«Երիկամ» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

* Արտագին շերտին մէջ կը գտնուին երիկամի արտաթորումի գործօն միաւորները՝ nephron-ները, որոնք կազմուած են կծիկներէ (glomeruli): Արեան զտումը եւ մէզի[[Մէզ (արեւմտահայերէն)|մէզ]]ի կազմութիւնը տեղի կ՛ունենայ nephron-ներու կծիկներուն մէջ: Երիկամները կազմուած են 2-2.5 միլիոն nephron-ներէ:

* Ներքին շերտը ունի 8 կոնաձեւ բաժիններ, որոնք կը կոչուին երիկամային բուրքեր (renal pyramids), որոնք կ՛ընդունին nephron-ներուն մէջ կազմուած մէզը[[Մէզ (արեւմտահայերէն)|մէզ]]ը եւ կ՛ուղղեն զայն դէպի երիկամային պզտիկ սկահակներ (calyces): Երկու-երեք պզտիկ սկահակներ միանալով կը կազմեն երիկամային երկու մեծ սկահակները, որոնք կը բացուին երիկամի աւազանին (renal pelvis) մէջ: Մէզը հասնելէ ետք երիկամի աւազան, կ՛ուղղուի դէպի միզափող (ureter):

Երիկամները արտաթորութեան կարեւոր օրկաններ են: Անոնց արտազտիչ գործունէութիւնը մէզի[[Մէզ (արեւմտահայերէն)|մէզ]]ի գոյացումն է:

Երիկամները՝ երկուքը միասին, կ՛ընդունին օրական մօտաւորապէս 200 լիթր արիւն, որ կը ձերբազատուի իր մէջ կուտակուած թունաւոր արգասիքներէն (waist products), աղերէն եւ ջուրի աւելցուքներէն: Շատ մը արգասիքներ, որոնք կը գոյանան մարմինի ընդհանուր նիւթափոխանակութեան (metabolism) ընթացքին կ՛արտաթորուին երիկամներուն մէջ: Անոնք կը պարունակեն բորոկածնային-ազոթային (nitrogenous) արգասիքներ, օրինակ՝ միզանիւթ (urea), որ կը յառաջանայ սպիտակուցներու նիւթափոխանակումէն: Զտուած արիւնը ձգելով երիկամները կը վերադառնայ սիրտ: Իսկ 200 լիթր Ա[[րիւն|արիւնէն]] գոյացած 2-2.5 լիթր մէզը[[Մէզ (արեւմտահայերէն)|մէզ]]ը կը մղուի դէպի միզափող, այնտեղէն միզապարկ (urinary bladder) եւ ապա՝ միզուկ (urethra):

Միզափողի երկարութիւնը 12-13 սմ. է: Կիներուն միզուկը 3.5-4 սմ. է, որ կը բացուի [[Հեշտոց (արեւմտահայերէն)|հեշտոցի]] (vagina) յառաջամասը: Իսկ տղամարդոց մօտ անիկա ունի 20 սմ. երկարութիւն, որուն վերջին բաժինը կը գտնուի առնանդամին (penis) մէջ: Տղամարդոց միզուկը կը կրէ մէզին[[Մէզ (արեւմտահայերէն)|մէզ]]ին հետ նաեւ սերմնահեղուկը (semen) [[Շագանագեղձ (արեւմտաահյերէն)|շագանագեղձի]] (prostate gland), սերմնաբշտիկի (seminle vesicle), ամորձիքներու (testicles) եւ սերմնածորանի (vas deferens) հեղուկները:

Երիկամներուն մէջ արտադրուած «Ռենին» (Renin) ներազդակը[[Ներազդակ (արեւմտահայերէն)|ներազդակ]]ը (hormone) առնչուած է երիկամներու ներզտիչ գործունէութեամբ: Երիկամները ինքնագործ օրկաններ են: Ջուրի եւ աղերու արտածորումը (excretion) կախեալ է արեան աղային բաղադրութենէն:

* Կը պահեն արեան նատրիումը (Na) եւ կալլիումը (K) ինչպէս նաեւ մարմինի հեղուկներու հաւասարակշռութիւնը.

* Կը հսկեն մարմինի զարկերակային ճնշումին[[Ճնշում (արեւմտահայերէն)|ճնշում]]ին վրայ.

* Կը ներծծեն արեան ճամբով իրեն հասած ջուրը եւ շաքարը.

* Կը նպաստեն D կենսանիւթի արտադրութեան.

* Կ՛արտադրեն [[Ներազդակ (արեւմտահայերէն)|ներազդակ]] մը, որ կը գրգռէ ոսկրածուծը արտադրելու համար արեան կարմիր գնդիկներ.

* Կ՛արտադրեն [[Ներազդակ (արեւմտահայերէն)|ներազդակ]] Renin-ը որ կ՛առնչուի արեան ճնշումի[[Ճնշում (արեւմտահայերէն)|ճնշում]]ի կանոննաւորման հետ.

* Կը հսկեն արտաբջիջային եւ ներբջիջային նիւթերու փոխանակումին ինչպէս նաեւ արտաբջիջային հեղուկի ծաւալին եւ բաղադրութեան վրայ:

* Երիկամի երակա-զարկերակային անբնական հանգուցաւորում (a-v aneurism): Այս անբնական կապակցութիւններով զարկերակները, ճնշումի[[Ճնշում (արեւմտահայերէն)|ճնշում]]ի տակ կը վնասուին եւ կը բացուին ու տեղի կ՛ունենայ արիւնահոսում.

Անիկա յաճախակիօրէն տեսնուած [[Հիւանդութիւն|հիւանդութիւն]] մըն է եւ ընդհանրապէս կը պատահի [[Կոկորդ (արեւմտահայերէն)|կոկորդի]] ցպկային բորբոքումներէ[[Բորբոքում (արեւմտահայերէն)|բորբոքում]]ներէ ետք: Երկու երիկամները միածամանակ կ՛ախտահարուին այս [[Հիւանդութիւն|հիւանդութեամբ]]: Կծիկա-երիկամաբորբի ախտածնունդը հիմնուած է դիմադրողականութեան խանգարումներով եւ հակամարմիններու յառաջացումով որոշ մանրէներու դէմ: Այս բոլորը կը գործեն երիկամներու կծիկներուն վրայ եւ տեղի կ՛ունենայ երիկամներու ամբողջական բոր-բոքում:

Կծիկա-երիկամաբորբը կը յատկանշուի մեզի մէջ յայտնուած արեան կարմիր գնթիկներով եւ սպիտակուցներով: Անիկա ընդհանրապէս անակնկալ եւ սուր [[Բորբոքում (արեւմտահայերէն)|բորբոքում]] մըն է, որ կ՛ունենայ արագ զարգացումի ընթացք:

Երիկամներու այս բորբոքումը[[Բորբոքում (արեւմտահայերէն)|բորբոքում]]ը կրնայ մնայուն բորբոքումի[[Բորբոքում (արեւմտահայերէն)|բորբոքում]]ի վերածուիլ: Այս պարագային բորբոքումը[[Բորբոքում (արեւմտահայերէն)|բորբոքում]]ը կ՛ըլլայ դանդաղ եւ յառաջընթաց: Մնայուն բորբոքումով[[Բորբոքում (արեւմտահայերէն)|բորբոքում]]ով տեղի կ՛ունենայ երիկամային անբաւարարութիւն (renal failure), երբ մարմինին մէջ կը կուտակուին թունաւոր նիւթեր: Երիկամի անբաւարարութեան պարագային հիւանդը կը կարօտի [[Արհեստական Երիկամ|արհեստական երիկամի]] դարմանամիջոցին՝ արեան տրամալուծումին (hemodialysis): Իսկ այս դարմանամիջոցի ձախողութեան պարագային միակ փրկութիւնը այլ անձի մը երիկամի փոխպատուաստումն է (kidney transplant):

* Երիկամի աւազանի [[Բորբոքում (արեւմտահայերէն)|բորբոքում]] (pyelonephritis).

Անիկա ընդհանրապէս ցպկային [[Բորբոքում (արեւմտահայերէն)|բորբոքում]] մըն է եւ կը պատահի առաւելաբար չափահասներու մօտ: Բորբոքումը հետեւանքն է ընդհանրապէս միզապարկի երկարատեւ եւ կամ չդարմանուած բորբոքումին[[Բորբոքում (արեւմտահայերէն)|բորբոքում]]ին: Անոր ախտանշաններն են՝ ջերմ, դող, [[Քրտինք (արեւմտահայերէն)|քրտինք]], գլխացաւ, թարախոտ [[Մէզ (արեւմտահայերէն)|մէզ]], որ կը պարունակէ նաեւ [[Արիւն|արեան]] կարմիր գնդիկներ եւ սպիտակուց.

* Երիկամի երակին արիւնախիցքաւորում (renal vein thrombosis): Արիւնախիցերու ճնշումով[[Ճնշում (արեւմտահայերէն)|ճնշում]]ով երակը կը վնասուի, կը բացուի եւ տեղի կ՛ունենայ արիւնահոսում.

# Միզային համակարգի բորբոքում՝[[Բորբոքում (արեւմտահայերէն)|բորբոքում]]՝ միզափողի, միզապարկի եւ միզուկի բորբոքումներ[[Բորբոքում (արեւմտահայերէն)|բորբոքում]]ներ,

Nephrotic syndrome, երբ տեղի կ՛ունենայ երիկամային բնասպիտի (protein) առատ արտաթորում: Անոր ախտանշաններն են՝ սպիտակուցներու առատ ներկայութիւն մէզին[[Մէզ (արեւմտահայերէն)|մէզ]]ին մէջ, [[Սրունք (արեւմտահայերէն)|սրունքներու]] չրակուտակում եւ երիկամներու մնայուն վնաս:

Այս մէկը կը յառաջանայ երիկամներու անակնկալ-սուր բորբոքումներէ[[Բորբոքում (արեւմտահայերէն)|բորբոքում]]ներէ եւ վնասէ ետք, շագանակագեղձի[[շագանակագեղձ (արեւմտահայերէն)|շագանակագեղձ]]ի ծաւալումով, միզափողի քարային խցումով, մարմնական ընդհանուր սուր ջրանուազումով, սրտանօթային [[Հիւանդութիւն|հիւանդութիւններով]]. [[Շաքարախտ (արեւմտահայերէն)|շաքարախտի]] եւ զարկերակային բարձր ճնշումով[[Ճնշում (արեւմտահայերէն)|ճնշում]]ով:

Անիկա հետեւանքն է երկարատեւ մնայուն [[Շաքարախտ (արեւմտահայերէն)|շաքարախտի]] եւ զարկերակային բարձր ճնշումի[[Ճնշում (արեւմտահայերէն)|ճնշում]]ի ինչպէս նաեւ երիկամներու ընդհանուր բջիջային բորբոքումի[[Բորբոքում (արեւմտահայերէն)|բորբոքում]]ի: Անիկա կը յատկանշուի երիկամներու մնայուն մասնակի կորուստով եւ փճացումով: Մնայուն ձախողութիւնը կ՛ունենայ երկար ընթացք, որ կը տեւէ ամիսներ եւ տարիներ:

Անիկա կը յատկանշուի երիկամներու ախտաբանական մնայուն փոփոխութիւններով, առատ շաքարի ներկայութեամբ մէզին[[Մէզ (արեւմտահայերէն)|մէզ]]ին մէջ եւ երիկամներու մնայուն ձախողութեամբ:

== Զարկերակային գերճնշումիգեր[[Ճնշում (արեւմտահայերէն)|ճնշում]]ի երիկամատապ (hypertensive neuropathy) ==

Անիկա շաքարախտի նման կը յատկանշուի երիկամային ախտաբանական մնայուն փոփոխութիւններով, սպիտակուցներու առատ ներկայութեամբ մէզին[[Մէզ (արեւմտահայերէն)|մէզ]]ին մէջ եւ երիկամային մնայուն ձախողութեամբ: [[Շաքարախտ (արեւմտահայերէն)|Շաքարախտի]] եւ զարկերակային մնայուն գերճնշումիգեր[[Ճնշում (արեւմտահայերէն)|ճնշում]]ի ախտաբանական վնասները վերջնական են եւ անդարմանելի:

# Տեսանելի մեծ տարողութեամբ արիւնամիզութիւն, երբ մէզը[[Մէզ (արեւմտահայերէն)|մէզ]]ը կազմուած կ՛ըլլայ մեծամասնութեամբ արիւնով,

# Տեսանելի քիչ տարողութեամբ արիւնամիզութիւն, երբ մէզը[[Մէզ (արեւմտահայերէն)|մէզ]]ը կ՛ըլլայ վարդագոյն-կարմրագոյն,

# Անտեսանելի արիւնամիզութիւն, երբ մէզը[[Մէզ (արեւմտահայերէն)|մէզ]]ը գրեթէ կ՛ունենայ բնական գունաւորում, բայց արիւնահոսումը կը փաստուի մէզի[[Մէզ (արեւմտահայերէն)|մէզ]]ի մանրադիտակի (microscopic) քննութեամբ:

Երիկամային քարեր, երիկամի ընդոծին առատներ, կծիկա-երիկամաբորբ, բազմապարկային երիկամ, շագանակագեղձի[[շագանակագեղձ (արեւմտահայերէն)|շագանակագեղձ]]ի ծաւալում եւ բրբոքում, երիկամային, միզափողային եւ միզապարկային խլիրդ եւ երիկամի անօթային անբնական երեւոյթներ: