«Միջագետք» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

{{ԱՀ}}

[[Պատկեր:Mesopotamia.PNG|350px|մինի|աջից|Միջագետք]]

'''Միջագետք''', բնամարզ Արեւմտեան Ասիոյ մէջ, [[Տիգրիս]] եւ [[Եփրատ]] գետերու աւազանին մէջ։ Հին Արեւելքի խոշոր մշակութային կեդրոններէն։ Կ'ընդգրկէ Միջագետքի հարթավայրը եւ կղզի սարավանդը։ Կլիման հիւսիսին մէջ մերձարեւադարձային է, հարաւին մէջ՝ արեւադարձային, անապատային։ Յունուարի միջին ջերմաստիճանը Բաղդատելով մօտ 10 աստիճան է, Յուլիսինը՝ 34 աստիճան։ Տարեկան տեղումները՝ 163մմ։ Հիմնական գետերն են Տիգրիսն ու Եփրատը։ Տարածուած են մերձարեւադարձային եւ արեւադարձային անապատները, ծայրամասերուն մէջ՝ կիսաանապատները, գետերու երկարութեամբ՝ տեղ–տեղ սրահային անտառները։ Հիւսիսին մէջ կան նաֆթի հարուստ հանքավայրեր։ Բնակիչները կը զբաղին թափառական անասնապահութեամբ, ոռոգովի հողագործութեամբ, փիւնիկեան արմաւենու մշակութեամբ։

Միջագետքի Մասիոս լեռնապարէն հիււսիս գտնուող երկրամասը մատենագրութեան մեջ կոչուած է Միջագետք Հայոց, Եփրատի եւ անոր վտակ Խաբուրի միջեւ գտնուող Միջագետքի մասը՝ Միջագետք Ասորվոց։ Միջագետքի տարածքին մէջ մ.թ.ա. IV-III հազարամեակներուն ձեւաւորուած են վաղ դասակարգային պետութիւններ, մ.թ.ա. III հազարամեակի վերջին՝ Աքքադը, Ուրը։ Մ.թ.ա. II հազարամեակի սկզբին Միջագետքի հարաւին մէջ կազմաւորուած է Բաբելոն պետութիւնը։ Հետագային Միջագետքը գտնուած է [[Ասորեստան]]ի, Նոր Բաբելոնական թագաւորութեան, [[Աքեմենեաննե]]րու, [[Ալեքսանդր Մակեդոնացու]], [[Սելեւկեաններ]]ու, Պարթեւական պետութեան կազմին մէջ։ Մ.թ. 114-117–ին նուաճած է Հռոմի կայսր Տրայանոսը։ Հուստինիանոս I–ի ժամանակ Միջագետքի զգալի մասը գտնուած է Բիւզանդիայի տիրապետութեան տակ, VII դարէն՝ Արաբական խալիֆայութեան կազմին մէջ։ X դ. Եփրատի վերին հոսանքին մէջ, անոր ձախ ափին կազմուած է բիւզանդական Միջագետքի բանակաթեմը, որուն մեջ մտած են Բարձր Հայքի, Ծոփքի արեւմտեան գաւառները, Կամախը եւ Երզնկան։ XIIդ. Միջագետքը նուաճած են սելճուկները, XIIIդ.՝ մոնկոլները, XVIդ. Սկզբին Սեֆյաններու գերիշխանութեան տակ էր, XVIIդ.– 1918–ին՝ Օսմանեան կայսրութեան կազմին մէջ։ Առաջին համաշխարհային պատերազմէն ետք Միջագետքի մեծ մասը կը գտնուի Իրաքի կազմի մեջ, մնացածը՝ Սուրիոյ եւ Թուրքիոյ։

Մ.թ.ա. I դ. Միջագետքի զգալի մասը գտնուած է հայկական պետութեան կազմին մէջ։ Միջագետքի նուաճած մասը Տիգրան Բ Մեծը դարձած է նահանգ եւ կառավարիչ նշանակած իր եղբայր Գուրասին։ Մ.թ.ա. 66-ի հայ–հռոմեական հաշտութեամբ [[Տիգրան Բ]] Մեծը կորսունցուցած է Միջագետքի հողերը, բացառութեամբ Մեծ Հայքի մաս կազմող Հայկական Միջագետքի։ X-XI դդ. Միջագետքի մէկ մասը մտած է Կիլիկիոյ արեւելքի մէջ եւ Ասորիքի առաջացած հայկական իշխանութիւններուն մեջ։ Միջագետքին մէջ ընդարձակ տիրոյթներ ունէին Պահլավունիները։ 1046–ին Գրիգոր [[Մագիստրոս Պահլավունի]]ն նշանակուած է Միջագետքի բիւզանդական կառավարիչ։ Հայկական պետականութեան եւ XII դ. կէսին Միջագետքին մէջ հայկական իշխանութիւններու անկումէն ետք Միջագետքը շարունակած է մնալ հայերու տնտեսական եւ մշակութային կեդրոններէն մէկը։

Քրիստոսէն առաջ 20-էն 17-րդ դարերուն աշխարհաքաղաքական իրադարձութիւններու հիմնական թատերաբեմը Առաջաւոր Ասիան էր՝ Միջագետքը, Իրանական բարձրավանդակը, Հայկական լեռնաշխարհը։ Միջագետքի հիւսիսը Հին Ասորեստանի մայրաքաղաք Աշուրի ազդեցութեան տակ էր, որուն արքա Շամշի-Ադադ Ա-ն, գրաւելով հսկայական տարածքներ, հասած էր մինչեւ Հայկական լեռնաշխարհի հարաւային սահմանը կազմող Կուտիի մէջ ու [[Սուբուր-Արման]] երկրները։ Այս թագաւորը չէր համարձակեր յառաջանալ, որովհետեւ պատերազմիլ հայոց արքաներու հետ՝ կը նշանակէր պարտութիւն։ Նույն իրավիճակն էր նաեւ Հին Բաբելոնի ամենայայտնի արքա [[Համմուրապի]]ի (Ք.ա. 1792-1750 թ.թ.) օրով։ Ան, ի տարբերութիւն նախորդներուն, իր գահակալութեան վերջին տասնամեակին հայոց երկրի վրայ պարբերաբար կ'արշաւէ, բայց յաջողութեան այդպէս ալ չէր հասնէր։ Աւելին, անոր որդի Սամսուիլունայի իշխանութեան ութերորդ տարուայ ընթացքին տեղի ունեցած է հայերու արշաւանքը դէպի Բաբելոն։ Հայ ըսելով, տուեալ դեպքին մէջ, ի նկատի ունենք պատմութեանը յայտնի քասեցիներուն։ [[Քասու]] երկիրը Հայկական լեռնաշխարհի հարաւ-արեւմուտքին մէջ գտնուող [[Քաշիար]] լեռներուն մէջ էր, որոնք հին յունական ու հայկական աղբիւրներուն մէջ կը նշուին [[Մասիուս]] եւ [[Մասիոն]] անուններով։ Աւելի պարզ՝ քասեցին ոչ թէ ազգի, այլ բնակավայրակերտ անուանում է, ինչպէս հիմա՝ երեւանցի, ղարաբաղցի, լոռեցի եւ այլն։