէնտա 2012-ին առաջին անձը կը հանդիսանայ, Նիակարայի ամենալայն մասէն սկսելով, Ամերիկայի ցամաքամասէն Քանատա կ'անցնի օդին մէջ պրկուած մետաղալարի մը վրայ քալելով։

Թափող ջուրին քանակութեամբ աշխարհի մէջ ամենահզօրը Նիակարայի ջրվէժն է (համանուն գետին վրայ) Հիւսիսային Ամերիկայի մէջ։ Բարձրութիւնը 53 մ. է, լայնքը՝ 1200 մ.։

Ամերիկեան կողմէն ամենաբարձր ջրվէժները 56 մ. են, իսկ քանատական կողմէն՝ ՝ 54 մ.:^[1]

Երեք ջրվէժները

Նիակարա, Ձիաւոր ջրվէժ

Նիակարայի ջրվէժը կազմուած է 3 մեծ ջրվէժներէ։ Ամէնէն նշանաւորը Քանատական կողմի Ձիաւոր (Horseshoe) ջրվէժն է, իսկ ամերիկեան կողմի ջրվէժները ուղիղ են եւ բաժնուած են Այծի կղզիին կողմէ (այծեր): Ամերիկեան կողմը փոքր ջրվէժ մը կայ, որ կը կոչուի «հարսնցուի վարագոյրի ջրվէժ» (հարսի վարագոյր) ՝ Լունա կղզիին կողքին:

Ջրվէժին սառոյցի վերածուելու դիպուածներ

Գետին եւ անձրեւի ջուրերուն միակ գրանցուած ամբողջական սառոյցը 29 Մարտ 1848-ին է, սառի խցանման պատճառով: 1912-ին ամերիկեան կողմի ջրվէժները կը սառին, իսկ միւս երկուքը կը հոսին:1885, 1902, 1906, 1911, 1932, 1936, 2014, 2017 եւ 2019 թուականները կը նշուին որպէս ջրվէժին մասնակի սառեցման թուականներ:^[2]^[3]

Փոխադրամիջոցներ

Նաւերը կրնան շրջանցել Նիակարայի ջրվէժը Ուելլենտ ջրանցքին (Welland Canal) միջոցով, որ 1950-ականներու կէսերուն կատարելագործուած է: Այն օրերուն, երբ ծովային ջուրերը իրենց ընթացքը կը շեղէին մօտակայ Պաֆըլօ քաղաքէն, անոր հացահատիկի ջրաղացներու ոչնչացման պատճառ կը դառնային: Սակայն միւս կողմէ Նիակարա գետին հովիտին մէջ գտնուող այլ արդիւնաբերութիւններ կը ծաղկէին գետին արտադրած ելեկտրական ուժին օգնութեամբ: Այնուամենայնիւ, 1970-էն ի վեր տարածաշրջանը տնտեսապէս անկում ապրած է:

Նիակարա ջրվէժին, Օնթարիոյի, Քանատայի եւ Նիակարայի քաղաքները, Նիւ Եորք, ԱՄՆ, կապուած են երկու միջազգային կամուրջներու հետ: Անձրեւներէն վայրէջք կատարող անձրեւին տակ գտնուող կամուրջը թոյլ կու տայ տեսնելու անկիւններու ամենամօտ տեսարանը եւ բաց է ոչ առեւտրական փոխադրամիջոցներու երթեւեկութեան եւ հետիոտներուն համար: Whirlpool Rapids Bridge- ը կը գտնուի Ծիածանի կամուրջէն մէկ մղոն (1,6 Քմ.) դէպի հիւսիս եւ Նիակարա գետին ամենահին կամուրջն է: Նիակարայի Ջրվէժներ (Niagara Falls) միջազգային օդակայանը եւ Պաֆըլօ Նիակարա (Buffalo Niagara) միջազգային օդակայանը անուանուած են ջրվէժին անունով, ինչպէս նաեւ Նիակարայի համալսարանը, անհամար առեւտրական կեդրոններ եւ նոյնիսկ աստղակերպեր:^[4]