|
==== Լիբանան ====
Լիբանանի մէջ կայ 6 մասնաճիւղ: Կը գործէ [[ՀՅԴ]]-ի հովանաւորութեամբ: Համազգայինի Լիբանանի շրջանային վարչութեան հովանաւորութեամբ 1985-էն [[Պուրճ Համուտ|Պուրճ Համուտի]]ի Նոր Ատանա թաղամասին մէջ կը գործէ «Լեւոն Շանթ» մշակութային կեդրոնը, որ կ՛ընդգրկէ «Բարսեղ Կանաչեան» երաժշտանոցը եւ «Թորոս Ռոսլին» կերպարուեստի դպրոցը: 1941-էն ի վեր կը գործէ «Գասպար Իփէկեան» թատերախումբը: Ունի «Քնար» (1956-էն) եւ փոքրիկներու «Գայիանէ» պարախումբերը, «Գուսան», «Կարկաչ» երգչախումբերը, «Արեգ» մանկապատանեկան թատերախումբը: Կը ծաւալէ լայն հրատարակչական գործունէութիւն, կը տպագրէ հայերէն դպրոցական դասագիրքեր: Կը կազմակերպէ դասախօսութիւններ եւ այլ միջոցառումներ: Միաժամանակ Համազգայինի կեդրոնական վարչութիւնը Լիբանանի մէջ կը հովանաւորէ «Մելանքթոն եւ Հայկ Արսլանեան» ճեմարանը: «Համազգայինի» գրախանութը կը գտնուի Պուրճ Համուտի Շաղզոյեան մշակութային կեդրոնին մէջ, ուր տեղակայուած են նաեւ [[Ազդակ (օրաթերթ, արեւմտահայերէն)|Ազդակ]], [[Բագին (գրական հանդէս)|Բագին]] պարբերականներու խմբագրութիւնները, ՀՅԴ Հայ դատի գրասենեակը, ՀՄԸՄ-ի որոշ վարչական գրասենեակներ, «Վանայ ձայն» ռատիոկայանը եւ այլն: Լիբանանի մշակութային կեանքին մէջ իրենց յատուկ տեղը ունին Համազգայինը, Թեքէեան մշակութային միութիւնները, Լիբանանահայ գրական շրջանակը եւ այլ խմբակներ:
1970-ականներուն, Լիբանանի հայկական զանազան կեդրոններու մէջ կը զգացուի հայոց լեզուի, գրականութեան եւ [[Հայոց Պատմութիւն|հայոց պատմութեան]] մասնագէտ ուսուցիչներու պահանջը: Համազգայինի Կեդրոնական Վարչութիւնը կը ձեռնարկէ համալսարանական մակարդակով հայագիտական բարձրագոյն հիմնարկի ստեղծման նախապատրաստական աշխատանքներ: Կազմուեցաւ յատուկ յանձնախումբ , բաղկացած՝ [[Գարեգին եպս. Սարգիսեան]]էն (յետագային Մեծի Տան Կիլիկիոյ, ապա՝ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս), [[Վահէ Սէթեան]]էն, [[Հրաչ Տասնապետեան]]էն, [[Շաւարշ Թորիկեան]]էն, [[Վահէ Օշական]]էն եւ [[Երուանդ Փամպուքեան]]էն:
=== «Գասպար Իփէկեան» թատերախումբ ===
Համազգային մշակութային միութեան թատերախումբ: Կազմակերպուած է 1941-ին, դերասան, դրամատուրկ եւ ռեժիսոր Գասպար Իփէկեանի նախաձեռնութեամբ. առաջին ներկայացումը Շանթի «Ընկած բերդի իշխանուհին», տեղի ունեցաւ 1942-ին: 1952-էն կոչուած է հիմնադրի՝ Գ. Իփէկեանի անունով: 1960-ականներէն թատերախումբը ներկայացումներ կու տայ Պուրճ Համուտի հայաշատ թաղամասի կեդրոնը կառուցուած «Յակոբ Տեր-Մելքոնեան» թատերասրահէն ներս (500 տեղ): Բեմադրուած են ազգային եւ թարգմանական պիէսներ՝ [[Լեւոն Շանթ|Շանթի]] «Հին աստուածներ», «Կայսր», [[Յակոբ Պարոնեան|Պարոնեանի]] «Քաղաքավարութեան վնասները», [[Գաբրիէլ Սունդուկեան|Սունդուկեանի]] «Պէպօ», [[Շիրվանզադէ|Շիրվանզադէի]]ի «Քաոս», Գոգոլի «Քննիչը», Իպսէնի «Ժողովուրդի թշնամին», Պանէօլի «Փառքի վաշխառուները» եւ այլն: Թատերախումբը ելոյթներ ունեցած է բազմաթիւ երկիրներու մէջ: Թատերախումբին մէջ գործած են Ժորժ Մարգիսեանը (պարգեւատրուած է Լիբանանի պետական, Համազգայինի, Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան շքանշաններուվ), դերասան-դերասանուհիներ Զ. Շանթը, Ն. Մինասեանը, Գ. Տեր-Կարապետեանը, Մ. Սարգիսեանը, Պ. Գարագաշեանը, Ժ. Շահապեանը, Հ. Պալեանը, Հ. Թորիկեանը, Դ. Պոյաճեանը, Ա. Խաչատուրեանը, Վ. Վարդապետեանը, Խ. Արարատեանը եւ այլք: 1982-85-ին թատերախումբը ղեկավարած է Բաբգէն Փափազեանը, բեմադրած է Շանթի «Օշին Պայլ» եւ Մուշեղ Իշխանի «Պարոյր Հայկազն եւ Մովսէս Խորենացի» պիէսները: 1987-2002-ին Վ. Խտշեանի բեմադրութեամբ թատերախումբը կը ներկայացնէ Շանթի «Հին աստուածներ», «Եսի մարդը», «Կայսր», [[Յակոբ Օշական|Օշականի]] «Երկնքի ճամբով», Ա. Միլլերի «Բոլոր զաւակներս», «Գինը», Կ. Մանյէի «Օսկարը», Ն. Սայմոնի «Երկրորդ պողոտայի բանտարկեալը», Ժ. Շեհատէի «Պրիզպանի գաղթականը» եւ այլ պիէսներ: 2003-ին Զ. Եագուպեանի բեմադրութեամբ թատերախումբը ներկայացուցած է [[Մուշեղ Իշխան|Մուշեղ Իշխանի]]ի «Կիլիկիոյ արքան» պիէսը։
=== «Վահրամ Փափազեան թատերախումբ» ===
Կը կազմակերպուի 1959-ին, Վ. Փափազեանի անունով կը կոչուի 1960-ին: Թատերախումբի գործունէութեան առաջին փուլը կապուած է դերասան եւ բեմադրիչ [[Պերճ Ֆազլեան|Պերճ Ֆազլեանի]]ի անուան հետ, որ 1959-էն բեմադրած է Շանթի «Հին աստուածներ», Մ. Քոչարեանի «Մուսա լեռան քառասուն օրը», «Մոլիէրի Ժորժ Տանդէն», «Տարտիւֆ», [[Շէյքսփիր|Շէյքսփիրի]]ի «Ամառային գիշերուան երազ» եւ այլ պիէսներ: Այնուհետեւ թատրոնը ղեկավարած է դերասան եւ բեմադրիբ Գրիգոր Սաթամեանը: Անոր բեմադրութիւններէն են Ժ. Ֆէյտոյի «Կասկածը կնոջ մտքին մէջ», Պարոնեանի «Մեծապատիւ մուրացկաններ», [[Տիգրան Կամսարական|Կամսարականի]] «Վարժապետին աղջիկը», Շէյքսփիրի «Բազում աղմուկ վասն ոչնչի են»: 1972-ին թատերախումբը ելոյթներ ունեցած է Հայաստանի մէջ: Մինչեւ Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմի սկիզբը (1975) թատերախումբը իր ներկայացումները կու տայ Յովակիմեան-Մանուկեան վարժարանի «Գալուստ Կիւլպէնկեան» 650 հոգինոց սրահէն ներս: 1975-ին Սաթամեանի ԱՄՆ գաղթելէն ետք, թատրոնի բեմադրիչներ կ'ըլլան Վաչէ Ատրունին (կը բեմադրէ Դ. Պսաֆասի «Ստախօս կուզուի», 1978), Թորոս Սարգիսեանն ու Զաւէն Գալուստեանը (կը բեմադրէ Կ. Գոլդոնիի «Ստախօսը», 1986), Վաչէ Տոներեանը (1988-90-ին, կը բեմադրէ Պ. Շենոնի «Ժառանգորդը» եւ Ժ. Ֆէյտոյի «Հաւատարմութիւն» պիէսները), Յարութիւն Գնդունին (1991-1992-ին կը բեմադրէ Պրիստլիի «Ակամայ խոստովանութիւն», Մոլիէրի «Երեւակայական հիւանդը» եւ Ն. Սայմոնի «Տարօրինակ ժամադրութիւններ» պիէսները)։ Վիգէն Ստեփանեանը (1994-95-ին կը բեմադրէ Լա Մուրէի «Ախ կլիներ, կլիներ» եւ իր հեղինակած «Պարոն լրտեսին վերջին գործը» պիէսները), Պ. Ֆազլեանը (կը բեմադրէ Մոլիէրի «Ագահը», 1996), Արտաշէս Յովհաննիսեանը (կը բեմադրէ Յակոբ Աթալեանի «Աղուէսն ու Աղասին», 1998) եւ Գրիգոր Տեկիրմէնճեանը (կը բեմադրէ Մ. Յեննըքէնի «Կիները բնաւ սուտ չեն խօսիր», 1999): Ե. Ղազանչեանը 2001-03-ին կը բեմադրէ Թ. Ուիլիամզի «Մենակութեան վերջին կանգառը», Է. տէ Ֆիլիպոյի «Երեխաները կը մնան երեխաներ» եւ Յ. Պարոնեանի «Պաղտասար աղբար» պիէսները: Թատերախումբի գործունէութիւնը իրենց երկարամեայ ու բեղմնաւոր աշխատանքով նպաստած են Լ. Գույումճեանը, Զ. Ներսէսեանը, Զ. Գալուստեանը, Թ. Սարգիսեանը, Գ. Սողոմոնեանը, Հ. Տատուրեանը, Հ. Թումեանը, Վ. Եուրնէշլեանը, Հ. Վարդիվառեանը, Լ. Մելքոնեանը, Պ. Տեր-Սահակեանը:
=== «Գուսան» երկսեռ երգչախումբ ===
Կազմած է [[Կոմիտաս Վարդապետ|Կոմիտաս վարդապետը]], ապա 1956-ին [[Բարսեղ Կանաչեան|Բարսեղ Կանաչեանի]]ի ջանքերով կը հաստատուի Լիբանանի մէջ: Կը սկսիլ գործել 1933-ին: Անդրանիկ համերգը տեղի ունեցած է Պէյրութի «Մեմօրիալ հոլ» թատրոնէն ներս (կազմը՝ 70 մարդ): Սկզբնական շրջանին ճանչցուած էր հիմնադիրի անունով ՝ «Բարսեղ Կանաչեան», ապա խմբավարի պաշտօնը ստանձնած են Յարութիւն Թոփիկեանը, Երուանդ Երկանեանը, Պարգեւ Թասլաքեանը, իսկ այժմ՝ Գրիգոր Ալոզեանը:<ref>{{Cite web|url=http://www.aztagdaily.com/archives/443667|title=Հովանաւորութեամբ Համազգայինի Պէյրութի «Կոմիտաս» Մասնաճիւղին. Համազգայինի «Գուսան» Երգչախումբը Արժանավայել Կերպով Նշեց Կոմիտասի 150-ամեակը|date=2019-07-01|website=Aztag Daily - Ազդակ Օրաթերթ (Armenian Daily Newspaper based in Lebanon)|language=en-US|accessdate=2019-07-28}}</ref> Յայտագիրը ընդգրկած է Կոմիտասի, հայ ժողովրդական եւ հոգեւոր, արաբական եւ քրտական ժողովրդական երգեր, ինչպէս՝ Բ. Կանաչեանի խմբերգերը, «Աբեղայ» օիպերայէն (ըստ Լեւոն Շանթի «Հին աստուածներ» տրամայի) հատուածներ: 1936-ին կազմուած է նաեւ «Գուսան» երաժշտասիրաց միութիւնը: Հայ եւ արաբ ժողովուրդներու բարեկամութեան ամրապնդման ուղղուած ջանքերու համար երգչախումբի ղեկավար՝ Բ. Կանաչեանը պարգեւատրուած է Լիբանանի «Մայրիներ Ա կարգի» պատուոյ նշանով: Ներկայիս Համազգային մշակութային միութեան նոյնանուն երգչախումբը կը փորձէ շարունակել Բ. Կանաչեանի ղեկավարած խումբի աւանդոյթները:
=== Համազգայինի Մելանքթոն եւ Հայկ Արսլանեան ճեմարան ===
Համազգային հայ կրթական եւ մշակութային միութիւնը ստեղծուած է 28 Մայիս 1928-ին Գահիրէի մէջ: Գլխաւոր հիմնադիրներն էին [[Համօ Օհանջանեան|Համօ Օհանջանեանը]]ը, [[Լեւոն Շանթ|Լեւոն Շանթը]]ը, [[Նիկոլ Աղբալեան|Նիկոլ Աղբալեանը]]ը, [[Գասպար Իփէկեան|Գասպար Իփէկեանը]]ը եւ ուրիշներ: Ընկերութեան նպատակն էր գալիք սերունդի կրթութիւնը մեծահասակներու ինքնազարգացումը եւ հայագիտութեան մշակումը: Իր նպատակներու իրագործման համար Համազգային ընկերութիւնը 3 Մարտ 1930-ին Պէյրութի մէջ կը հիմնադրէ հայ ճեմարան: Նորաբաց ճեմարանի տնօրինութիւնը կը ստանձնեն Լեւոն Շանթը եւ Նիկոլ Աղբալեանը: Լեւոն Շանթի մահէն ետք (1951) ճեմարանի տնօրէնի պաշտօնը կը ստանձնէ Սիմոն Վրացեանը եւ անոր կ՛օգնեն որպէս փոխտնօրէն՝ Մուշեղ իշխանը եւ Գառնիկ Բանեանը: [[Սիմոն Վրացեան|Սիմոն Վրացեանի]]ի հիւանդութեան պատճառով, 1968-ի աշնան տնօրէն կը նշանակուի [[Հրաչ Տասնապետեան|Հրաչ Տասնապետեանը]]ը:<ref>{{Cite web|url=http://www.aztagdaily.com/archives/6099|title=ՀՐԱՉ ՏԱՍՆԱՊԵՏԵԱՆԻ ՄԱՀՈՒԱՆ ՏԱՍՆԱՄԵԱԿ|date=2011-04-06|website=Aztag Daily - Ազդակ Օրաթերթ (Armenian Daily Newspaper based in Lebanon)|language=en-US|accessdate=2019-07-28}}</ref> Հրաչ Տասնապետեանի մահէն ետք (Ապրիլ 2001), ճեմարանի տնօրինութիւնը որոշ ժամանակ կը վստահուի եռանդամ տնօրէններու խորհուրդին: Այժմ ճեմարանի տնօրէնն է Փաուլա Եղիայեանը:<ref>{{Cite web|url=http://www.aztagdaily.com/archives/445925|title=Համազգայինի Մ. Եւ Հ. Արսլանեան Ճեմարան Ժբ. Աւարտական Դասարանի Վկայականներու Բաշխման Հանդիսութիւն|date=2019-07-17|website=Aztag Daily - Ազդակ Օրաթերթ (Armenian Daily Newspaper based in Lebanon)|language=en-US|accessdate=2019-07-28}}</ref> Այդ ճեմարանի նպատակն էր նոր սերունդին կրթելու միջոցով պատրաստել վաղուայ մտաւորական սերունդին, որ իր վրայ պիտի վերցնէր սփիւռքի մէջ հայապահպանման, հայ լեզուի, գրականութեան եւ մշակոյթի զարգացման պատասխանատուութիւնը: Ճեմարանը 1950-էն կ՛անուանուի Նշան Փալանճեան, իսկ 1986-էն արդէն՝ Մելանքթօն եւ Հայկ Արսլանեան ճեմարան:
=== Համազգայինի հայագիտական բարձրագոյն հիմնարկ ===
# «Ազդակ» օրաթերթ
[[ԿատեգորիաՍտորոգութիւն:Մշակոյթ]]
[[ԿատեգորիաՍտորոգութիւն:Հայկական կրթական հաստատութիւններ]]
[[ԿատեգորիաՍտորոգութիւն:Հայկական կրթօճախներ]]
|
