Արծիւ

Արծիւ
Գիտական դասակարգութիւն
Թագաւորութիւն Կենդանիներ Տիպ Քորդավորներ Դաս Թռչուններ Կարգ Բազեազգիներ Ընտանիք Ճուռակներ Ենթաընտանիք Արծիներ
Լատիներէն անուանում
Aquilinae
Ցեղեր
Aquila Hieraaetus Ictinaetus Lophaetus Oroaetus Polemaetus Spizaetus Spizastur Stephanoaetus
Դասակարգումը Ուիքիցեղերու մէջ Պատկերներ Ուիքիպահեստի մէջ

Արծիւները (լատ.՝ Aquila), ճուռակներու ընտանիքին պատկանող գիշատիչ թռչուններ են։ Հայաստանի մէջ տարածուած է 9 տեսակ՝ գաճաճ արծիւ, տափաստանային արծիւ, գերեզմանարծիւ, փոքր շահնարծիւ, քարարծիւ, ջրարծիւ, օձակեր արծիւ, սպիտակապոչ արծիւ։ Աչքի կու գան լաւ զարգացած մագիլներով, որ թոյլ կու տայ որսալ մկնակերպ կրծողներէն մինչեւ նապաստակներ։

Նկարագրութիւն

Թեւերուն բացուածքը 43–53 սմ է իսկ (գաճաճ արծիւ) մինչեւ 2,5 մ է (սպիտակապոչ արծիւ), կենդանի զանգուածը՝ 700 գ-ից (գաճաճ արծիւ) մինչեւ 6,5 կգ (սպիտակապոչ արծիւ)։ Ոտքերը փետուրաւորուած են մինչեւ կրնակը։ Մատները ուժեղ են՝ զարգացած մագիլներով։ Ունին սուր տեսողութիւն։ Էգը եւ արուն միագոյն են։

Բնադիր

Կը բնադրին անտառներու մէջ, ժայռերուն կամ գետնին վրայ։ Էգերը կը դնեն 1–3 սպիտակ, երբեմն՝ կարմրագորշաւուն պուտերով ձու։ Թուխսի կը նստի թէ էգը, թէ՛ արուն։ Արծիւները զոյգեր կը կազմէն եւ երկար տարիներ անդաուաճան կը զոյգուին։ Կը սնուին փոքր եւ միջին մեծութեան ողնաշարաւող կենդանիներով, նաեւ լաշով։

Արծիւները շատ զգուշ են եւ շատ քիչ մարդոց դիմաց կ'երէւին։ Միայն աշնանամուտին, երբ ձագերը արդէն մեծացած կ'ըլլան, երբեմն կարելի է տեսնել, թէ ինչպէս բարձր երկնքին մէջ կը ճախրին ամբողջ արծւաընտանիքով։ Օձակեր, տափաստանային, սպիտակապոչ արծիւները եւ ջրարծիւը գրանցուած են ՀՀ Կարմիր գրքին մէջ։

Տարածուածութիւնը եւ բնակութեան վայրերը

Հայտնի է արծիւներու 12 տեսակ, որոնք տարածուած են Եւրոպաի մէջ, Ասիաի մէջ, Աֆրիկաի մէջ եւ Հիւսիսային Ամերիկաի մէջ։ ՀՀ մէջ տարածուած է 9 տեսակ՝ քարարծիւ, գաճաճ արծիւ, փոքր շահնարծիւ, տափաստանային արծիւ, ջրարծիւ, օձակեր արծիւ, գերեզմանաարծիւ, սպիտակապոչ արծիւ։ Արծիւները կը բնակին լեռնատափաստաններուն մէջ, գիւղատնտեսական հողատարածքներուն մէջ (տափաստանային արծիւ), անտառներուն տափաստանային հատուածներուն մէջ (գաճաճ արծիւ), ծառահատուած անտառներուն մէջ (փոքր շահնարծիւ), լեռներուն վրայ, խոր ձորերուն մէջ (քարարծիւ), կիսաանապատային նախալեռներուն վրայ (օձակեր արծիւ), ափամերձ ժայռերով գետերուն մէջ, լիճերուն մէջ, լճակներուն մէջ (ջրարծիւ), ձկնաբուծական աւազաններուն մէջ (սպիտակապոչ արծիւ)։ Բացառութեամբ քարարծիւը (նստակեաց է) եւ սպիտակապոչ արծիւի՝ միւս տեսակները բնադրող են, քիչ տարածուած։

Արծիւը որպէս պետական խորհրդանիշ

• 
  Ալբանական թագավորութեան զինանշանը
• 
  Միացեալ նահանգներուն զինանշանը
• 
  Ավստրիայի զինանշանը
• 
  Բյուզիանդիայի զինանշանը
• 
  Գերմանիայի զինանշանը
• 
  Եգիպտոսի զինանշանը
• 
  Լեհաստանի զինանշանը
• 
  Լեռնային Ղարաբաղի զինանշանը
• 
  Հնդկաստանի Կանարտակա նահանգի էմբլեման
• 
  Հայաստանի Հանրապետութեան զինանշանը
• 
  Մեխիկոյի զինանշանը
• 
  Նապոլեոնեան արծիւ
• 
  Նիդերլանդներու Բերխ են Թապայթ գիւղի զինանշանը.
• 
  Ռայխսադլերը՝ Սրբազան հռոմեական կայսրութեան եւ Գերմանական կասրութեան (1871-1918) խորհրդանիշը։
• 
  Ռումինական իշխանութիւններուն զինանշանը 1600 թ.
• 
  Ռուսաստանի զինանշանը
• 
  Սերբիայի զինանշանը
• 
  Ցարական Ռուսաստանի զինանշանը

Աղբիւր

• Դպրոցական Մեծ Հանրագիտարան, Գիրք I, Արծիվներ Archived 2016-04-08 at the Wayback Machine.

Արտաքին յղումներ

• PBS Nature: Eagles Archived 2008-10-06 at the Wayback Machine.
• PBS Video Episode: American Eagle
• Eagle photos

Այս յօդուածի նախնական տարբերակը կամ նրա մասը վերցուած է «Հայաստանի բնաշխարհ» հանրագիտարանէն, որի նիւթերը թողարկուած են` Քրիեյթիւ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թոյլատրագրի ներքոյ։