Ուիքիփետիա

Նիւ Եորք

Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներու ամենամեծ քաղաքը

Նիու Եորք (անգլերէն՝ New York), Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներու ամենամեծ քաղաքն է եւ աշխարհի ամենամեծ քաղաքներէն մէկը։ 2012-ի տուեալներով քաղաքը 8.336.697 բնակիչ ունէր, իսկ արուարձաններու հաշուարկումով՝ 20.61 միլիոն մարդ։ Քաղաքը կը գտնուի Ատլանտեան ովկիանոսի ափին՝ Նիւ Եորք նահանգի հարաւ-արեւելքը։ Հիմնադրուած է 17-րդ դարուն հոլանտացի գաղութարարներու կողմէ, եւ մինչեւ 1664 թուական Նոր Ամսթերտամ կը կոչուէր։

Բնակավայր
Նիւ Եորք
անգլերէն՝ New York
Դրօշակ Զինանշան
Flag of New York City.svg Arms of New York City.svg

NYC Downtown Manhattan Skyline seen from Paulus Hook 2019-12-20 IMG 7347 FRD (cropped).jpg
Երկիր Flag of the United States.svg Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ[1]
Ներքին բաժանում Մենհեթըն, Պրուքլին, Քուինս, Պրոնքս եւ Սթէյթըն կղզի
Mayor of New York City? Էրիք Ատամս
Օրէնսդրական մարմին Նիու Եորք քաղաքի Խորհուրդ[2]
Հիմնադրուած է՝ 1624[3] եւ 1626[4]
Տարածութիւն 1213,369839 քմ²
ջրայինը 35,3995 տոկոս
ԲԾՄ 11 մեթր
Պաշտօնական լեզու անգլերէն
Բնակչութիւն 8 804 190 մարդ (1 Ապրիլ 2020)[5]
Կը գտնուի ափին Հաթսըն գետ, Իսթ գետ, Պրոնքս գետ, Harlem River?, Լոնգ Այլենդ (նեղուց)?, Ատլանտեան Ովկիանոս, Ափեր Նյու-Յորք ծոց? եւ Լոուեր Նյու-Յորք ծոց?
Ժամային գօտի Հիւսիս-ամերիկեան ժամային գօտի, UTC-5 եւ UTC−4?
Հեռախօսային ցուցանիշ 212, 347, 646, 718, 917 եւ 929
Փոստային ցուցանիշ 10000–10499, 11004–11005, 11100–11499 եւ 11600–11699
Շրջագայութեան պետ-համարագիր NY
Անուանուած է Ջեյմս II (անգլիայի թագավոր)?
Մականուն Big Apple եւ The City That Never Sleeps
Պաշտօնական կայքէջ nyc.gov​(անգլերէն)

Նիւ Եորք կը բնութագրուի իբրեւ աշխարհի մշակութային ու ֆինանսական մայրաքաղաք։ Ան մեծ ազդեցութիւն ունի համաշխարհային առեւտուրի, ֆինանսներու, մետիայի, արուեստներու, նորաձեւութեան, գիտութեան, կրթութեան եւ այլ ոլորտներու վրայ։ Հոն կը գտնուի ՄԱԿ-ի կեդրոնատեղին։

Նիւ Եորք կը ներառնէ 5 քաղաքային շրջաններ՝ Պրոնքս, Մանհաթըն, Քուինս, Պրուքլին, Սթաթըն Կղզի։ Հիմնական տեսարժան վայրերը կը գտնուին Մանհաթըն։ Այստեղ կը գտնուին նաեւ յայտնի Էմփայր Սթէյթ Պիլտինկը, Քրայզլըր Պիլտինկը, Ռոքֆելլըր կեդրոնը, Վուլվորթ Պիլտինկը եւ այլն։

Նիւ Եորքի մէջ կը գործեն 120 գոլէճներ եւ համալսարաններ, որոնց կարգին՝ Քոլումպիա համալսարանը, Նիւ Եորքի համալսարանը եւ Ռոքֆելլըրի համալսարանը։

ՊատմութիւնԽմբագրել

Նախագաղութային շրջանին Նիւ Եորքի տարածքին վրայ բնակած են հնդիկ ցեղեր։ Լենապէ ցեղը կը բնակէր Սթէյթն Այլընտի, Լոնկ Այլընտի մէկ բաժնին, Մանհաթընի եւ Պրոնքսի մէջ[6]։

Նիւ Եորքի տարածքին եւրոպական առաջին հաստատուած այցը տեղի ունեցած է 1524 թուականին։ Ճիովաննի Տա Վերազանօ, որ կը ծառայէր Ֆրանսային, իր La Dauphine նաւով հասած է Նիւ Եորքի նաւահանգիստ[7]։

ԲնակչութիւնԽմբագրել

Տարի Բնակչութիւն
1698 4937 մարդ [8]
1712 5840 մարդ [8]
1723 7248 մարդ [8]
1737 10 664 մարդ [8]
1746 11 717 մարդ [8]
1756 13 046 մարդ [8]
1771 21 863 մարդ [8]
1790 49 401 մարդ [9]
1800 79 216 մարդ [9]
Տարի Բնակչութիւն
1810 119 734 մարդ [9]
1820 152 056 մարդ [9]
1830 242 278 մարդ [9]
1840 391 114 մարդ [9]
1850 696 115 մարդ [9]
1860 1 174 779 մարդ [9]
1870 1 478 103 մարդ [9]
1880 1 911 698 մարդ [9]
1890 2 507 414 մարդ [9]
Տարի Բնակչութիւն
1900 3 437 202 մարդ
1910 4 766 883 մարդ
1920 5 620 048 մարդ
1930 6 930 446 մարդ
1940 9 454 995 մարդ
1950 7 891 957 մարդ
1960 7 781 984 մարդ
1970 7 894 862 մարդ
1980 7 071 639 մարդ
Տարի Բնակչութիւն
1990 7 322 564 մարդ
2000 8 008 288 մարդ
2010 8 175 133 մարդ [10][11][12]
2013 8 405 837 մարդ
2015 8 516 502 ± 10 000 մարդ [13]
2016 8 537 673 ± 10 000 մարդ [13]
2018 8 398 748 ± 10 000 մարդ [14]
2020 8 804 190 մարդ [5]
 
 
Ստորին Մանհեթենը մայրամուտին Ճերսի Սիթիէն, Նիւ Ճերսի։ Համաշխարհային առեւտուրի կեդրոն 1-ը՝ Արեւմտեան կիսագունդի ամենաբարձր երկնաքերը։
 
Կեդրոնական պարկը Ռոքֆելլեր կեդրոնէն։ Ամենաշատ այցելուող քաղաքային զբօսայգին է Միացեալ Նահանգներուն մէջ։





Նյու Յորքի կրոնական կառույցները

Նիւ Եորքի կրօնական կառոյցները
 
Նեոգոթական Սուրբ Պատրիկի կաթողիէ տաճարը Միտթաուն Մանհեթէնի մէջ։
 
Հարետիմ հրեաները Նիւ Եորքի մէջ։ Պրուքլինի մէջ։ Պրուքլինի մէջ կ՚ապրի ԱՄՆ-ի ամենամեծ հրեական համայնքը՝ մոտ 600 000 հրեայ։
 
Նիւ Եորքի իսլամական մշակութային կեդրոնը Վերին Մանհեթէնի մէջ։ Առաջին մզկիթը Նիւ Եորքի մէջ։
 
Կանէշի տաճարը Քուինսի Ֆլաշինկ (Քուինս) թաղամասին մէջ, ամենահին հինտի տաճարը ԱՄՆ-ի մէջ։
 
Նիւ Յորքի Մահայանա տաճարը Մանհեթէնի Չայնաթաունի մէջ։
 
Աթէիզմը գովազդող թուային տախտակ Թայմս Սքուէրի մէջ։

ՊատկերասրահԽմբագրել

  • Փիթր Մինէոյտին կը վերագրեն Մանհեթէն կղզիի գնումը 1626-ին։

  • Նոր Ամսթերտամը՝ Ստորին Մանհեթենի կեդրոնը, 1664-ին, երբ Անգլիան գրաւեց այն եւ անուանեց «Նիւ Եորք»։

  • Լոնկ Այլենտի ճակատամարտը, Ամերիկեան յեղափոխական պատերազմի ամենամեծ ճակատամարտը, որ տեղի ունեցաւ 1776-ին Պրուքլինի մէջ։

  • Մանհեթենի Պրոտուէյ փողոցը

  • Մանհեթենի Լիթլ Իտալիան, Ստորին Իսթ Սայտ, մօտ 1900 թուական։

  • Բանուոր Էմփայր Սթէյթ Պիլտինկի կառուցման ժամանակ, 1930 թուական։

  • ՄԱԿ-ի գլխաւոր քարտուղար Տակ Համարշոլտը ՄԱԿ-ի գլխաւոր գրասենեակի առջեւ, որու շինարարութիւնը աւարտեցաւ 1952-ին։

  • Սթոուն ուոլ Ինը Կրինուիչ Վիլիջի մէջ

  • Եունայթէտ Էյրլայնսի 175 չուերթի ինքնաթիռը կը մխրճուի Համաշխարհային առեւտուրի կեդրոնի Հարաւային աշտարակի մէջ 11 Սեպտեմբեր 2001-ին։

  • Արբանեակային լուսանկար, ուր պատկերուած է Նիւ Եորքի մերձքաղաքային շրջանը, կեդրոնը՝ Մանհեթէն կղզին։

  • Ժամանակակից ճարտարապետութիւնը՝ համադրուած դասական ճարտարապետութեան հետ, յաճախ կը հանդիպի Նիւ Եորքի մէջ։

  • 1930-ին կառուցուած Քրայսլեր Պիլտինկը ար-տեկոյ ոճի նմուշ է։ Էմփայր Սթեյթ Պիլտինկը Նիւ Եորքի միայնակ պատկերանշանն է։ 1931-1970 թուականներուն այն աշխարհի ամենաբարձր շէնքն էր։

  • 19-րդ դարու շագանակագոյն քարով, սանդղաւանդի վրայ գտնուող տուներ Պրուքլինի Կրինփոյնթ թաղամասի Քենթ փողոցին մէջ։

  • Մանհեթենի Սի պողոտան Սենտի փոթորկէն ետք, 29 Հոկտեմբեր 2012։

  • 1964-ին Նիւ Եորքի մէջ տեղի ունեցած համաշխարհային տօնավաճառը կազմակերպուած է Ֆլաշինկ Մետոուս-Քորոնա պարկին մէջ․ կենդոնը Ունիսֆերան է։

  • Նիւ Եորք ծովախորշի Ազատութեան կղզիի մէջ գտնուող Ազատութեան արձանը Միացեալ Նահանգներու, անոր ազատութեան, ժողովրդավարութեան եւ հնարաւորութեան կատարելատիպերու խորհրդանիշն է։

  • Հիւսիսային եղջերու Պրոնքսի կենդանաբանական այգիին մէջ, որ աշխարհի ամենամեծ մերձքաղաքային կենդանաբանական այգին է։

  • Նիւ Եորքի քաղաքապետարանը մինչեւ այժմ գործող ամենահին քաղաքապետարանն է Միացեալ Նահանգներու մէջ։

  • Նիւ Եորքի շրջանային դատարանի շէնքին մէջ կը գտնուին Նիւ Եորքի Գերագոյն դատարանը եւ այլ կառոյցներ։

  • Նիւ Եորքի բնակչութեան խտութիւնը 2016-ի տուեալներով 28,201 մարդ/մղոն² է։ Միայն Մանհեթէնի մէջ խտութիւնը 71,999 մարդ/մղոն² (27,799/քմ²) է։

  • Նիւ Եորքի Սուրբ Վարդան եկեղեցին

  • Նիւ Եորքի ֆոնտային պորսան Ուոլ Սթրիթի մէջ․ այն աշխարհի ամենամեծ ֆոնտային պորսան է իր ցուցակագրուած ընկերութիւններու ընդհանուր շուկայական կապիտալիզացմամբ։

  • Սիլիկոնեան ծառուղին՝ տեղակայուած Ֆլէյթարոն թաղամասին մէջ, այժմ Նիւ Եորքի բարձր տեխնոլոգիական սեկտորն է։

  • Թայմս Սքուէրը Պրոտուէյի, թատերական թաղամասի եւ մետիա կեդրոնի հանգոյցն է։ Այն նաեւ աշխարհի ամենաշատ այցելուող զբօսաշրջային վայրն է՝ 50 մլն այցելու։

  • I Love New York պատկերանիշը 1977-ին նախագծած է Միլթոն Կլէյզերը։

  • Ռոքֆելլեր կեդրոնը կը գտնուի «NBC Studios»-ը։

  • Քոլումպիայի համալսարանի Պոթլէ գրադարանը կը համարուի Միացեալ Նահանգներու ամենագեղեցիկ համալսարանական գրադարաններէն մէկը։

  • Ուաշինկթըն Սքուէր կամարը Նիւ Եորքի համալսարանի եւ Կրինուիչ Վիլիջի խորհրդանիշն է։

  • Նիւ Եորքի հանրային գրադարանի Ստեֆէն Շուարցմանի գլխամասային շէնքը Մանհեթէնի Հինգերորդ եւ 42-րդ փողոցներուն մէջ։

  • Նիւ Եորքի Փրեսպիթերեան հիւանդանոցը (սպիտակ համալիրը կեդրոնին)՝ Նիւ Եորքի ամենամեծ հիւանդանոցն է եւ մասնաւոր ամենախոշոր գործատուն։

  • Նիւ Եորքի ոստիկանութեան բաժինը (NYPD) Միացեալ Նահանգներու խոշորագոյն ոստիկանական բաժինն է։

  • Նիւ Եորքի հրշէջ ծառայութիւնը (FDNY) ամենամեծն է Միացեալ Նահանգներու մէջ։

  • Կատարողական արուեստի Լինքոլն կեդրոն

  • Թանգարանային մղոնի վրայ գտնուող Մետրոպոլիտէն թանգարանը աշխարհի ամենամեծ թանգարաններէն մէկն է։

  • 2011-ին բացուած Սմորկասպուրկը բացօթեայ սնունդի շուկայ է, որ Պրուքլին Ֆլի ընկերութեան մաս կը կազմէ։

  • Նիւ Եորքի մեթրոպոլիտէնը ամենամեծն է աշխարհի ուղերթներու երկարութեամբ եւ կայարաններու քանակութեամբ։

  • Մանհեթէնի 8-րդ պողոտային եւ 42-րդ փողոցին վրայ գտնուող Նաւահանգստային կայանը աշխարհի ամենածանրաբեռնուած կայանն է։

  • Քուինսի Ճոն Քենետիի միջազգային օդակայանը միջազգային ուղեւորներու փոխադրման ամենածանրաբեռնուած օդանկայանն է ԱՄՆ-ի մէջ։

  • Սթաթէն Այլենտ Ֆերին կ՚երթեւեկէ Մանհեթէնի եւ Սթաթէն Այլենտի միջեւ։

  • Դէպի հիւսիս նայող 8-րդ պողոտան։ Մանհեթէնի գլխաւոր յատակագիծով շատ փողոցներ եւ պողոտաներ միակողմանի երթեւեկութիւն կ՛ապահովեն։

  • Ճորճ Ուաշինկթընի կամուրջը, որ Վերին Մանհեթէնը (ետնամաս) Հուտզոն գէտով կը միացնէ Ֆորթ Լիի եւ Նիւ Ճերսիի հետ, աշխարհի ամենածանրաբեռնուած ինքնաշարժներու կամուրջն է։

  • Վերազանօ Նարոուս կամուրջը աշխարհի ամենաերկար կախովի կամուրջներէն մէկն է, որ Պրուքլինը Ներոուզի միջոցով կը կապէ Սթաթէն Այլենտի հետ։

ԾանօթագրութիւններԽմբագրել

  1. ↑ archINFORM — 1994.
  2. ↑ https://council.nyc.gov/
  3. ↑ https://www.history.com/topics/us-states/new-york
  4. ↑ Deutsche Nationalbibliothek, Staatsbibliothek zu Berlin, Bayerische Staatsbibliothek et al. Record #4042011-5 // Gemeinsame Normdatei — 2012—2016.
  5. ↑ 5,0 5,1 https://data.census.gov/cedsci/table?t=Populations%20and%20People&g=0100000US,%241600000&y=2020 / խմբ. ԱՄՆ Բնակչության մարդահամարի բյուրո
  6. ↑ Evan T. Pritchard: Native New Yorkers: the legacy of the Algonquin people of New York, p.27 (2002); ISBN 1-57178-107-2
  7. ↑ Rankin, Rebecca B., Cleveland Rodgers (1948)։ New York: The World's Capital City, Its Development and Contributions to Progress։ Harper 
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 8,5 8,6 Greene E. B., Harrington V. D. American Population Before the Federal Census of 1790 — 1932.
  9. ↑ 9,00 9,01 9,02 9,03 9,04 9,05 9,06 9,07 9,08 9,09 9,10 (unspecified title) — 1995.
  10. ↑ United States Census 2010 — 2011.
  11. ↑ United States. Bureau of the Census 2010 U.S. Gazetteer Files — Washington, D.C.: U.S. Census Bureau, 2010.
  12. ↑ United States Census 2010 / խմբ. ԱՄՆ Բնակչության մարդահամարի բյուրո
  13. ↑ 13,0 13,1 https://factfinder.census.gov/bkmk/table/1.0/en/PEP/2016/PEPANNRES/1620000US3651000 — թող. 2016.
  14. ↑ https://factfinder.census.gov/faces/tableservices/jsf/pages/productview.xhtml?src=CF — թող. 2018.
Վերցուած է «https://hyw.wikipedia.org/w/index.php?title=Նիւ_Եորք&oldid=193612» էջէն