Ախթալայի Վանք

Ախթալայի վանական համալիր (նաեւ Պղնձահանք), X դարուն հիմնադրուած պարսպապատ վանական համալիր, կը գտնուի Հայաստանի Լոռիի մարզի Ախթալա գիւղին մէջ՝ Երեւանեն 185 կմ հիւսիս։ Ախթալայի վանական համալիրը Հայաստանի այն քաղկեդոնական վանքերէն է, որուն կառուցումը կը համընկնի Հայաստանի վերածնութեան շրջանին հետ։ Ախթալայի վանական յուշարձանախումբին մէջ ներդաշնակ միահիւսուած են հայկական, վրացական ու բիւզանդական ճարտարապետութեան տարրերը։

Միջնադարիուն վանքը յայտնի էր որպէս Պղնձահանքի վանք։ Կիրակոս Գանձակեցին իր «Հայոց Պատմութիւն» գիրքին մէջ կը յիշատակէ, որ իշխան Իվանէ Զաքարեանը մահացաւ 1241 թ եւ իր դին ամփոփուեցաւ Պղնձահանքի մէջ, որ Իվանէն խլած էր հայերէն եւ դարձուցած՝ վրացական (այսինքն՝ ուղղափառ) եկեղեցի։ Դարձնելով ուղղափառ եկեղեցի, ուղղափառութիւն ընդունած Իվանե Զաքարեանը զայն վերակառուցեց եւ անուանեց Ախթալա։ Ըստ Գանձակեցիի, նոյն եկեղեցւոյ մէջ ամփոփուած է նաեւ Իվանէի որդի՝ իշխան Ավագը (մահ, 1250 թ Բջնիի մէջ)։

Սուրբ Աստուածածին եկեղեցւոյ պատերը նկարազարդուած են հոյակապ, հրաշալի պահպանուած որմնանկարներով։ Որմնանկարները կատարուած են XIII դարուն, երբ եկեղեցին վերափոխուեցաւ քաղկեդոնականի։ Որմնանկարներն իրենց գունային լուծումներով կը մօտենան բիւզանդականին, սակայն թեմաներու ընտրութիւնը զուտ հայկական է։

Ներկայիս Ախթալայի վանքն ունի ուխտագնացութեան օրեր՝ Սեպտեմբեր 20-21։

Եկեղեցւոյ որմնանկարներու ստորին շերտը կը վերաբերի 11-րդ դարուն։ Գունազարդումը բնորոշ է բիւզանդական արուեստին, իսկ թեմատիք լուծումները՝ հայկական մանրանկարչութեան։ Իսկ 13-րդ դարուն եւ յետոյ կատարուած որմնանկարները հարազատ են բիւզանդական արուեստին։ Իրենց մեծ մասն ունի յունարէն, մէկ մասն ալ՝ վրացերէն արձանագրութիւններ։ Երկշերտ բարձրարուեստ որմնանկարները կը պատկերեն Հին եւ Նոր կտակարաններու առանձին դրուագներ, սուրբերու պատկերներ, այդ թիւին մէջ նաեւ Գրիգոր Լուսաւորիչի պատկերը։ Խորանի գմբեթին Մարիամ Աստուածածինն է՝ գահին նստած, մանուկ Յիսուսը գիրկը. (պահպանուած է որմնանկարի միայն մէկ մասը), անոնցմէ վար հաղորդութեան՝ խորհրդաւոր ընթրիքի տեսարանն է։ Յիսուսը պատկերուած է երկու անգամ՝ մերթ շրջուած դէպի աջ եւ մերթ դէպի ձախ՝ առաքեալներուն հետ հացը կիսելու ժամանակ։

Պահպանուած են Պետրոս, Յովհաննէս, Պօղոս առաքեալներու, Ղուկաս եւ Մատթէոս աւետարանիչներու պատկերները։

Քիչ մը աւելի վարը ողջ հասակով պատկերուած են սուրբեր, որոնց կարգին Հռոմի Սեղբեստրոս պապի, Յակոբ Տեառնեղբօր, Յովհան Ոսկեբերանի, Բարսեղ Մեծի, Գրիգոր Ա. Լուսաւորիչի, Աթանաս Ալեքսանդրացիի, Հռոմի Կլեմենտ (Կղեմես) պապի, Գրիգոր Սքանչելագործի, Կիւրեղ Ալեքսանդրացիի, Գրիգոր Աստուածաբանի, Կիպրիանոս Կարթագէնացիի պատկերները։

Արեւմտեան պատի որմնանկարներուն մէջ պատկերուած է երկնային արքայութիւնը, իսկ հիւսիսային պատին՝ Յիսուսի չարչարանքները, Կայափա քահանայապետը ու հռոմէական կառավարիչ Պիղատոս Պոնտացին։ Կամարները, միջնապատերն ու սիւները նոյնպէս պատկերազարդուած են սրբագրային թեմաներով եւ սուրբերու դիմապատկերներով։ Որմնանկարներուն մէկ մասը վերականգնուած է։

Ախթալայի վանական համալիրին մէջ Սերգէյ Փարաջանովը նկարահանած է «Նռան գոյնը»էն որոշ տեսարաններ։ Ներկայիս կը վերականգնուի եկեղեցւոյ գմբէթը, ինչպէս նաեւ կը վերանորոգուի եկեղեցւոյ այլ հատուածները։

Պատկերասրահ

• 
• 
  Ամրոցի արեւելեան պատը
• 
  Տաճարի արեւմտեան ճակատը
• 
  Տաճարի հարաւային պատին վրայ որմնանկարի հատուած
• 
• 
• 
  Խորան
• 

Այս յօդուածի նախնական տարբերակը կամ նրա մասը վերցուած է « Քրիստոնեա Հայաստան» հանրագիտարանէն, որի նիւթերը թողարկուած են` Քրիեյթիւ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թոյլատրագրի ներքոյ։