Ուլիսէս (վէպ)
«Ուլիսէս» (անգլերէն՝ Ulysses), իրլանտացի գրագէտ Ճէյմս Ճոյսի (անգլերէն՝ James Joyce) երկրորդ վէպն է[1]։
Վէպը գրուած է եօթը տարուան ընթացքին։ 1918-էն մինչեւ 1920, մաս առ մաս լոյս տեսած է ամերիկեան «The Little Review» ամսագիրին մէջ, իսկ 1922-ին ամբողջութեամբ՝ Ֆրանսայի մէջ։
Վէպին բովանդակութիւնը
ԽմբագրելՎէպը կը պատմէ Տապլինի մէջ, 16 Յունիս 1904-ին, սովորական օրուան մը ընթացքին կատարուող գործողութիւններուն մասին: Հեղինակը այս օրը պատահականօրէն չէ ընտրած. այդ օրը ծանօթացած է իր ապագայ կնոջ՝ Նորա Պարնաքըլին, որ այդ օրերուն կ'աշխատէր Տապլինի հիւրանոցներէն մէկուն մէջ:
Գլխաւոր հերոսը գովազդային գործակալ հրեայ Լէոփոլտ Պլումն է։ Գիրքը կը պատմէ Լէոփոլտի ընդամէնը մէկ օրուան՝ 24 ժամուան մասին, թէ ինչպէս ան առտուընէ կը սկսի իր «թափառումները»։
Հեղինակը մանրամասն կը նկարագրէ Տապլինի փողոցներն ու շէնքերը[2] երկանիւ կառքերը, երփներանգ գովազդները, գինետուներուն մէջ տիրող մթնոլորտը։ Ինչպէս ան կ'ըսէ, գիրքով կարելի է վերականգնել Տապլինը, եթէ օր մը աւերուի ռմբակոծման իբրեւ հետեւանք։
Ճէյմս Ճոյս Ուլիսէսը բաժնած է երեք գիրքերու եւ 18 գլուխներու կամ միջադէպերու։ Ուլիսէսի իւրաքանչիւր միջադէպը ունի իր կապը՝ Հոմերոսի Ոդիսեւսի գործող անձանց հետ։ Գիրքին անունը Ոդիսեւսի լատինական անուանումն է:
Վէպը նմանակում մըն է անգլիական գրականութեան տարբեր ժամանակաշրջաններու ոճերու։
Մաս Ա.
ԽմբագրելԴրուագ 1՝ Տելեմաքոս
ԽմբագրելԱռաւօտեան ժամը 8:00-ն է։ Բժշկութեան փոթորկոտ ուսանող Պաք Մալիկըն, (անգլերէն՝ Buck Mulligan) երիտասարդ գրագէտ Սթեֆըն Տետալըսը (անգլերէն՝ Stephen Dedalus) կը հրաւիրէ Մարթելլօ աշտարակին տանիքը, ուր երկուքով կ'ապրէին։ Անոնց միջեւ լարուածութիւն կայ, որովհետեւ Սթեֆընի ականջին հասած է Մալիկընի ըրած անարգական վկայութիւն մը՝ անոր վերջերս մահացած մօր մասին:
Մալիկըն իրենց բնակարանը հրաւիրած է նաեւ անգլիացի ուսանող Հէյնիսը։ Անոնք երեքով կը նախաճաշեն, ապա կը քալեն դէպի ծովափ, ուր Մալիկըն Սթեֆընէն կը պահանջէ աշտարակի բանալին եւ երկու փէնս՝ գարեջուրի համար։
Դրուագ 2՝ Նեստոր
Խմբագրել
Սթեֆըն պատմութեան ուսուցիչ է։ Ան կ'երթայ տնօրէն Տիզիին քով, որմէ ան կը ստանայ իր աշխատավարձը եւ նամակ մը, որպէսզի տպագրէ եւ խմբագրատուն տանի։
Երկու քննարկում Իրլանտայի պատմութեան եւ տնտեսութեան մէջ՝ հրեաներու դերին մասին։
Սթեֆընի հեռանալու ժամուն Տիզի հրեաներու դէմ նսեմացուցիչ ակնարկ մը կ'ընէ, ըսելով, թէ Իրլանտան միակ երկիրն է, որ երբեք չէ հալածած հրեաները։
Մաս Բ.
ԽմբագրելԴրուագ 4՝ Քալիփսօ
ԽմբագրելԿրկին ժամը 8:00 է, սակայն գործողութիւնները այս անգամ քաղաքին միւս կողմը կը պատահին եւ տեղի կ'ունենան գիրքին երկրորդ գործող անձին՝ հրեայ Լէոփոլտ Պլումի (անգլերէն՝ Leopold Blum) հետ։
Պլում կ'երթայ մսավաճառի մը քով՝ խոզի երիկամ գնելու։ Տուն վերադառնալով, նախաճաշ կը պատրաստէ եւ ստացած նամակներուն հետ կը տանի իր կնոջը՝ անկողինը պառկած Մոլլիին։ Նամակներէն մին անոր համերգները կազմակերպող Պոյլընը ղրկած է։
Պլում կը նեղանայ, որ Մոլլին այդ օրը, աւելի ուշ ժամու, Պոյլընը պիտի ընդունի իր անկողինին քով։
Պլում կ'ընթերցէ միւս նամակը, որ իրենց դուստրը ղրկած է։
Դրուագ 5՝ Լոթօփագոսներ
ԽմբագրելՊլում կ'ուղեւորուի դէպի Ուեսթլենտ Ռոու (անգլերէն՝ Westland Row) նամակատուն, ուր կը ստանայ իր Հենրի Ֆլաուըր կեղծանունին հասցէագրուած սիրային նամակ մը՝ ոմն Մարթա Քլիֆըրտէն։
Ան կը հանդիպի ծանօթի մը եւ անոր հետ զրուցելու ատեն կը փորձէ սիրավառ հայեացքով նայիլ քովէն անցնող կնոջ մը, սակայն չի յաջողիր։
Աւելի ուշ ան կը կարդայ նամակը եւ կը պատռտէ ծրարը։ Ան կը մտնէ կաթողիկէ եկեղեցի, ուր պատարագ կը մատուցուէր եւ կ'իյնայ աստուածաբանական խոհերուն մէջ։
Ան դեղատուն մը կը մտնէ եւ կիտրոնի օճառ կը գնէ։ Յետոյ կը հանդիպի ուրիշ ծանօթի մը, ակամայ կու տայ ձիու Ձգուածք անունը։
Վերջաւորութեան Պլում բաղնիք կ'ուղղուի ։
Դրուագ 6՝ Հադէս
ԽմբագրելԱյս դրուագին մէջ Լէոփոլտ Պլում կը մասնակցի իրեն ծանօթ Փետի Տիկնամի (անգլերէն՝ Paddy Dignam) յուղարկաւորութեան: Հոն է նաեւ Սթեֆըն Տետլըսի հայրը։ Երեք այլ մարդոց հետ անոնք զրուցելով կ'երթան միեւնոյն կառքով։
Պլում կը մտաբերէ իր վաղամեռիկ որդին՝ Ռուտին եւ անձնասպան եղած հայրը, ինչպէս նաեւ՝ մահուան եւ թաղման արարողութիւնները։
Հոս ան կը տեսնէ մաքինթոշ հագած խորհրդաւոր մարդ մը։
Դրուագ 7՝ Այոլոս
ԽմբագրելՊլում կը փորձէ գովազդ տեղադրել «Freeman's Journal»ի մէջ, սակայն չի յաջողիր։
Սթեֆընը խմբագրատուն կը բերէ տապաղի մասին Տիզիի գրած նամակը, սակայն Սթեֆընն ու Պլումը չեն հանդիպիր։
Սթեֆըն խմբագիրն ու միւսները կ'ուղղէ գարեջրատուն, ճամբան պատմելով «երկու տապլինցի կոյսերու մասին»։
Այս դրուագը ամբողջութեամբ լրագրային ոճով կարճ հատուածներու բաժնուած է՝ իւրաքանչիւրը իր վերնագիրով։
Ուշագրաւ փաստեր
Խմբագրել- 1998-ին, Արդիական գրադարանը («Modern Library») վէպը Ի. դարու անգլերէն 100 լաւագոյն վէպերու շարքին առաջինը դասած է [3]:
- Ամէն տարի 16 Յունիսին, Ճէյմս Ճոյսի երկրպագուները կը նշեն Պլումի օրը (անգլ.՝ Bloomsday, իռլ.՝ Ln Bloom)։ Տօնը կոչուած է «Ուլիսէս» վէպի հերոս Լէօփոլտ Պլումի անունով, իսկ ժամկէտը ընտրուած է վէպին մէջ տեղի ունեցող գործողութիւններուն օրը։
- Ճէյմս Ճոյսի «Ուլիսէսի»ն հայերէն թարգմանութիւնը հրատարակուած է 2011-ին: Թարգմանիչն է՝ Սամուէլ Մկրտիչեանը[4]:
Ծանօթագրութիւններ
Խմբագրել- ↑ Harte Tim (Summer 2003)։ «Sarah Danius, The Senses of Modernism: Technology, Perception, and Aesthetics»։ Bryn Mawr Review of Comparative Literature 4 (1)։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 5 November 2003-ին։ արտագրուած է՝ 10 July 2001 (անգլերէն)
- ↑ «Տապլին Համայնքի Ուլիսեսեան Քարտէզը - irlandaonline.com» (անգլերէն)
- ↑ «100 Best Novels»։ Modern Library։ 2007։ արխիւացուած բնօրինակէն 9 Փետրուար 2012-ին։ արտագրուած է՝ 23 Հոկտեմբեր 2009-ին:
- ↑ «Ուլիսէս»