«Չարլզ Տարուին» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Էվոլիւցիայի գոյութիւնը ճանչցուած է գիտնականներու մեծամասնութեան կողմէն տակաւին Տարուինի ողջութեան ժամանակ այն պարագային երբ բնական ընտրութեան տեսութիւնը որպէս էվոլիւցիայի հիմնական շարժիչ ուժ ընդհանուր ճանաչում ստացած է միայն [[20րդ դար]]ու 30ական թուականներուն։ Տարուինի յայտնագործութիւնները եւ գաղափարները վերամշակուած ձեւով հիմք կը ստեղծեն էվոլիւցիայի ժամանակակից համադրական տեսութեան համար եւ կը կազմեն կենսաբանութիւն նիւթին հիմքը որ կ՛ապահովէ կենսաբազմազանութեան տրամաբանական բացատրութիւնը։ Տարուինի տեսութեան ուղղափառ (խիստ) հետեւորդները կը զարգացնեն էվոլիւցիոն միտքի ուղղութիւնը՛ որ կը կրէ իր անունը ([[տարուինիզմ]])<ref name="wikidata.org">https://www.wikidata.org/wiki/Q922063</ref>։

'''Չարլզ Տարուին'''ը ծնած է [[1809]] թուականի [[Փետրուար]] [[12]]-ին Շրոփշիր կոմսութեան Շրուսպերի [[Shrewsbury]] քաղաքի Մաունթ Հաուս (անգլ.՝ Mount House) <ref>https://www. name="wikidata.org"/wiki/Q922063</ref> տոհմական կալուածի մէջ։ Կայացած բժիշկ եւ ֆինանսագէտ Ռոպերթ Տարուինի (անգլ. Robert Darwin) եւ Սիւզըն Տարուինի (ծնունդով՝ Ուէճվուտ անգլ. Wedgwood) վեց երեխաներէն հինգերորդն էր։ Ան երկու նշանաւոր ապոլիցիոնիստ պապերու թոռ էր՛ հօր կողմէն՝ Էրասմուս Տարուինի մօր կողմէն՝ [[Ճոզայա Ուէճվուտ]]ի։

Այդ երկու ընտանիքները հիմնականին մէջ ընդունած են ունիտորականութիւնը, բայց Ուէճվուտները եղած են Անգլիական եկեղեցւոյ ատեպտներ։ [[Ռոպերթ Տարուին]]ը, ըլլալով բաւականին ազատ հայեացքներու տէր, համաձայնած էր, որ փոքրիկ Չարլզը հաղորդութիւն ստանայ Անգլիական եկեղեցւոյ մէջ, բայց միեւնոյն ժամանակ Չարլզը եւ իր եղբայրները մօր հետ միասին կ՛այցելէին Ունիտորական եկեղեցի։ [[1817]]թ. ցերեկային դպրոց ընդունուելով, 8-ամեայ Տարուինը արդէն կը հաղորդակցուէր բնական պատմութեանը եւ հաւաքածոներ կը կազմէր։ Նոյն տարուն, Յուլիս ամսուն կը մահանայ անոր մայրը։ [[1818]]թ. Սեպտեմբերէն մեծ եղբօր Էրազմի (անգլ. Erasmus Alvey Darwin) հետ կը յաճախէ [[Շրուսպերի]]ի մօտակայ Անգլիական դպրոց (անգլ. [[Shrewsbury School]]), որպէս պանսիոներ։ Մինչ եղբօր [[Էրազմ|Էրազմի]]ի հետ Էտինպուրկի համալսարան ուղեւորուիլը ան 1825 թ. ամրանը հանդէս կու գայ որպէս օգնական-աշակերտ եւ կ՛օգնէ հօրը իր բժշկական ասպարէզին մէջ՝ օգնութիւն ցուցաբերելով Շրոփշիրի չքաւորներուն։

Յաջորդ տարի ըլլալով բնական պատմութեան դասարանի ուսանող ան կը միանայ [[Փլինեւսկ|Փլինեւսկիի]]իի ուսանողական հասարակութեանը, ուր եռանդուն կը քննարկուէր ռատիքալ /արմատական նիւդապաշտութիւնը։ Այդ ժամանակ ան հանդէս կու գար, որպէս օգնական Ռոպերթ Էտմոնտ Կրանթի (անգլ. [[Robert Edmund Grant]]) մօտ ծովային անողնայարաւորներու կենսական ցիկլի եւ [[անաթոմի]]ի հետազօտութիւններուն մէջ։ Ընկերութեան նիստերու ժամանակ [[1827թ]]. Ան կը ներկայացնէ կարճ տեղեկութիւններ իր առաջին բացայայտումներուն մասին, որ հայեացք կը փոխէ հասարակ երեւոյթներու վերաբերեալ։ Մասնաւորապէս ան ցոյց տուաւ, որ այսպէս կոչուած մշանկայի [[Flustra]] ձուերը, կը տիրապետեն ընդունակութեամբ ինքնուրոյնաբար շարժիլ թարթիչներու օգնութեամբ եւ իրականին մէջ կը հանդիսանան, որպէս թրթուռներ, միւս յայտնագործութեան մէջ ան կը նկատէր, որ փոքրիկ գնդաձև մարմինները, որոնք կը հանդիսանան ջրիմուռներու [[Fucus loreus]] երիտասարդ փուլերը, իրենցմէ կը ներկայացնեն կնճիթային տզրուկի [[Pontobdella muricata]]. ձուային բոժոժներ։ Անգամ մը Տարուինի ներկայութեամբ Կրանթը կը գովաբանէր Լամարկի էվոլիւցիոն գաղափարները։ Տարուինը զարմացած էր այդ հրճվագին ճառով, բայց լռութիւն պահպանեց։ Վերջերս ան նոյնատիպ գաղափարներ առած էր իր էռազմ մեծ հօրմէ՝ կարդալով անոր Զոոնոմիան, այդ պատճառով տեղեակ էր այդ տեսութեան հակասութիւններուն։ Էտինպուրկի մէջ երկրորդ տարին մնալու ընթացքին Տարուինը կը յաճախէ Ռոպըրթ Ճէմսընի բնական պատմութեան դասընթացքին, որ կ՛ընդգրկէր երկրաբանութիւնը, ներառեալ բանավէճը նեփթունիստներու եւ փլութոնիստներու միջեւ։ Այն ատեն Տարուինը ոչինչ կը զգար երկրաբանական գիտութիւններու հանդէպ, թէեւ ստացած էր բաւականաչափ նախապատրաստութիւն, որ բանականօրէն դատէր այդ նիւթին մասին։ Այդ ընթացքին ան ուսումնասիրած է բոյսերու դասակարգումը, մասնակցութիւն ունեցած է ընդարձակ հաւաքածոներու աշխատանքին մէջ Համալսարանական թանգարանին մէջ, այն ժամանակաշրջանի ամենամեծ թանգարաններէն մեկուն մէջ։

Ան կը դառնայ բուսաբանութեան փրոֆեսոր Ջոն Ստիվէն Հենսլոուի (անգլ. John Stevens Henslow) հետեւորդը եւ մտերիմ ընկերը։ Հենսլոուի հետ ծանօթութեան շնորհիւ ան կը ծանօթանայ այլ առաջատար բնագէտներու հետ, իրենց շրջանակներու մջ յայտնի դառնալով որպէս. «այն որ կը զբօսնէ Հենսլուի հետ» (անգլ. «the man who walks with Henslow»)։ Երբ կը մօտենան քննութիւնները Տարուինը կը կենտրոնանայ ուսման վրայ։ Այդ ժամանակ ան կը կարդայ Ուիլիըմ Փալէիի (անգլ. William Paley) «Քրիստոնէութեան ապացուցումը» (անգլ. «Evidences of Christianity»), որուն լեզուն եւ շարադրանքը կը հիացնեն Տարուինը։ Ուսման աւարտին 1831թ. Յունուարին Տարուինը լաւ առաջադիմած էր աստուածաբանութեան մէջ, ուսումնասիրած էր գրականութեան դասականներուն, մաթեմատիկան եւ ֆիզիկան եւ յաջողութեամբ 178 քննութիւն յաջող յանձնողներէն ան ցուցակին մէջ 10-րդն էր։ Տարունը կը մնայ Քէմպրիճի մէջ մինչեւ Յունիս։ Ան կ՛ուսումնասիրէ Փալէիի «Բնական աստուածաբանութիւն» (անգլ. «Natural Theology») աշխատանքը, ուր հեղինակը կը բերէ աստուածաբանական փաստարկներ բնութեան էութեան բացատրութեան համար, բացատրելով յարմարուողականութիւնը բնութեան օրէնքներու միջոցով, որպէս Աստուծոյ ազդեցութիւն։ Ան կը կարդայ Կերշլիի գիրքը, ուր նկարագրուած էր բնական փիլիսոփայութեան գերագոյն նպատակը, որպէս օրէնքներու ըմբռնում ինդուկցիոն դատողութեան միջոցով, որ հիմնուած էր հետազօտութիւններու վրայ։ Յատուկ ուշադրութիւն կը դարձնէ Ալեքսանտր Ֆոն Կումպոլտթի «Անձնական պատմութիւն» (անգլ. «Personal Narrative») գիրքին, ուր հեղինակը կը նկարագրէ իր ճանապարհորդութիւնները։ Թեներիֆէ կղզիի նկարագրութիւնը, որ կը բերէ Կումպոլտթը, Տարուինը եւ անոր ընկերները կը վարակեն գաղափարով մը՝ ուսումը աւարտելէն յետոյ մեկնիլ հոն, որպէսզի արեւադարձային պայմաններու մէջ զբաղին բնական պատմութեամբ։ Ասոր պատրաստուելու համար ան Ադամ Սէճուիքի (անգլ. Adam Sedgwick) մօտ կը սորվի երկրաբանական դասընթացքին եւ ամրանը անոր հետ կը մեկնի Ուէլս. ցեղերու քարտէսագրումին։ Երկու շաբաթ անց վերադառնալով Հիւսիսային Ոէլսով կարճատեւ ուղեւորութենէն, ան կը գտնէ նամակ մը Հենսլոուիէն, ուր ան Տարուինին կը ներկայացնէ «Պիկլի» քափիթանին՝ Ռոպըրթ Ֆիցրոյին, որպէս համապատասխան մարդ բնագէտի չվարձատրուող պաշտօնին համար, որուն հրամանատարութեան տակ չորս շաբաթ անց պէտք է սկսուէր արշաւը դէպի Հարաւային Ամերիկայի ափերը։ Տարուինը պատրաստ էր ընդունելու առաջարկը, բայց անոր հայրը դէմ էր նմանօրինակ արկածներուն, քանի որ կը կարծէր երկամեայ ճամփորդութիւնը ոչ այլ ինչ է, քան ժամանակի պարապ վատնում։ Բայց անոր մօրեղբօր Ճոզիա Ուէճվուտ երկրորդ (անգլ. Josiah Wedgwood II) միջամտութիւնը կը համոզէ անոր հօրը տալ համաձայնութիւն։

Համալսարանը աւարտելէն յետոյ 1831 թուականին Տարուինը, որպէս բնագէտ շուրջերկրեայ ճամփորդութեան կը մեկնի թագաւորական նաւատորմի արշաւային «Պիկլ» նաւով, ուրկէ Անգլիա վերադարձած է միայն 1836 թ.Հոկտեմբեր 2-ին։ Ճանապարհորդութիւնը տեւած է 5 տարիէ ոչ պակաս։ Ժամանակին մեծ մասը Տարուինը կ՛անցընէր ափին, ուսումնասիրելով երկրաբանութիւն եւ հաւաքելով բնական պատմութեան հաւաքածոյ, այն ժամանակ, երբ « «Պիկլ» Ֆիցրոյի գլխաւորութեամբ ափի հիտրոկրաֆիկական եւ քարտէսագրական նկարահանումներ կ՛իրականցնէր։ Ճամփորդութեան ժամանակ ան հանգամանօրէն գրի կ՛առնէր իր հետազօտումները և տեսական երեսպատումները։ Ժամանակ առ ժամանակ, երբ ատոր համար յարմար պահ կը ստեղծուէր Տարուինը նշումներու պատճէնը կ՛ուղարկէր [[Քէմպրիճ]] նամակներու հետ միասին, որոնք կը ներառէին իրենց մէջ օրագիրի տարբեր մասերու պատճէնները ազգականներու համար։ Ճամփորդութեան ժամանակ ան կատարած է շարք մը տարբեր շրջաններու երկրաբանական նկարագրում, հաւաքած է կենդանիներու հաւաքածոյ, նաեւ կատարած է ծովային անողնայարներու արտաքին կառուցուածքի եւ անաթոմիի կարճ նկարագրում։ Ուրիշ ոլորտներու մէջ, ուր Տարուինը անտեղեակ էր, ան իրեն ցուցաբերեց, որպէս հմուտ հաւաքածո հաւաքող՝ հաւաքելով նմուշներ, որպէսզի մասնագէտները ուսումնասիրեն։ Չնայած յաճախ շատ վատ ինքնազգացողութեանը կապուած ծովային հիւանդութեան հետ Տարուինը կը շարունակէր իր ուսումնասիրութիւնները նաւամատոյցի վրայ. անոր կենդանաբանական նմոյշներուն մեծ մասը եղած են ծովային անողնայարաներու մասին, որոնց հաւաքածոն ան կը հաւաքէր եւ կը նկարագրէր երբ ծովթ կը հանդարտէր։ Առաջին կանգառի ժամանակ Սանթեակոյի ափերուն մօտ, Տարուինը հետաքրքիր երեւոյթ մը կը նկատէ՝ հրաբխային քարաժայռեր խեցիներով եւ մարջաններով, որոնք լաւայի բարձր ջերմաստիճանի ազդեցութեան տակ վերածուած էին ճերմակ պինդ լեռնատեսակի։ [[Ֆիցրոյ|Ֆիցրոյը]]ը անոր կու տայ Չարլզ Լայէլի «Երկրաբանութեան հիմքերը» (անգլ. ”[[Principles of Geology]]”) գիրքի առաջին հատորը, ուր հեղինակը կը ձեւակերպէ ունիֆորմիզմի գաղափարներրը երկար ժամանակահատուածին երկրաբանական փոփոխութիւններու մեկնաբանութեան միջոցով։ Եւ արդէն առաջին հետազօտութիւնները, որ կատարուած են Տարուինի կողմէն «Կանաչ Հրուանդան»ի կղզիներու վրայ Սանթեակոյի մէջ, ցոյց տուին մեթոտի գերազանցութիւնը, որ կիրառուած էր Լայէլի կողմէն։ Յետագային Տարուինը կ՛ընդունի եւ կ՛օգտագործէ Լայէլի մօտեցումը երկրաբանութեան գիրքի գրառումի տեսական մօտեցումներու եւ անդրադարձներու համար։

Տարուինը ծագումով նոնկոնֆորմիստական շրջապատէ էր։ Թեեւ անոր ընտանիքի որոշ անդամները ազատախոհ էին, բացայայտօրէն կը ժխտէին հին աւանդական կրօնական հաւատալիքները, ինք սկիզբէն կասկածի չէր ենթարկեր Աստուածաշունչի բառացի իսկութիւնը։ Ան այցելած է անգլիական դպրոց, յետոյ Քէմպրիճի մէջ ոււսումնասիրած է անգլիական աստուածաբանութիւն, որպէսզի դառնայ փաստէոր /բողոքաններու քահանայ/ եւ միանգամայն համոզուած էր [[Ուիլիըմ Փէյլ]]ի վախճանաբանական փաստարկներուն, որուն համաձայն բանական համասարքը, որ տեսանելի է բնութեան մէջ, կ՛ապացուցէ Աստուծոյ գոյութիւնը։ Բայց անոր հաւատը սկսաւ տատանիլ «[[Պիկլ|Պիկլի]]ի» վրայ ճամփորդած ատեն։ Ան կասկածի կ՛ենթարկէր իր տեսածը՝ զարմանալով հմայիչ, խորջրեայ էակներով, որոնք ստեղծուած էին այնպիսի խորքերուն մէջ, ուր ոչ ոք չէր կրնար հիանալ անոնց տեսքով, սասանուելով իշամեղու տեսած ատեն, որոնք կաթուածահար կ՛ընէին թրթուռներուն, որոնք պէտք է սնունդ ըլլային իրենց թրթուռներուն համար։ Վերջին օրինակին մէջ ան տեսաւ ակնյայտ հակասութիւն Փէյլիի աշխարհակառուցուածքի պատկերացումներուն մէջ։ Ճամփորդելով «Պիկլի» վրայ Տարուինը տակաւին հաւատարիմ կը մնար խիստ հետեւողական հայեացքներուն եւ միանգամայն կրնար վկայակոչել Աստուածաշունչի հեղինակութեանը բարոյականութեան հարցերուն մէջ, բայց աստիճանաբար սկսաւ վերանայել արարումի պատմութիւնը, այն տեսքով, որով ան ներկայացուած է Հին Կտակարանին մէջ, որպէս սուտ եւ վստահութեան ոչ արժանի. «…եկած եմ այն գիտակցումին, որ Հին Կտակարանը իր աշխարհի սուտ պատմութեան ակնյայտութեամբ, իր բաբելոնական աշտարակով, ծիածանով, որպէս պատգամի խորհրդանիշ եւ այլն, … արժանի են վստահութեան նոյն չափով, ինչքան հնդիկներուն սրբազան գիրքերը կամ որեւէ վայրենիի հաւատալիքները»։

Միաժամանակ Տարուինի առանձին արտայայտումները կարելի է գնահատել որպէս աթեիստական կամ դեիստական։ «Տեսակներու ծագումը»ի վեցերորդ հրատարակումը ([[1872]]) կ՛աւարտուի դեիզմի ոգիով. «Առկայ է վեհութիւն այն տեսակէտին մէջ, որով կեանքը իր տարբեր դրսեւորումներով Արարիչը ի սկզբանէ ներշնչած է մէկ կամ սահմանափակ թիւով ձեւերու մէջ, այն ժամանակ, երբ մեր մոլորակը կը շարունակէ պտտուիլ համաձայն ձգողականութեան անփոփոխ օրէնքներուն, եւ նման պարզ սկզբունքէն կը զարգանայ եւ կը շարունակէ զարգանալ ամենագեղեցիկ եւ ամենազարմանալի ձեւերու անսահման թիւը»։ Միեւնոյն ժամանակ Տարուինը կը նշէր, որ բանական ստեղծումի պատկերացումը, որպէս սկզբնապատճառ «զիս ղեկավարած է այն ժամանակ, երբ ես կը գրէի « Տեսակներու ծագումը», ճիշդ այդ պահէն անոր նշանակութիւնը ինծի համար սկսաւ շատ դանդաղ, ոչ շատ երկար տատանումներէն յետոյ, աւելի ու աւելի թուլնալ»։ Որպէս աթեիստական կարելի է գնահատել Տարուինի արտայայտումները Կուրքերին ուղղուած նամակի մէջ ([[1868]]/. «…ես համաձայն չեմ, որ յօդուածը անվրէպ է, ես հրեշային կը գտնեմ հաստատումը, իբրեւ թէ կրօնը ուղղուած չէ գիտութեան դեմ … բայց երբ ես կ՛ըսեմ թէ այն սխալ է, ես վստահ չեմ, արդեօք չէր ըլլար ողջամիտ գիտութեան մարդոց համար ամբողջութեամբ անտեսել կրօնի ամբողջ բնագաւառը»։ «Ինքնակենսագրութիւն»ի մէջ Տարուինը գրած է. «Այդպէս կամաց-կամաց իմ հոգուն մէջ սողոսկեց անվստահութիւնը եւ ես վերջիվերջոյ դարձայ անհաւատ։ Բայց այդ տեղի կ՛ունենար այնքան դանդաղ, որ ես չէի զգար ոչ մէկ վշտացում, եւ այլեւս երբեք մէկ վայրկեանով ալ թերահաւատութիւն չէի զգար իմ եզրակացութեան ճշդութեան մէջ։ Եւ, իրօք, ես ի վիճակի չէի հասկնալ, թէ ով կրնար ցանկալ, որպէսզի քրիստոնէական ուսուցումը ըլլար ճշմարիտ եւ եթէ այդպէս է ուրեմն այդ հասարակ թեքսթը /[[Աւետարան|Աւետարանը]]ը/ ցոյց կու տայ, որ անհաւատ մարդիկ՝ իսկ անոնց մէջ պէտք է ներառուին իմ հայրս, եղբայրս եւ իմ բոլոր լաւ ընկերներս, պէտք է պատիժ կրեն։: Գարշելի ուսուցում»։

Իր մեծ հօր՝ [[Էռազմ Տարուին]]ի կենսագրութիւնը գրած ատեն Չարլզը կը յիշեցնէ սուտ լուրերուն մասին, համաձայն որուն Էռազմը մահուան մահիճի մէջ Աստուծոն աղերսած է։ Չարլզը իր պատմուածքը կ՛եզրափակէ հետեւեալ բառերով. «Այսպիսին եղած են քրիստոնէական զգացումները այս երկիրին մէջ [[1802]] թ. Մենք կրնանք ծայրայեղ պարագային յուսալ, որ նման ոչ մէկ բան ալ գոյութիւն չունի»։ Չնայած բարեմաղթանքներուն նմանատիպ պատմութիւններ նոյնպէս կ՛ուղեկցէին Չարլզի վախճանը։ Անոնցմէ ամենամեծ հռչակ ստեղծած է անգլիացի քարոզչուհի, այսպէս կոչուած «[[Լէյտի Հուփի պատմութիւնը]]» տպագրուած [[1915|1915թ]]թ., ուր հաստատուած է, որ Տարուինը ենթարկուած է կրօնական դարձումի հիւանդութեան ընթացքին մինչեւ վախճանը։ Նմանատիպ պատմութիւններ աքթիւ կը տարածուէին տարբեր տեսակի կրօնական խումբերու կողմէն եւ վերջիվերջոյ ձեռք բերած են քաղաքային առասպէլներու կարգավիճակ, բայց ատոնք Տարուինի երեխաներուն կողմէն ժխտուած են եւ պատմութիւններու կողմէն մէկ կողմ նետուած, որպէս անհիմն։