|
Ծնած է [[1867]]-ին [[Լեռնային Ղարաբաղ]]ի [[Ասկերան շրջան]]ի [[Ղշլաղ գիւղ]]ը։ Աւարտած է [[Շուշիի թեմական դպրոց]]ը ([[1887]])։ Եղած է ուսուցիչ [[Հիւսիսային Կովկասի հայկական դպրոցներ]]ուն, [[1894]] - [[1896]]-ին՝ [[Թաւրիզ]]ի եւ [[Սալմաստ]]ի վարժարաններուն։
1894 թուականին-ին Վասպուրականէն յուզիչ լուրեր կը հասնին ջարդերու մասին։ Շուտով Պարսկաստան եւ, աւելի ճիշդը, Սալմաստ կը հասնին ջարդերէն վերապրած գաղթականներ ցնցոտիներով։ Նիկոլ Դուման այդ օրերուն կը ձգէձգելով ուսուցչութիւնը եւ, ամբողջութեամբ կը նուիրուի հայ ազատագրական շարժումին։ Հոն կը մասնակցի [[1894]] - [[1896]]-ի [[Տերիկի կռիւներ]]ուն։ Պողասքեասանի մարտի ընթացքին շահածկը էշահի ԴՈՒՄԱՆ անունը։
[[1895]]-ին խումբով (50 հոգի) անցած էկ'անցնի Վան։ [[1896]]-ին Նիկոլի մօտմէջ յառաջացածկը էյառաջանայ [[Խանասորի արշաւանք]]ի (1897) կազմակերպումի եւ քրտական մազրիկ ցեղէն վրէժխնդիր ըլլալու գաղափարը։ Արշաւանքին մասնակցածկը էմասնակցի որպէս յիսնապետ։ Ապա անցնելով [[Կովկաս]]՝ ապրած էկ'ապրի [[Պաքու]]։ [[1904]]-ին փորձածկը էփորձէ խումբով հասնիլ ապստամբ [[Սասուն]]ին օգնութեան, սակայն թուրք-պարսկական սահմանին վրայ՝ [[Ռազի]]ի մօտ կռիւի բռնուածկը էբռնուի քրտական հերոսակախումբերու հետ եւ տեղ չէչի հասած։հասնիր։
[[1905]]-[[1906]] թուականներուն հայ-թաթարական ընդհարումներու ժամանակ ղեկավարածկը էղեկավարէ Երեւանի նահանգի եւ Արարատեան դաշտին մէջ գործող հայկական ինքնապաշտպանական ուժերը, կրցած է հմտօրէն կազմակերպելկը կազմակերպէ հայերու ինքնապաշտպանութիւնը։ Արեւմտեան Հայաստանի ազատագրութեան հարցին մէջ, կողմնակից էրկը դառնայ կազմակերպուած ապստամբութեան։ [[1909]]-ին թուականին անցած էկ'անցնի [[Պարսկաստան]]։ [[Եփրեմ Խան]]ի ու [[Քեռի]]ի, [[Արշակ Գաւաֆեան]]ի, հետ մասնակցածկը էմասնակցի Իրանական յեղափոխութեան։ ՂեկավարածԿը էղեկավարէ [[Թաւրիզ]]ի պաշտպանութիւնը։ Այնուհետեւ վերադարձածկը էվերադառնայ [[Կովկաս]], եղածապա [[Արեւմտեան Հայաստան]]: [[1910]]-ին մասնակցածկը էԲմասնակցիէ Բ. համաշխարհային Քոփենհէյկընի քոնկրէսին։ Նիկոլ Դուման դէմ արտայայտուած է[[1906]]-ի Հ.Յ.Դ Խորհուրդի ընդունած եւ Հ.Յ.Դ Դ.ընդհանուր ժողովի վաւերացումը ստացած «Կովկասեան նախագիծին»։
Նիկոլ Դուման դէմ կ'արտայայտուի 1906-ի Հ.Յ.Դ Խորհուրդի ընդունած եւ Հ.Յ.Դ Դ.ընդհանուր ժողովի վաւերացումը ստացած «Կովկասեան նախագիծին»։ Ան համաձայն չէր որ հայերը տարուէին համառուսական հովերով։ Ան դէմ կ'արտայայտուի նաեւ Առաջին համաշխարհային պատերազմի սկիզբը հայկական կամաւորական գունդերու ստեղծումի գաղափարին։
Ան կը գտնէր, որ հայերը պէտք չէ տարուին համառուսական հովերով։ Ան դէմ արտայայտուած է նաեւ Առաջին համաշխարհային պատերազմի սկիզբը հայկական կամաւորական գունդերու ստեղծումի գաղափարին։ Թոքախտով հիւանդ Նիկոլ Դումանը զգալով մօտալուտ վախճանը [[27 Սեպտեմբեր 1914]]-ին անձնասպան եղած է՝ ատրճանակով ։ Հայ ազգին կողմէն սիրուած հերոսին մարդաշատ յուղարկաւորութիւնը տեղի ունենած է [[Թիֆլիս]], [[Խոջիվանքի Պանթէոն]]ին մէջ։
Դումանի առողջական վիճակը կը սկսի վատթարանալ։ Կեղծ անցագրովանցագիրով [[Պարսկաստան (արեւմտահայերէն)|Պարսկաստան]] կ՚անցնի [[Թիֆլիս (արեւմտահայերէն)|Թիֆլիս]], ուր կուսակցութեան ճնշումով կը մտնէ հիւանդանոց՝ յառաջացած թոքախտը դարմանելու համար։ Այդ պայմաններուն մէջ անգամ ցարական իշխանութիւնները, դատական քննիչ Լըժինի հրահանգով, հիւանդանոցէն ձերբակալեցինկը ձերբակալեն եւ Մետեխի բանտը նետեցինկը [[1914]]ինետեն Մայիսին։զինք՝ Մայիս 1914-ին։ Բժիշկներու միջամտութեամբ եւ երաշխաւորութեամբ, Դուման ազատ արձակուեցաւկ'արձակուի բանտէն եւ մտաւկը մտնէ Թիֆլիսի Արամեան հիւանդանոցը։ Կարճ ժամանակ անցետք, փոխադրուեցաւկը փոխադրուի թոքախտի դէմ դարմանման Կովկասի առողջարանները՝ Պաքուի մերձակայքը։ Նիկոլ Դումանի հոգեկան վիճակը աւելի արագկը անկումի մէջ էրվատթարանայ, մանաւանդ երբ օրը օրին կը հետեւէրհետեւի բռնկող մեծ պատերազմի լուրերուն։ Տեղեակ էր, որ կուսակցութիւնն ու զէնքի իր ընկերները տենդագին լծուած էին Հայ Կամաւորական Շարժման կազմակերպումին, բայց ինք ուժ չունէր եւ ի վիճակի չէր այլեւս իր ներդրումը բերելու քաղաքական եւ ռազմական այդ բախտորոշ խմորումներու դիմագրաւման պատասխանատու գործին։ Եւ 47գործին։47 տարեկանին, Նիկոլ Դուման որոշեցկ'որոշէ սեփականիր անձնական ատրճանակով ինքնասպանանձնասպան ըլլալ։ [[27 Սեպտեմբեր 1914]]-ին։▼Նիկոլը կը թաղեն Դաշնակցութեան հիմնադիր՝ [[Սիմոն Զաւարեան]]ի կողքին։ [[1930]]-ական թուականներուն Խորհրդային [[Վրաստանի կառավարութիւն]]ը կը քանդէ [[Խոջեվանք]]ը եւ պանթէոնը՝ այնտեղ թաղուած հարիւաւոր հայ ազգի արժանաւոր զաւակներու գերեզմաններու հետ։ ▼
Հայ ժողովուրդին կողմէ սիրուած հերոսին մարդաշատ յուղարկաւորութիւնը տեղի կ'ունենայ [[Թիֆլիս]], [[Խոջիվանքի Պանթէոն]]ին մէջ։
▲Դումանի առողջական վիճակը կը սկսի վատթարանալ։ Կեղծ անցագրով [[Պարսկաստան (արեւմտահայերէն)|Պարսկաստան]] կ՚անցնի [[Թիֆլիս (արեւմտահայերէն)|Թիֆլիս]], ուր կուսակցութեան ճնշումով կը մտնէ հիւանդանոց՝ յառաջացած թոքախտը դարմանելու համար։ Այդ պայմաններուն մէջ անգամ ցարական իշխանութիւնները, դատական քննիչ Լըժինի հրահանգով, հիւանդանոցէն ձերբակալեցին եւ Մետեխի բանտը նետեցին [[1914]]ի Մայիսին։ Բժիշկներու միջամտութեամբ եւ երաշխաւորութեամբ, Դուման ազատ արձակուեցաւ բանտէն եւ մտաւ Թիֆլիսի Արամեան հիւանդանոցը։ Կարճ ժամանակ անց, փոխադրուեցաւ թոքախտի դէմ դարմանման Կովկասի առողջարանները՝ Պաքուի մերձակայքը։ Նիկոլ Դումանի հոգեկան վիճակը աւելի արագ անկումի մէջ էր, մանաւանդ երբ օրը օրին կը հետեւէր բռնկող մեծ պատերազմի լուրերուն։ Տեղեակ էր, որ կուսակցութիւնն ու զէնքի իր ընկերները տենդագին լծուած էին Հայ Կամաւորական Շարժման կազմակերպումին, բայց ինք ուժ չունէր եւ ի վիճակի չէր այլեւս իր ներդրումը բերելու քաղաքական եւ ռազմական այդ բախտորոշ խմորումներու դիմագրաւման պատասխանատու գործին։ Եւ 47 տարեկանին, Նիկոլ Դուման որոշեց սեփական ատրճանակով ինքնասպան ըլլալ։
▲Նիկոլը կը թաղեն Դաշնակցութեան հիմնադիր՝ [[Սիմոն Զաւարեան]]ի կողքին։ [[1930]]-ական թուականներուն Խորհրդային [[Վրաստանի կառավարութիւն]]ը կը քանդէ [[Խոջեվանք |Խոջիվանք]]ը եւ պանթէոնը՝ այնտեղ թաղուած հարիւաւորհարիւրաւոր հայ ազգի արժանաւոր զաւակներու գերեզմաններուգերեզմաններուն հետ։
| 