«Լուսին» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

 

'''Վաղ հետազոտութիւնները'''

Դեռ վաղ ժամանակներէն մարդիկ ըմբռնած են լուսնի փուլերը։ Մ. թ. ա 5-րդ դարուն բաբելոնեան աստղագետներն արձանագրած են Լուսնի խաւարման 18-ամեայ Սարոս ցիկլը<ref>{{cite journal|doi=10.2307/1006543|title=Սարոս ցիկլի տվյալները և նրա հետ կապված բաբելոնյան աստղագիտության տեքստերը|first1=Ա. |last1 = Աաբոե|first2= Ջ. Փ. |last2 =Բրիտոն|first3= Ջ. Ա. |last3 =Հենդերսոն |first4= Օտտո|last4 = Նեուգեբաեուր|first5= Ա. Ջ. |last5 =Սաչս|journal=Transactions of the American Philosophical Society |volume=81|issue=6 |year=1991|pages=1–75 |publisher=American Philosophical Society|quote=Նրանցից մեկն ներառում է այն, ինչ մենք անունուն ենք "Սարոս ցիկլի տեքստեր", որը տալիս է լուսնի խավարումն իր բոլոր 223 ամսուայ (կամ 18 տարի) տևողությամբ|postscript=<!--None-->|jstor=1006543}}</ref> և Հնդկական աստղագիտութիւնը նկարագրած է Լուսնի ամսական երկարացումը<ref name="Sarma-Ast-Ind">{{cite book | first =Կ. Վ.| last = Սարմա| year = 2008 | contribution = Աստղագիտությունը Հնդկաստանում | title = Encyclopaedia of the History of Science, Technology, and Medicine in Non-Western Cultures | edition = 2 | editor = Helaine Selin | editor-link = Helaine Selin | pages = 317–321 | publisher = Springer | isbn = 978-1-4020-4559-2}}</ref>։ Չինացի աստղագէտ Շի Շենը ցուցումներ տուած է արևային և լուսնային խաւարումները կանխագուշակելու համար<ref name="Needham_0">{{cite book | first =Նեդհամ | last = Ջոզեֆ| year = 1986 |url = https://books.google.am/books?id=jfQ9E0u4pLAC&redir_esc=y| title = Գիտությունը և կրթությունը Չինաստանում. Հատոր 3. Երկրի և երկնքի մաթեմատիկան և գիտությունը | pages = 411 | isbn = 978-0-521-05801-8}}</ref>։ Աւելի ուշ հասկանալի դարձաւ Լուսնի ֆիզիքական ձևը և լուսնի լոյսը։ Հին Յունաստանի փիլիսոփա Անաքսագորասը կ'ենթադրէր, որ Արևը և Լուսինը եղած են հսկայական գնդաձև քարեր և վերջինն ալ կ'արտացոլէ առաջինի լոյսը<ref>{{cite web|last = Օ'Քոնոր|first = Ջ. Ջ.|coauthors = Ե. Ֆ. Ռոբերտսոն|month = Փետրուար|year = 1999|url = http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Biographies/Anaxagoras.html|title = Անաքսագորասը Կլազոմենայեից|publisher = University of St Andrews|accessdate =12 Ապրիլ 2007}}</ref><ref name="Needham_1">{{cite book | first =Նեդհամ | last = Ջոզեֆ| year = 1986 |url = https://books.google.am/books?id=jfQ9E0u4pLAC&redir_esc=y| title = Գիտությունը և կրթությունը Չինաստանում. Հատոր 3. Երկրի և երկնքի մաթեմատիկան և գիտությունը | pages = 227 | isbn = 978-0-521-05801-8}}</ref>։ Չնայած այն բանին որ չինական Հան դինաստիան Լուսնին կը հաւասարցնէին Ցիի էներգիայի հետ, բայց անոնց «ճառագայթային տեսութեան» թեորիան ընդունած էր, որ Լուսինը արևի արտացոլքն է, և Ջինգ Ֆանգը նշած էր, որ Լուսինը գնդաձև է<ref name="Needham_2">{{cite book | first =Նեդհամ | last = Ջոզեֆ| year = 1986 |url = https://books.google.am/books?id=jfQ9E0u4pLAC&redir_esc=y| title = Գիտությունը և կրթությունը Չինաստանում. Հատոր 3. Երկրի և երկնքի մաթեմատիկան և գիտությունը | pages = 413–414 | isbn = 978-0-521-05801-8}}</ref>։ Մեր թուարկութեան 499 թուականին հնդկական աստղագէտ Արիաբհաթան իր Արիաբհաթիա աշխատութիւնին մէջ նշած էր, որ լուսնի լուսարձակումը տեղի կ'ունենայ շնորհիւ արևի ձայլատակման<ref>{{cite web|url=http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Biographies/Aryabhata_I.html|title=Տարեց Արիաբհաթան |last1 =Ռոբերտսոն |first1 = Ե. Ֆ. |date = Նոյեմբեր 2000|publisher=School of Mathematics and Statistics, University of St Andrews|accessdate=15 Ապրիլ 2010|location=Շոտլանդիա}}</ref>։ Աստղագէտ և ֆիզիկոս Ալհազենը (965–1039) գտած է, որ Արևի լոյսը Լուսնի վրայէն չ'արտացոլուիր հայելային կերպով, այլ այն Լուսնի մակերևույթէն կը տարածուի տարբեր ուղղութիւններով<ref>{{cite book| location=Դեթրոյտ|year=2008|publisher = Charles Scribner's Sons|title = Dictionary of Scientific Biography|chapter= Ibn Al-Haytham, Abū ʿAlī Al-Ḥasan Ibn Al-Ḥasan|author=Ա. Լ. Սաբրա|pages=189–210, և 195}}</ref>։ Սոնգ դինաստիայի Շեն Կուոն (1031–1095) այլաբանութիւն ստեղծած է Լիալուսնի և Նորալուսնի մասին, ըստ որուն, երբ Լուսնի մէկ տեղին արծաթի մասնիկները շատ են, ապա տեսանելի է կը դառնայ Լուսնի մահիկը<ref name="Needham_3">{{cite book | first =Նեդհամ | last = Ջոզեֆ| year = 1986 |url = https://books.google.am/books?id=jfQ9E0u4pLAC&redir_esc=y| title = Գիտությունը և կրթությունը Չինաստանում. Հատոր 3. Երկրի և երկնքի մաթեմատիկան և գիտությունը | pages = 415–416 | isbn = 978-0-521-05801-8}}</ref>։

Ըստ Արիստոտելի տիեզերքի նկարագրութեան՝ Լուսինը նշուած է որպէս փոփոխուող տարրերու (հող, ջուր, օդ և կրակ) սահման և եթերային յաւերժ աստղ, որ կը գերակայի դարեր շարունակ<ref>{{cite book|first = Ց. Ս.|last = Լևիս|title = Վերացված պատկերացում|page = 108|publisher = Cambridge University Press|year = 1964|location = Քեմբրիջ| isbn = 978-0-521-47735-2 }}</ref>։ Այնուամենայնիւ մթա 2-րդ դարուն Սելևքը հանգաւ ճշմարիտ եզրակացութեան, որ մակընթացութիւնները կախուած են Լուսնէն և անոնց բարձևութիւնը կախուած է Արևի նկատմամբ եղած Լուսնի դիրքէն<ref>{{cite journal|first = Բարտել Լինդերթ|last = վան դեր Վաերդեն|year = 1987|title = յույների հելիոկենտրոնական համակարգը, պարսկական և հինդուական աստղագիտությունը|journal = Annals of the New York Academy of Sciences|volume = 500|pages = 1–569|pmid = 3296915|bibcode = 1987NYASA.500....1A |doi = 10.1111/j.1749-6632.1987.tb37193.x }}</ref>: Նոյն դարուն Արիստարխ Սամոսացին հաշուարկած է Երկրէն մինչև Լուսին եղած հեռաւորութիւնը՝ ստանալով որ այն մօտաւորապէս երկրագնդի շառավղէն քսան անգամ մեծ է։ Այդ թիւերը բաւականին բարելաւուած է Պտղոմեոս Կլավդիոսը (մթ 90–168). անոր հաշուարկներով այդ տարածութիւնը մեծ Երկրագնդի շառավղէն 59, իսկ Լուսնի տրամագիծը կը կազմէ Երկրի տրամգծի 0.292-ը, որը և բաւականին մօտ է իրական թիւերուն՝ համապատասխանաբար 60 և 0.273<ref>{{cite book| publisher = Oxford University Press | isbn = 978-0-19-509539-5 | last = Էվանս| first = Ջեյմս| title = Հին աստղագիտության պատմությունն ու պրակտիկան| location = Օքսվորդ և Նյու Յորք| year = 1998| pages=71, 386}}</ref>։ Արքիմեդես հաշուարկած է Լուսնի և այլ յայտնի մոլորակներու մոլորակային շարժումը<ref>{{cite news| url=http://www.nytimes.com/2008/07/31/science/31computer.html?hp|work=The New York Times|title=Թե ինչպես էին յույները հաշվարկում մթա 100 թ.-ին|date=31 Հուլիս 2008|accessdate=27 Մարտ 2010}}</ref>։