Սուրհաթ

Սուրհաթ, մեծ քաղաք Հնդկաստանի Գուջարաթ նահանգին մէջ։

Սուրհաթը կը գտնուի Արաբական ծովի ափին, Տապտիի գետաբերանի մէջ, ունի 4 462 հազար բնակիչ (2013)։ Բացարձակ մեծամասնութիւնը (87 տոկոս) կը դաւանի հինտուիզմը։ Անիկա նաւահանգիստ է եւ երկաթուղային հանգոյց, արհեստագործութեան կեդրոն։ Քաղաքին մէջ կան գործուածքային, սնունդի, թուղթի արդիւնաբերութեան ձեռնարկութիւններ։ 1163-ին Սուրհաթի մէջ հիմնադրուած է անգլիական առեւտրական առաջին գաղութային առեւտրաւանը։ Սուրհաթի մէջ կայ հայկական համայնք։

Հայերը Սուրհաթի մէջ

16-17-րդ դարերի հայկական տապանաքարերը վկայում են Հնդկաստանի Սուրաթ քաղաքում հայկական համայնքի ներկայության մասին։ Այս հուշարձանները քաղաքի պատմության կարևոր մասն են, որոնք պատկերացում են տալիս այնտեղ ապրած հայերի կյանքի մասին։ Գերեզմանաքարերը պատված են բարդ ձևավորումներով և արձանագրություններով, և դրանցից շատերը լավ պահպանված են մինչ օրս։ Դրանք հայ ժողովրդի սովորույթների և ավանդույթների մասին պատմական վկայություն են, որոնց դերը մեծ է Սուրաթի անցյալի պատմության մեջ։

Պատմաբանները կարծում են, որ հայերը սկսել են բնակություն հաստատել Սուրաթում դեռևս 14-րդ դարում, երբ քաղաքը կառավարվում էր Դելիի սուլթանության կողմից նշանակված կառավարիչների կողմից։ 1895 թվականին Կալկաթայում բնակվող հայ գրող, պատմաբան և մանկավարժ Մեսրովբ Յակոբ Սեթը գրում է.

«Սուրաթում հայերը երկու եկեղեցի են հիմնել՝ մեկը քաղաքում, որը դեռևս պահպանվել է, բայց այժմ չի գործում, իսկ մյուսը՝ ավերակների մեջ, նրանց գերեզմանատանը……»:

Այնուամենայնիվ, 16-րդ դարում էր, որ քաղաքում սկսեց ի հայտ գալ առևտրով զբաղվող և մշակութային ակտիվ կյանքով ապրող նշանակալից հայկական համայնք։ Քաղաքում պահպանվել են հայկական բնակավայրի հետքեր, որոնք վերաբերում են հենց այս ժամանակին։ Սուրաթի հայկական գերեզմանատանը, որը հարում է վաղ բրիտանացիների և հոլանդացիների գերեզմանոցներին, որտեղ մոտավորապես 200 տապանաքարեր տեղադրված են գլխավոր մատուռից դուրս, կա մի հայ տիկնոջ տապանաքար, ով մահացել է այնտեղ մ.թ. 1579 թվականին։

Հայտնի է, որ Սուրաթի հայ վաճառականները զարդեր, թանկարժեք քարեր, բամբակ, մետաքս և այլ ապրանքներ էին վաճառում Բասրայից և Բանդար Աբբասից հայերին պատկանող առևտրական նավերին, որոնք դրանք արտահանում էին Եգիպտոս, Թուրքիա, Վենետիկ և Լեգորն։ Ի տարբերություն Արևմտյան Ասիայի այլ երկրների, ովքեր Հնդկաստան էին եկել առանց ընտանիքների, օրինակ՝ արաբների, հայերը տեղափոխվել են իրենց կանանց և երեխաների հետ^[1]։

1688-ին անգլիական Արևելահնդկական ընկերությունը առևտրատնտեսական պայմանագիր է կնքել Սուրաթի հայության ներկայացուցիչ Խոջա Փանոս Քալանթարի հետ։ 17-րդ դարում Սուրաթի հայ համայնքն ունեցել է երկու եկեղեցի^[2]։

Հնդկաստանում հայերի գործարար ճարտարությունը բարձր են գնահատել անգլիացիները, ովքեր նրանց հետ շփվել են 17-րդ դարում։ Բրիտանացիները փորձեցին շահել հաջողակ հնդկահայերի վստահությունն ու համագործակցությունը, որպեսզի ապահովեն նրանց միջնորդությունը Հնդկաստանում Մեծ Մողոլի արքունիքում առևտրական արտոնությունների համար^[3]։