|
[[Պատկեր:Sakaryaistanbulbus.jpg|մինի|250x250փքս|Ատափազար]]
{{ԱՀ}}
'''Ատափազար''' (թուրք.՝ Adapazarı), [[Թուրքիա|Թուրքիոյ ]] հիւսիս-արեւմտեան քաղաքներէն է, Սակարիա[[Սաքարիա]] նահանգին մէջ, ՊոսֆորէնՓոսֆորէն մօտ 120 քլ․ մք․մ․ արեւելք, Սաքարիա գետի ձախ ափին։ Ըստ 2008 -ի տուեալներուն, քաղաքի բնակչութիւնը կը կազմէ 377 683 մարդ։ Ատափազարի մէջ կը գործէ Թօյօդա ինքնաշարժի ապրանքանիշի գործարան։▼
{{Արեւելահայերէն|Ատափազար}}
{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր
| կարգավիճակ = Քաղաք
| հայերէն անուանում = Ատափազար
| բնօրինակ անվանում =
| ենթարկում =
| երկիր = Թուրքիա
| պատկեր = Sakaryaistanbulbus.jpg
| պատկերի նկարագրում =
| զինանշան =
| զինանշանի լայնություն =
| զինանշանի նկարագրում =
| դրոշ =
| դրոշի լայնություն =
| դրոշի նկարագրում =
|lat_dir =
|lon_dir =
| CoordAddon =
| CoordScale =
| երկրի քարտեզի չափ = 300
| երկրամասի քարտեզի չափ = 260
| շրջանի քարտեզի չափ =
| երկրամասի տեսակ =
| երկրամաս = Սակարիա (նահանգ)
| երկրամասը աղյուսակում =
| շրջանի տեսակ =
| շրջան =
| շրջանը աղյուսակում =
| համայնքի տեսակ =
| համայնք =
| համայնքը աղյուսակում =
| երկրի քարտեզ =
| երկրամասի քարտեզ =
| շրջանի քարտեզ =
| ներքին բաժանում =
| ղեկավարի պաշտոն =
| ղեկավար =
| հիմնադրման թվական =
| տվյալ կարգավիճակում =
| առաջին հիշատակում =
| այլ անվանումներ =
| տարածք =
| բարձրության տեսակ =
| կենտրոնի բարձրություն = 31
| կլիմա =
| պաշտօնական լեզու = Թրքերէն
| բնակչութիւն = 377 683 մարդ
| մարդահամարի թուական = 2008
| խտություն =
| ագլոմերացիա =
| ազգային կազմ =
| կրոնական կազմ =
| էթնոհորոնիմ =
| ժամային գոտի =
| DST =
| հեռախոսային կոդ =
| փոստային ինդեքս =
| փոստային ինդեքսներ =
| ավտոմոբիլային կոդ =
| իդենտիֆիկատորի տեսակ =
| թվային իդենտիֆիկատոր =
| Վիքիպահեստում = Aleppo
| կայք =
| կայքի լեզու =
| կայքի լեզու 2 =
| կայքի լեզու 3 =
| պարամետրի անվանում1 =
| պարամետր1 =
| պարամետրի անվանում2 =
| պարամետր2 =
| պարամետրի անվանում3 =
| պարամետր3 =
}}
▲'''Ատափազար''' (թուրք.՝ Adapazarı), Թուրքիոյ հիւսիս-արեւմտեան քաղաքներէն է, Սակարիա նահանգին մէջ, Պոսֆորէն մօտ 120 քլ․ մ արեւելք, Սաքարիա գետի ձախ ափին։ Ըստ 2008 -ի տուեալներուն, քաղաքի բնակչութիւնը կը կազմէ 377 683 մարդ։ Ատափազարի մէջ կը գործէ Թօյօդա ինքնաշարժի ապրանքանիշի գործարան։
== Պատմութիւն ==
Սկզբնական շրջանին Ատափազարը եղած է փոքրիկ գիւղ մը, որու հիմը դրած էին XIV14-րդ դարուն Լենկթիմուրի արշաւանքի ժամանակ Սեբաստիայէն գաղթած հայերը, ցամքած լիճիլիճին տեղը՝ կոչելով Տոնիկաշէն (գիւղի առաջնորդի անունով)։ Հետագային հայեր եկած են՝ Ակնէն[[Ակն]]<nowiki/>էն, Թոխաթէն, Պարսկաստանէն[[Պարսկաստան]]<nowiki/>էն եւ Եւրոպայէն[[Եւրոպա]]<nowiki/>յէն, աւելի ուշ՝ Կեսարիայէն[[Կեսարիա]]<nowiki/>յէն, Պարտիզակէն[[Պարտիզակ]]<nowiki/>էն եւ այլն։ Թուրքերը Ատափազարի մէջ բնակութիւն հաստատած են, երբ այդ հայկական բնակավայրը շէն գիւղաքաղաք դարձած է, այնուհետեւ շրջակայ վայրերէն եկած են Յոյներ։ Կ. Պոլսոյ գրաւումէն ետք թուրքերը երկրի վարչական բաժանումը որոշելով գիւղաքաղաքը անուանած են «Ատա» (կղզի), իսկ որոշ ժամանակ նաեւ՝ «Սամըրսագ ԱդասըԱտասը» («Սխտորի կղզի», շատ [[սխտոր]] արտադրելու համար)։ Աւելի ուշ, որպէս բանուկ շուկայ, անուանած են Ատափազար։
== Ատափազարը Մեծ եղեռնի ժամանակ ==
[[Ցեղասպանութիւն|Մեծ եղեռնիեղեռն]]<nowiki/>ի նախօրէին Ատափազարը ունէր 30.000 բնակիչ, որու կէսէն աւելին հայեր էին, որոնք կը զբաղէին առեւտուրով, արհեստներով, երկրագործութեամբ, պտղաբուծութեամբ եւ շերամապահութեամբ։ Անոնք յատուկ խօսելաոճ ունէին։
Հայերը կեդրոնացած էին Ս. Հրեշտակապետ, Ս. Կարապետ, Ս. Լուսաւորիչ եւ Ս. Ստեփանոս եկեղեցիներու թաղամասերուն մէջ՝ իւրաքանչիւր եկեղեցի ունէր տղոց եւ աղջիկներու նախակրթարաններ եւ մանկապարտէզներ՝ Արամեան-Գայանեան, Ներսէսեան-Սանդուխտեան, Ռուբինեան-Հռիփսիմեան եւ Մեսրոպեան-Նունեան։ 1909ին1909-ին բացումը կատարուեցաւ կեդրոնական երկրորդական վարժարանին՝ յատուկ տղոց համար, իսկ 1912ին՝ աղջիկներու լրացուցիչ դասընթացը։ Նաեւ կը գործէր «Մանուշակ» մանկապարտէզ-նախակրթարանը եւ բողոքականներու «Հայուհեաց» իգական գիշերօթիկ վարժարանը։ Իւրաքանչիւր թաղ ունէր թաղական խորհուրդ։ Առաջին համաշխարհային պատէրազմէն առաջ Ատափազարի հայերը ունէին իրենց հասարակական կազմակերպութիւնները. Կրթասիրաց ընկերութիւնը, Ընթերցասիրաց միութիւնը՝ հարուստ գրադարան-ընթերցարանով, Ազգային ժողովատեղիի միութիւնը։ ▼
Նաեւ կը գործէին թատերախումբեր, երգչախումբ եւ կանանց բարեսիրական կազմակերպութիւններ։ 1910 թուականէն լոյս կը տեսնէր «Երկիր» թերթը, որ 1911 թուականէն կը տպագրուէր [[Կոստանդնուպոլիս|Կ. Պոլսոյ ]] մէջ։ Ատափազարի բարբառի «Ատրուշան» տպարանին մէջ, 1912 թուականին տպագրուած է «Բութանիա» շաբաթաթերթը։ 1915ին1915-ին Ատափազարի հայ բնակչութիւնը տեղահանուեցաւ եւ կոտորուեցաւ։ 1918ին1918-ին զինադադարէն ետք շուրջ 4000 հայեր վերադարձան եւ հայկական կեանքը սկսաւ վերակենդանանալ։ Սակայն 1921ի1921-ի ամրան՝ յունական բանակի նահանջի ժամանակ, բոլոր հայերը հեռացան Զմիւռնիա, Յունաստան եւ այլ երկրներ։ ▼▲Հայերը կեդրոնացած էին Ս. Հրեշտակապետ, Ս. Կարապետ, Ս. Լուսաւորիչ եւ Ս. Ստեփանոս եկեղեցիներու թաղամասերուն մէջ՝ իւրաքանչիւր եկեղեցի ունէր տղոց եւ աղջիկներու նախակրթարաններ եւ մանկապարտէզներ՝ Արամեան-Գայանեան, Ներսէսեան-Սանդուխտեան, Ռուբինեան-Հռիփսիմեան եւ Մեսրոպեան-Նունեան։ 1909ին բացումը կատարուեցաւ կեդրոնական երկրորդական վարժարանին՝ յատուկ տղոց համար, իսկ 1912ին՝ աղջիկներու լրացուցիչ դասընթացը։ Նաեւ կը գործէր «Մանուշակ» մանկապարտէզ-նախակրթարանը եւ բողոքականներու «Հայուհեաց» իգական գիշերօթիկ վարժարանը։ Իւրաքանչիւր թաղ ունէր թաղական խորհուրդ։ Առաջին համաշխարհային պատէրազմէն առաջ Ատափազարի հայերը ունէին իրենց հասարակական կազմակերպութիւնները. Կրթասիրաց ընկերութիւնը, Ընթերցասիրաց միութիւնը՝ հարուստ գրադարան-ընթերցարանով, Ազգային ժողովատեղիի միութիւնը։
▲Նաեւ կը գործէին թատերախումբեր, երգչախումբ եւ կանանց բարեսիրական կազմակերպութիւններ։ 1910 թուականէն լոյս կը տեսնէր «Երկիր» թերթը, որ 1911 թուականէն կը տպագրուէր Կ. Պոլսոյ մէջ։ Ատափազարի բարբառի «Ատրուշան» տպարանին մէջ, 1912 թուականին տպագրուած է «Բութանիա» շաբաթաթերթը։ 1915ին Ատափազարի հայ բնակչութիւնը տեղահանուեցաւ եւ կոտորուեցաւ։ 1918ին զինադադարէն ետք շուրջ 4000 հայեր վերադարձան եւ հայկական կեանքը սկսաւ վերակենդանանալ։ Սակայն 1921ի ամրան՝ յունական բանակի նահանջի ժամանակ, բոլոր հայերը հեռացան Զմիւռնիա, Յունաստան եւ այլ երկրներ։
== Քոյր քաղաքները ==
* {{դրոշ|Նիդեռլանդներ}} [[Դելֆտ]] ([[Նիդեռլանդներ]])
* {{դրոշ|Բուլղարիա}} [[Շումէն]] ([[Պուլկարիա]])
* {{դրոշ|ԱՄՆ}} [[Լուիսվիլ]], ([[ԱՄՆ]])
* {{դրոշ|Վրաստան}} [[Սուխում]] ([[Վրաստան]])
| 