«Մեսրոպ Մաշտոց» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

'''Մեսրոպ Մաշտոց''', ([[361]] կամ [[362]], Հացեկաց (Տարօնի գաւառ) - [[17 Փետրուար]] [[440]], [[Վաղարշապատ (արեւմտահայերէն)|Վաղարշապատ]] (այժմ Էջմիածին), թաղուած է [[Օշական (արեւմտահայերէն)|Օշական]]), հայ գիրերը գտնողը կամ ստեղծողն ու հայ ինքնուրոյն եւ թարգմանական գրականութեան սկզբնաւորող (Սահակ Ա․ Պարթեւի հետ), հայ գրութեան, հայագիր դպրոցի հիմնադիր, հայերու առաջին ուսուցիչ, լուսաւորիչ, մշակութային-հասարակական գործիչ, քրիստոնէութեան քարոզիչ, [[Հայաստան (արեւմտահայերէն)|ՀայաստանՀայաստանեայց]]ի եկեղեցւոյ վարդապետ։

[1][2] Մեսրոպ Մաշտոցի պատմական առաքելութիւնը կարեւորագոյն դեր ունեցաւ հայ ազգի ազգային ինքնութեան յետագայհետագայ պահպանման համար։ ՀամաձայնԳիտական գերակշռողտեսակէտներու գիտական տեսակէտներու՝համաձայն՝ [[վրացերէն]] եւ [[աղուաներէն]] այբուբեններու ստեղծողն է։

Մաշտոցի կեանքիկեանքին ու գործունեութեան վերաբերեալ կան վաւերական աղբիւրներ, այդորոնցմէ թուականիեն անոր ժամանակակից եւ դէպքերու ականատես [[Կորիւն (արեւմտահայերէն)|Կորիւն]]ի «Վարք Մաշտոցի»ն, նաեւ [[Մովսէս Խորենացի]]ի, [[Ղազար Փարպեցի (արեւմտահայերէն)|Ղազար Փարպեցի]]ի, [[Մովսէս Կաղանկատուացի]]ի, եւ Կարապետ Սասնեցիի ընդարձակ վկայութիւնները (շուրջ 30 հին եւ միջնադարեան աղբիւրներ)։

Մեսրոպ Մաշտոց՝ ազնուական Վարդանի որդին էր (ըստ [[Անանիա Շիրակացի (արեւմտահայերէն)|Անանիա Շիրակացի]]ի «ազատի տնից»)։ Հայաստանի մէջ ստացած է յունական կրթութիւն։ Տիրապետած էր [[յունարէն]] լեզուին, պարսկերէնին, ասորերէնին, վրացերէնին։ Սկզբնական շրջանին սկսած է ծառայել հայոց Խոսրով Դ․ (մօտ [[385]] − [[388]] թթ․) թագաւորի արքունիքին մէջ, եղած է զինուորական, ապա՝ պալատական գրագիր։ Մօտ 395/396-ին դարձած է հոգեւորական եւ մեկնած Վասպուրականի [[Գողթն|Գողթն գաւառգաւառը]]ը, ուր տեղի իշխան Շապիթէն՝ ստանալով գործելու ազատ հնարաւորութիւն, հիմնած է [[Քրիստոնէութիւն|քրիստոնէական]] համայնքներ, եկեղեցական դասեր։ Շրջագայած է նաեւ [[Սիւնիք (արեւմտահայերէն)|Սիւնիք]]ի մէջ։ Ունեցած է աշակերտներ, որոնք յետոյ դարձած են անոր օգնականները լուսաւորական գործունեութեանգործունէութեան ասպարէզին մէջ։ Այս շրջանին մէջ մտադրած են ստեղծել հայկական գիրեր՝ Աստուածաշունչը թարգմանելու համար։ Վերադարձած է Վաղարշապատ, ուր կաթողիկոսիկաթողիկոսին նախաձեռնութամբ հրաուիրուածհրաւիրուած է յատուկ ժողովի։

ՄօտՄօտաւորապէս 404-ին [[Միջագետք (արեւմտահայերէն)|Միջագետք]]էն բերուած Դանիէլեան նշանագրերով, կատարած է թարգմանական եւ ուսուցողական առաջին փորձերը, սակայն ապարդիւն։ Այդ ժամանակ ստացած է վարդապետի (ուսուցչի) աստիճան։ Վռամշապուհի եւ [[Սահակ Պարթեւ]]ի հրահանգով, անձամբ մեկնած է Միջագետք, հանդիպած նոյն Դանիէլ եպիսկոպոսիեպիսկոպոսին հետ։ Մօտ [[420]]-[[422]]-ին մեկնած է [[Բիւզանդիա]]՝ [[Կոստանդնուպոլիս (արեւմտահայերէն)|Կոստանդնուպոլիս]], հանդիպած է Թէոդոս II-Բ. կայսրին եւ յոյներու պատրիարք՝ Ատտիկոսի հետ, որմէ յետոյ հայկական դպրոցներ բացած է [[Մեծ Հայք (արեւմտահայերէն)|Մեծ Հայք]]ի բիւզանդահպատակ գաւառներուն մէջ, զուգահեռաբար պայքար մղած է «բորբորիտներ» աղանդի դէմ։ Վերադարձէն առաջ Աղուան Բենիամինի հետ ստեղծած է աղուաններու գիրը։գիրերը։ Բիւզանդական իշխանութիւններէն ստացած է «ակումիտ» (άxουμήτης -ճգնող) տիտղոսը։ Արարատ վերադառնալէն ետք՝ անձամբ մեկնած է Աղուանք, հանդիպած է աղուանի Արսուաղէն արքայի եւ Երեմիա եպիսկոպոսիեպիսկոպոսին հետ, կազմակերպած է նոր գիրի տարածումը, ուրկէ անցած է Բաղասական գաւառ, մղած հակաաղանդաւորական պայքար։ Այդ շրջանին եղած է Ուտիքի Գարդման գաւառը, ապա՝ Գուգարաց Տաշիրք։ [[431]]-[[439]]-ի միջեւ կաթողիկոս Սահակի եւ աշակերտներու հետ աւարտած է [[Աստուածաշունչ]]ի թարգմանութիւնը։ 439-ին անոր հրահանգով կաթողիկոսական աթոռը տեղապահ կը դառնայ Յովսէփ Վայոց ձորեցին։

ԹեեւԹէեւ [[քրիստոնէութիւն]]ը Հայաստան մուտք գործած է Ա. դարուն եւ [[301]]-ին [[Քրիստոնէութեան ընդունումը Հայաստանի մէջ դարձած է պետական կրօն]], բայց ժողովուրդին զգալի մասը միայն անուանապէս [[քրիստոնեայ]] էր, երկրին մէջ եղած Աստուածաշունչի գիրքերը, եկեղեցական այլ երկեր յունարէն կամ [[ասորերէն]] էին, [[ժամերգութիւն]]ները եւ [[ծէս]]երը կը կատարումէինկատարուէին ժողովուրդին համար անհասկնալի այդ լեզուներով։ Մաշտոց [[Աստուածաշունչ]]ը երբ հրապարակաւ կը կարդար անմիջապէս [[բանաւոր]] կը թարգմանէր [[հայերէն]]՝ ժողովուրդին հասկնալի դարձնելու համար։ [[Գողթն (արեւմտահայերէն)|Գողթն]]ի մէջ կատարած [[քարոզչութիւն]]ը Մաշտոցի մեջմէջ կը հաստատէ հայերէն [[գիր]] ու [[գրականութիւն]] ունենալու հրատապ կարեւորութիւնը։ Կային այդ որոշումն ընդունելու նաեւ այլ ծանրակշիռ պատճառներ։ [[387]]-ին Բիւզանդիոնի եւ [[Պարսկաստան]]ի միջեւ երկու մասի բաժնուած Հայաստանի [[Արեւելեան Հայաստան|արեւելեան]] եւ [[Արեւմտեան Հայաստան|արեւմտեան]] մասերուն մէջ թէեւ կը պահպանուէր հայոց թագաւորութիւնը, բայց պարսկական ազդեցութիւնը օրէ օր կը զօրանար։ Երկրին արեւմտեան մասին մէջ, որ միացած էր [[Բիւզանդիոն]]ին, վերցուած էր հայոց թագաւորութիւնը, [[եկեղեցի]]ն ենթակայ էր [[յունական եպիսկոպոսութիւնը|յունական եպիսկոպոսութեան]], եկեղեցւոյ եւ պետական լեզուն [[յունարէն]]ն էր։ Հայաստանի երկու մասերու իրարմէ օտարացումը կը սպառնար երկրին եւ ժողովուրդի ամբողջութեան, վերահաս կը դառնար հայութեան ձուլման վտանգը, ամբողջ երկրին մէջ[[ դպրոց]]ներու, [[համալսարան]]ներու լեզուն յունարէնն էր, մասամբ [[ասորերէն]]ը, [[եկեղեցական]]ներու զգալի մասը [[յոյն]]եր ու [[ասորի]]ներ էին, հայ հոգեւորականութեան որոշ մասը յունախօս էր։

==== Հայ գիրերու ստեղծման անհրաժեշտութիւնանհրաժեշտութիւնը ====

# ամրացնել երկրին քաղաքականապէս երկու մասի բաժանուածբաժնուած հատուածներու հոգեւոր, լեզուական եւ մշակութային միասնութիւնը, որ քաղաքական միասնութեան հիմք պիտի դառնար երկրի պետական անկախութիւնը վերականգնելու հնարաւորութեան պարագային։