Ֆրիկ (բանաստեղծ)
Ֆրիկ, (մօտ 1230-ական - մօտ 1310-ական) միջնադարեան հայ բանաստեղծ։
| Ֆրիկ | |
|---|---|
.jpg) | |
| Նաեւ յայտնի է իբրեւ | Ֆրիկ |
| Ծնած է | 1234 |
| Մահացած է | 1315 |
| Ազգութիւն | Հայ |
| Մասնագիտութիւն | բանաստեղծ |
Կենսագրութիւն
ԽմբագրելԿենսագրական տեղեկութիւններ չեն պահպանուած. յայտնի են միայն հօր եւ հօրեղբօր անունները՝ Թագւոշ եւ Դոդանա։ Ֆրիկի քերթուածներուն մէջ եղած որոշ անուղղակի տուեալներէն կ'ենթադրուի, որ ծնած է մոնկոլներու Հայաստան կատարած արշաւանքներու սկիզբը։ Հաւանաբար գերի ինկած է մոնկոլներուն ձեռքը, ապա փրկագինով ազատ արձակուած է։ Եղած է հարուստ, սակայն յետագային մասաչիներէն (մոնկոլներէն՝ բանակին հանդերձանք, ձի, զէնք մատակարարողներ) մէկուն ընկերակիցը դառնալով՝ սնանկացած է, ինկած է ծանր պարտքերու տակ։ Անոր համար զինք խփած է իր ընտանիքը։ Ծերութեան թշուառ ու առանձին եղած է։ Ցանկացած է վանական դառնալ, սակայն պարզ չէ թէ առա՞ծ է այդ քայլը, թէ ոչ։
Բանաստեղծութիւնները
ԽմբագրելՖրիկէն պահպանուած է մօտ հինգ տասնեակ բանաստեղծութիւններ, որոնց մէծ մասը յայտնաբերած է, հաւաքած եւ հրատարակութեան պատրաստած է Տիրայր Վարդապետը[1]: Ֆրիկը գրած է ժողովուրդին հասկնալի պարզ ու յստակ լեզուով։ Ահա թէ ինչ գրած է Ֆրիկ ինքն իր մասին.
|
- Ֆրիկը հանցեղ պարզ խօսած է որ ամենայն մարդ իմանայ[2]
|
|
Ան իր տաղերուն մէջ առատօրէն օգտագործած է ժողովրդական բանահիւսութեան պատկերով արտայայտութիւններ, համեմատութիւններ, առածներ ու ասացուածքներ, ինչպէս նաեւ հայրէն տեսակը[3]:
Թեմաները
ԽմբագրելՀասունութեան տարիներուն Ֆրիկի ստեղծագործութեան կարեւոր թեմաները դարձած են ազգային ու ընկերային խնդիրները[4]: Մոնկոլական տիրապետութեան շրջանի գեղարուեստական արձագանգն են Ֆրիկէն մեզի հասած չորս բանքերը՝ «Ընդդէմ ֆալաքին եւ վասն բախտի», «Վասն Արղուն ղանին եւ Բուղային», «Բան ի Ֆրիկ գրքոյն» («Գանգատ»), «Վասն դալեհի եւ բրջի», «Ընդդէմ ֆալաքին...» քերթուածին մէջ Ֆրիկ գրած է։
|
|
- Հիմիկ դժարեց բաներս, որ թաթարն եղաւ թագաւոր. Զրկեց զամենայն աշխարհս Ու զգողերն էդիր մեծաւոր
|
|
Ազգային քաղաքական խնդիրն աւելի սուր արծարծուած է «Վասն Արղուն ղանին եւ Բուղային» եւ «Գանգատ» բանաստեղծութիւններուն մէջ, ուր ան հանդէս եկած է ընկերային խնդրի հետ զուզգորդուած։ Առաջին բանաստեղծութեան մէջ Ֆրիկը վրէժխնդիր սրտով կ'երազէ թաթար-մոնկոլներու դաժան բռնատիրութեան վերջնական անկումը։ «Գանգատի»ն մէջ հայրենասէր հեղինակը կ'ողբայ ժողովուրդի ծանր վիճակը։ Դեռ եւս «Ընդդէմ ֆալաքին» բանքին մէջ Ֆրիկը ֆալաքին (ճակատագիրը) կը համարէ անարդար դատաւոր, որ տգէտ, վատ, յիմար մարդոց մեծ հարստութեան տէր կը դարձնէ: Իսկ արժանաւորներուն՝ «ուղղորդ», իմաստուն մարդոց կը ձգէ դժբախտ։ Բայց ըստ Ֆալաքին՝ այդ անհաւասարութեան պատճառը ո՛չ չէ ինքն է, այլ Աստուած. «Արարչէն լինին»,- կը պատասխանէ ճակատագիրը։ «Գանգատ» բանաստեղծութեան մէջ Ֆրիկը կը վիճի ուղղակի Աստուծոյ հետ: Խորհելով կեանքի ու մահուան, տնտեսութեան ու ընկերային անհաւասարութեան մասին՝ ան լայն ընդհանրացումներ կը կատարէ։ Ֆեոտալական հասարակարգին մէջ եղած խոր հակասությունները, հասարակական դասերու վիճակներու մեծ տարբերութիւնը կը բացատրէ բախտով կամ Աստուծոյ կամքով («Եւ ա՞յս էր բան քոյ հրամանի, Արդար, իրաւ դատաւորի, Մէկն ի պապանց պարոնորդի, Մէկն ի հարանց մուրող լինի…»)։ Շարունակելով հակադրութիւններու շարքը՝ միջնադարեան հեղինակը աստիճանաբար կը բացայայտէ ընկերային անհաւասարութիւններու ամբողջական շղթան[5]: Այս չորս բանքերով Ֆրիկը կը համարուի ո՛չ միայն միջնադարեան հայ ընկերային քնարերգութեան սկզնաւորողն ու ներկայացուցիչը, այլեւ համաշխարհային գրականութեան նշանաւոր դէմքերէն մէկը[6]:
Ծանօթագրութիւններ
Խմբագրել- ↑ ՀԽՍՀ Գիտությունների ակադեմիա, խմբգր․ (1986)։ Հայկական սովետական հանրագիտարան, հ., 12։ էջ 735-736
- ↑ Բախչինյան Հ., Սարինյան Ս., Թամրազյան Հ., խմբգր․ (2000)։ Հայ գրականություն» դասագիրք հանրակրթական դպրոցի աշակերտների համար։ «Լույս»։ էջ 54-55
- ↑ Հովհաննիսյան Ա., խմբգր․ (1955)։ , Ֆրիկը պատմաքննական լույսի տակ
- ↑ Նալբանդեան Վ.Ս., Ներսիսեան Վ.Ս., Բախչինեան Հ.Գ., խմբգր․ (1986)։ Հայ միջնադարեան գրականութիւն. համառօտ պատմութիւն։ «Սովետական գրող»։ էջ 115-117։ ISBN 99930-2-263-2
- ↑ Ժամկոչյան Հ., խմբգր․ (1958)։ Պատմաբանասիրական դիտողություններ Ֆրիկի և նրա տաղերի մասին։ «ՊԲՀ»
- ↑ ՀԽՍՀ Գիտությունների ակադեմիա, խմբգր․ (1986)։ Հայկական սովետական հանրագիտարան հ., 12։ էջ 735-736