Ուիքիփետիա

Շուէտի Պատմական Թանգարան

Շուէտի պատմական թանգարան (շուէդ.՝ Historiska museet, Statens historiska museum), թանգարան Սթոքհոլմի մէջ, որ կը ներառէ Շուէտի հնագիտական եւ մշակութային պատմութիւնը միջին քարի դարու ժամանակաշրջանէն մինչեւ մեր օրեր: Հիմնադրուած է 1866-ին, կը գործէ իբրեւ պետական գործակալութիւն, որու իրաւասութեան շրջանակներուն մէջ պահպանած է Շուէտի պատմական նմուշները, ինչպէս նաեւ այդ գիտելիքները հանրութեան հասանելի դարձնելը:

Շուէտի Պատմական Թանգարան

Տեսակ պատմութեան թանգարան եւ Ազգային թանգարան
Երկիր  Շուէտ
Տեղագրութիւն Սթոքհոլմ
Վայր Էսթերմալմ
Մասն է Շուէտի ազգային պատմական թանգարաններ
Հասցէ Narvavägen?
Հիմնադրուած է 1866[1]
Հիմնադիր Պրոր Էմիլ Հիլտեպրանտ
Տնօրէն Katherine Hauptman?
59°20′05″N 18°05′25″E / 59.3347°N 18.0903°E / 59.3347; 18.0903
Կայքէջ Lua–ի սխալ՝ expandTemplate: template "ref-sv" does not exist։
Քարտէս
Քարտէս

Թանգարանի կազմաւորման համար հիմք հանդիսացած են16-րդ դարէն ի վեր Շուէտի միապետներու կողմէ հաւաքուած արուեստի եւ պատմական առարկաներու հաւաքածոները: Այն ունի շարք մը մշտական ցուցահանդէսներ եւ ամէն տարի կը հիւրընկալէ յատուկ ցուցահանդէսներ` կապուած ընթացիկ իրադարձութիւններու հետ:

Նշանակութիւն Խմբագրել

Պատմութեան թանգարանը կը համարուի կեդրոնական թանգարանային գործակալութեան մէկ մասը, որ կը կոչուի Statens historiska museer (SHMM) («Ազգային պատմական թանգարաններ»): Այս գործակալութեան հովանիի ներքոյ կը գտնուին նաեւ Թագաւորական մետաղադրամներու առանձնարանը, Դումպա փեյթերմիլ թանգարանը եւ Շուէտի հնագիտական յանձնաժողովը (Arkeologiska uppdragsverksamheten or Arkeologerna)[2][3]: Թանգարանը նաեւ Շուէտի մէջ այսպէս կոչուած «ansvarsmuseum» («պարտականութիւններու թանգարաններ») հնգեակէն մէկն է: Անոր իրաւասութիւններու սահմանին մէջ համակարգած է թանգարաններու միջեւ գործունէութիւնը, օժանդակել այլ թանգարաններուն եւ կապեր հաստատել թանգարաններու եւ շուէտական համայնքի միջեւ[4]:

Պատմութիւն Խմբագրել

Պատմութեան թանգարանի եւ Շուէտի ազգային թանգարանի հիմնադրման համար հիմք հանդիսացած է Կուստաւ Ա. Վազայի Կրիբսհոլմամրոցի 16-րդ դարու գեղարուեստական հաւաքածոն: Հաւաքածոն ընդլայնուած է Շուէտական կայսրութեան օրօք ձեռքբերումներու, նուերներու եւ պատերազմի աւարներու միջոցով: Հաւաքածոի մէկ մասը կորած է Երեք թագաւորական պալատին մէջ բռնկուած հրդեհի ժամանակ: 18-րդ դարու վերջը դեսպանները, թագաւորական ընտանիքի անդամները արուեստի նմուշներ եւ հնաոճ իրեր գնած են եւ հաւաքուած Սթոքհոլմի թագաւորական պալատին մէջ։ 1792-ին՝ Կուստաւ Գ. արքայի մահէն ետք, հաւաքածոները յանձնուեցան Շուէտի կառավարութեան: Նոյն թուականին պալատին մէջ բացուեցաւ Թագաւորական թանգարանը (Kongl. Museum), որ աշխարհի առաջին հանրային թանգարաններէն մեկն էր[5]: 1846-1847-ականներուն թանգարանը պալատէն տեղափոխուեցաւ Սքեփպսպրոնի Ռիտսդէրբոլբի տուն, ուր տեղակայուած եղած է մինչեւ 1865 եւ տեղափոխումը Շուէտի ազգային թանգարան[6]: Շուէտ հնագէտ Սթիկ Վելտերը կը պնդէ, որ Պատմութեան թանգարանը փաստօրէն հիմնադրուած է Ռիտսդէրբոլբի պալատին մէջ 1847-ին[7]:

Ներկայիս թանգարանը 1866-ին հիմնադրած է Պրոր Էմիլ Հիլտեպրանտը, որ նախորդ թանգարանի տնօրէնը եղած էր ինչպէս Սթոքհոլմի պալատին մէջ, այդպէս ալ Ռիտսդէրբոլբի տան մէջ։ Թանգարանի հաւաքածոները ցուցադրուած էին վերջերս կառուցուած Շուէտի ազգային թանգարանի առաջին յարկին մէջ[5][8]: Շէնքերը շատ փոքր էին երկու թանգարաններու համար: Երբ 1876-ին կը ծրագրաւորուէր կառուցել նոր Հիւսիսային թանգարանի շէնքը[9], առաջարկուեցաւ, որ շէնքը պէտք է նաեւ ներառէ Պատմութեան թանգարանի հաւաքածոները: Պատմութեան թանգարանին տեղ յատկացնելու մասին բանավէճը շարունակուեցաւ տասնամեակներ, մինչեւ Սիկուրտ Կուրմանը դարձաւ Հին յուշարձաններու պահապան (riksantikvarie) եւ Շուէտի ազգային ժառանգութեան խորհուրդի ղեկավար 3 Յուլիս1923-ին: Ան հարցին աւելի ճշգրիտ եւ մշտական լուծում տուաւ[10]: Թանգարանին համար նոր եւ բաւարար մեծ շէնք ունենալու հիմնական նպատակը հաւաքածոները կարգի բերելն էր, որ սովորաբար «Քաոս» կը կոչուէր, մինչդեռ չհրապարակուած հետազօտական թերթերը կը կոչուէին "corf"[5]:

1929-ին Շուէտի կառավարութիւնը առաջարկեց, որ թանգարանին կրնան յատկացուիլ Krubban հատուածին մէջ գտնուող նախկին ռազմական զօրանոցներն ու ախոռները: 1930-ին տեղի ունեցաւ ճարտարապետական մրցոյթ[11]: Ոչ մէկ յաղթող չյայտարարուեցաւ, փոխարէնը ճարտարապետներ Պենկ Ռոմարը եւ Ճորճ Շերմանը եւ ճարպարապետ Կոստաւ Նիլսոնը ճարտարապետական տարրեր առաջարկեցին, որ դարձաւ տարածքի վերափոխման մեկնարկային կէտը: Անոնք մշակեցին նոր թանգարանի տիզայնը Կուրմանի հետ միասին[12]:

Ճարտարապետութիւն Խմբագրել

 
Արեւեալեան ախոռը

1932-ին Շուէտի կառավարութիւնը միջոցներ տրամադրեց պաշտօնական շէնքերու կառուցման համար՝ Մեծ ճգնաժամի ժամանակ աշխատատեղեր ստեղծելով: 1936-ին թանգարանի յատակագիծերը վերջնական տեսք դեռեւս չունէին[12]:

Արտաքին հարդարանքներ Խմբագրել

1935–1940-ականներու ընթացքին Ռոմարի եւ Շերմանի նախագծած հիմնական մասնաշէնքը կ՚արտացոլէ դարաշրջանի ժամանակակից ոճը եւ պատմական համատեքստը ոչ միայն համատեքստի պահանջներով, այլեւ թանգարանէն հարաւ գտնուող Ֆրետրիք Պլոմի նախագիծով կառուցուած 19-րդ դարու զօրանոցներով եւ ախոռներով[11]: Բարաքները նեոդասական ոճով են, իսկ կրկնուող ճակատամասերը մինչեւ 19-րդ դար Սթոքհոլմի գլխաւոր նաւահանգիստի մաս հանդիսացող Ladugårdslandsviken-ի ազդեցութիւնը կը կրեն[13][14]:

Թանգարանը բաղկացած է չորս երկյարկ եւ երեք յարկանի թաղամասի նման շինութիւններէ, որոնք կը շրջապատեն ներքին բակը, որ անոր կու տան ամրոցի տեսք: Ճակատամասը խոժոռ է եւ զարդարուած է Պրոր Մարքլունտի հիմնած քանդակներով (աւելացուած են 1959-ին), բարձրաքանդակներու հեղինակը նկարիչ Ռոպերտ Նիլսոնն է: Բակի լողաւազանի մօտ տեղադրուած է Քարլ Ֆրիսենտահլի Näcken (ջրային ոգի) քանդակը[11][12]:

Պրոնզէ դռներ Խմբագրել

 
Պրոր Մարքլունտի աշխատած քանդակներն ու դռները

Թանգարանի զարդարանքներու մեծ մասն ընտրուած է մրցոյթներու միջոցով[12]: 1938-ին Մարքլունտը շահեցաւ թանգարանի հիմնական մուտքը հիմնելու մրցոյթը: «Պատմութեան դարպասներ» (Historiens Portar) կոչուող դռները կառուցելու համար անոնցմէ պահանջուեցաւ տասներեք տարի: Դռներու կառուցումը աւարտած եւ բացուած են 1952-ին: Դռները ֆինանսաւորած է բարերար Եւա Պոննիերի հիմնադրամը[15]:

Դռները ունին 4,5 մեթր բարձրութիւն իւրաքանչիւրը կը կշռէ մօտ 1 տ, պատրաստուած են պրոնզէ, նախ հիմնուած են Հերման Պերկման ձուլարանին մէջ, այնուհետեւ անոնք ձուլած է Մարքլունտը[15]:

Տաս վահանակներու միջոցով դռները կը պատկերեն Շուէտի պատմութիւնը քարէ դարէն մինչեւ միջնադար: Ձախ դուռը կը ներկայացնէ հեթանոսական դարաշրջանը, կեդրոնը պատկերուած է Օդինը, աջ դռան վրայ պատկերուած է սուրբ Անսկարը եւ քրիստոնէական դարաշրջանը[15]:

Ներքին հարդարանքներ Խմբագրել

 
Ոսկիէ վզնոց Färjestaden-ից, Ոսկիէ սենեակի նմուշներէն

Թանգարանի ներքին մասը ընդարձակ է` ինչպէս մշտական, այդպէս ալ յատուկ ցուցահանդէսներու համար: Մշտական ցուցադրութիւնները կը ներկայացուին ժամանակագրական կարգով ներքին բակի առջեւի սենեակներուն մէջ, նախաքրիստոնէական հաւաքածոները՝ ներքնայարկին մէջ, իսկ 800-էն աւելի հաւաքածոները՝ վերի հատուածին մէջ։ Դահլիճները անընդհատ կը թարմացուին` նոր արուեստագէտներու յարմարեցմամբ եւ նոր ցուցադրութիւններով: Մուտքի սրահը հիմնանորոգուած է 1994-ին` միջնադարեան ասպետի դահլիճի տպաւորութիւն ձգելու համար: Յատակը քարէ է, իսկ առաստաղի տակ գտնուող ճառագայթները պատրաստուած են կրաձոյլէ[12]:

Ոսկիէ սենեակ Խմբագրել

Կեդրոնական բակի ներքեւի հատուածին մէջ կը գտնուի 700 մ 2 տարածքով կրաձոյլէ կամարաշարը, որ յայտնի է իբրեւ «Ոսկիէ սենեակ»[12], ուր կը ցուցադրուինն մեծ թիւով ոսկիէ եւ արծաթէ առարկաներ[11]: Այն կառուցուած է 1994-ին եւ վճարուած է Քնուդ եւ Ալիս Վալենպերկ հիմնադրամի նուիրատուութեամբ: Սենեակը նախագծած է ճարտարապետ Լէյֆ Պլոմպերկը: Սենեակի յատակը եւ սիւները պատրաստուած են կրաքարէ եւ կանաչաքարէ, իսկ զարդարանքը պատրաստուած է կռած երկաթէ: Այն մուտքի սրահէն հասանելի է ստորգետնեայ անցումով[12]:

Սենեակին մէջ կան շուրջ 3000 առարկաներ, որոնք պատրաստուած են ընդհանուր 52 քկ ոսկիէ եւ աւելի քան 200 քկ արծաթէ[16][17]:

Հաւաքածոներ Խմբագրել

 
Հատուած Skog գոպբելենէ

Երբ Քուրմանը նախապէս նախագծեց, թէ ինչպէս պէտք է ցուցադրուին հաւաքածոները, ան օգտուեցաւ ժամանակակից ցուցահանդէսներու, արդիւնաբերական տօնավաճառներու եւ խանութներու գաղափարներէն, այն է այցելուներուն հրապուրել եւ կրթել, բան մը, որ թերահաւատօրէն ընդունուեցաւ եւ գիտնականները համարեցին, որ թանգարանը հիմնականին մէջ կը համարուի գիտական հաստատութիւն[12]: Այն Շուէտի ամենամեծ թանգարաններէն մէկն է, որ ունի աւելի քան 10 միլիոն շինծու[18]՝ գրանցուած շուրջ 34000 գոյացուցակ համարներու ներքոյ[4], եւ կը համարուի Եւրոպայի ամենամեծ հնութիւններ ունեցող հաւաքածոներէն մէկը: Կը ցուցադրուին մօտ 6200 նմուշներ: 2011-ին թանգարանի 480000 առարկաներու վերաբերեալ տեղեկատուութիւնը հասանելի էր առցանց տուեալներու պատուանդամին մէջ։ Այս նմուշներէն 65000-ը գծագրեր կամ լուսանկարներ են: Տուեալներու պատուանդանը կը պարունակէր նաեւ տեղեկութիւններ Շուէտի 55900 վայրերու մասին, ուր կատարուած են հնագիտական ուսումնասիրութիւններ եւ գտնուած են մօտաւորապէս 267300 ոսկոր գտածոներ (ընդհանուր քաշը՝ շուրջ 111 տօննա): Տուեալներու պատուանդանը անընդհատ կ՚ընդլայնուի եւ կը թարմացուի[19]:

Ծովահէններու հաւաքածոն կը ներառէ մօտ 800-1050 առարկաներ, ինչպէս՝ զէնքեր, Mästermyr-ի սնտուկը, Ծովահէններու դարաշրջանի առեւտուրի կեդրոն Պիրքայից (ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ի Համաշխարհային ժառանգութիւն) հնագիտական գտածոները, դարաշրջանի կրօնական իրեր, ճամփորդութիւններէ տուն բերուած օտարերկրեայ առարկաներ եւ այլն, ինչպէս նաեւ այդ ժամանակահատուածի ամէնօրեայ կեանքի հետ կապուած տարբեր գտածոներ[20]:

«Ոսկիէ սենեակի» հաւաքածոյի ամենատարածուած առարկաներէն են մօտ 350–500-ին թուագրուող մանեակները՝ պատրաստուած են հին հռոմեական մետաղադրամներէ[21]: Սենեակին մէջ կան նաեւ ծովահէններու արծաթեայ զարդեր, միջնադարեան ոսկեջրուած մասունքներ, մետաղադրամներ, արարողակարգային թուրեր, պատերազմի աւար: Ըստ օրէնքի՝ թանկարժէք մետաղներէն պատրաստուած առարկաներու մեծ մասը, որոնք կը թուագրուին 7-րդ դարուն եւ որոնց տարիքը 100-էն բարձր է, չունենալով սեփականատէր կը յանձնուին կառավարութեան եւ կ՚ուղարկուին պատմութեան թանգարան: Օրէնքը դեռ ուժի մէջ է[16]:

Թանգարանը ունի Շուէտական եկեղեցական արուեստի ընդարձակ հաւաքածոյ՝ փայտէ քանդակները, խորաններ եւ խաչելութիւններ[22]:

Միջնադարեան հիւսուած գործերը կը պահուին հիւսուածոյ պալատին մէջ։ Նմուշները հիմնականին հիւսուածներ են, որոնք եկեղեցիներուն մէջ կ՚օգտագործեն քահանաներն ու եպիսկոպոսները: Ամենահին եւ նշանաւոր նմուշը 13-րդ դարու Սքոկ եկեղեցւոյ Skog գոբելենն է: Այն գտնուած է 1912-ին՝ փաթաթուած հարսի թագով[23]: Միւս գոպելեն աշխատանքը Grödinge է[24]:

Ծանօթագրութիւններ Խմբագրել

  1. ↑ ROR Data — v1.19 — 2023. — doi:10.5281/ZENODO.7644942
  2. ↑ «National Historical Museums»։ www.shmm.se։ Statens historiska museer։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 21 June 2006-ին։ արտագրուած է՝ 4 November 2015 
  3. ↑ «Nu byter vi namn och skepnad!» [We are changing our name and form!]։ www.arkeologerna.com։ Arkeologerna։ արտագրուած է՝ 4 November 2015 
  4. ↑ 4,0 4,1 «Task and responsibilities»։ www.shmm.se։ Statens historiska museer։ արտագրուած է՝ 4 November 2015 
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 «Ett historiskt museum och hur det har format Sverige» [A history museum and how it has shaped Sweden]։ www.shmm.se։ Statens historiska museer։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 28 March 2016-ին։ արտագրուած է՝ 4 November 2015 
  6. ↑ Hildebrand Bengt (1971–1973)։ «Bror Emil Hildebrand»։ Svenskt biografiskt lexikon (Swedish) 19։ Stockholm: National Archives of Sweden։ էջ 38։ արտագրուած է՝ 4 November 2015 
  7. ↑ Welinder Stig (1994)։ Strindberg som arkeologikritiker [Strindberg as an archeology critic]։ Stockholm: Almqvist & Wiksell International։ էջ 151։ ISBN 91-22-01648-1 
  8. ↑ Fimmerstad Lars (6 May 2010)։ «Nationalmuseum för europeisk konst» [A national museum for European art]։ www.stockholmshistoria.com։ Ur Stockholms historia։ արտագրուած է՝ 4 November 2015 
  9. ↑ Andrén Erik (1967)։ Nordiska museet – arkitekttävlingen och museibygget [Nordic Museum – the design competition and the building of the museum]։ Stockholm: Fataburen։ էջեր 31–42 
  10. ↑ Åman Anders (2008)։ Sigurd Curman : riksantikvarie – ett porträtt [Sigurd Curman : national antiquarian – a portrait]։ Stockholm: Kungl. Vitterhets historie och antikvitets akademien i samarbete med bokförlaget Atlantis։ ISBN 9789173532204 
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 «Historiska museet i Stockholm» [Swedish History Museum in Stockholm]։ www.sfv.se։ National Property Board of Sweden։ արտագրուած է՝ 12 October 2015 
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 12,5 12,6 12,7 Arvidsson Catrine (2000)։ «Historiska museet – En trettiotalsborg vid Narvavägen» [Swedish History Museum – A 1930s fortress at Narvavägen]։ www.sfv.se։ National Property Board of Sweden։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 5 March 2016-ին։ արտագրուած է՝ 12 October 2015 
  13. ↑ «Epoker»։ www.stockholmshamnar.se։ Ports of Stockholm։ արտագրուած է՝ 5 November 2015 
  14. ↑ Johan Mårtelius (1999)։ «Norra innerstaden»։ Guide till Stockholms arkitektur (2nd հրտրկթն․)։ Stockholm: Arkitektur Förlag AB։ էջ 54։ ISBN 91-86050-41-9 
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 Nilsson Stafan։ «En pilsner i porten» [A pilsner at the gate]։ www.sfv.se։ National Property Board of Sweden։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 4 March 2016-ին։ արտագրուած է՝ 6 November 2015 
  16. ↑ 16,0 16,1 «Guldrummet» [The Gold Room]։ www.historiska.se։ Historiska Museet։ արտագրուած է՝ 8 November 2015 
  17. ↑ «Historiska museet»։ www.sfv.se։ National Property Board of Sweden։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 5 March 2016-ին։ արտագրուած է՝ 3 November 2015 
  18. ↑ «Sök» [Search]։ www.historiska.se։ Historiska museet։ արտագրուած է՝ 10 November 2015 
  19. ↑ «Vikingar» [Vikings]։ www.historiska.se։ Historiska museet։ արտագրուած է՝ 10 November 2015 
  20. ↑ Andersson Kent (2011)։ Guldålder : svenska arkeologiska skatter [A golden age: Swedish archeological treasures]։ Uppsala: Baldersson։ ISBN 978-91-978024-3-7 
  21. ↑ «Medeltida konst» [Medieval art]։ www.historiska.se։ Historiska museet։ արտագրուած է՝ 10 November 2015 
  22. ↑ «Textilkammaren» [The Textile Chamber]։ www.historiska.se։ Historiska museet։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 20 October 2015-ին։ արտագրուած է՝ 11 November 2015 
  23. ↑ «Textilier»։ www.historiska.se։ Swedish History Museum։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 8 April 2019-ին։ արտագրուած է՝ 26 December 2015 
 


Վերցուած է «https://hyw.wikipedia.org/w/index.php?title=Շուէտի_Պատմական_Թանգարան&oldid=216311» էջէն