Աքքայի Պաշարում (1189-1191)
Աքքայի պաշարում (28 Օգոստոս 1189 - 21 Յուլիս 1191, Խաչակիրներու երրորդ արշաւանքին ընթացքին տեղի ունեցած ռազմական բախում։ Երկամեայ պաշարումէն ետք[1], խաչակիրները կը յաջողին գրաւել Աքքան, քաղաքը հետագայ 100 տարիներու ընթացքին կը մնայ խաչակիրներու գլխաւոր յենարանը, մինչեւ 1291-ին վերանուաճումը։
.svg){kind=small}
Պատմութիւն
Խմբագրել4 Յուլիս 1187-ի Հաթթինի ճակատամարտէն ետք Սալահ ալ-Տին առանց մարտի կը յաջողի գրաւել Աքքա քաղաքը։ Այդ օրերուն խաչակիրները կը վերահսկէին` Տիւրոսը (Սուր), Թրիփոլին եւ Անտիոքը, որոնք նոյնպէս պաշարուած էին Սալահ Ալ-Տինի կողմէն։ Մերձաւոր Արեւելքէն հասած լուրերը մեծ խառնաշփոթի կը մատնեն եւրոպացիները, իսկ Հռոմի Պապ Գրիգոր Ը. կոչ կ'ուղղէ 3-րդ Խաչակիրներու արշաւանքի։
Իրավիճակը Տիւրոսի մէջ
Խմբագրել1187-ի վերջը Քոնրատ Մոնֆերացի (Conrad of Montferrat) ամրապնդուելով Տիւրոսի մէջ կը դիմադրէ Սալահ Ալ-Տինի յարձակումներուն[2] : 1188-ի կէսերուն պայմանագիր մը կը կնքեն, ըստ որուն Սալահ Ալ-Տին, ի միջի այլոց Հաթթինի ճակատամարտի ընթացքին ջախջախուած եւ գերեվարուած Կի տը Լուսինեանը ազատ կ'արձակէ: Վերջինս կնոջ՝ Սիպիլ Անժուացիին հետ կ'իշխէր Երուսաղէմի գահին: Իբրեւ հետեւանք՝ Կիի եւ Քոնրատի միջեւ բախումը կը սաստկանայ, որովհետեւ վերջինս կը մեղադրէր Կին՝ Հաթթինի աղէտին իբրեւ պատասխանատու, մինչ ինք կը պարծենար, թէ յաջողութեամբ պաշտպանած էր Տիւրոսը հետագայ արշաւանքներէ:
Պաշարում
ԽմբագրելԿի տը Լուսինեան, Քոնրատի աջակցութիւնը չստանալով, կ'երթայ եւ իր զօրքերով կը պաշարէ քաղաքը։ Թագաւորին զօրքերը 2 անգամ աւելի քիչ էին, քան պաշարուածներունը։ Ան գիտէր, որ իր փոքրաթիւ բանակով չէր կրնար յաղթանակ տանիլ, ուստի, կը սպասէ Եւրոպայէն ժամանելիք զօրքերուն։ Շուտով քաղաքի մատոյցներուն կը յայտնուին ֆրանսական եւ գերմանական զօրքեր։ Արքեպիսկոպոսները կը յաջողին համոզել Քոնրատը, որուն իբրեւ արդիւնք՝ օգնական ջոկատներ կը ժամանեն նաեւ Տիւրոսէն։
Սալահ ալ-Տին, իրազեկ ըլլալով տեղի ունեցած իրադարձութիւններուն, 15 Սեպտեմբեր 1189-ին կը յարձակի Կի տը Լուսինեանի զօրքին վրայ։ Խաչակիրներուն բոլոր զօրքերը՝ ներառեալ տաճարականներունը, կ'ուղղեն դէպի Սալահ Ալ-Տինի զօրքերուն աջ թեւը։ Սալահ ալ-Տին ստիպուած բոլոր ուժերը կը կեդրոնացնէ աջ կողմը, սակայն զօրքերը փախուստի կը դիմեն։ Վերջինս զօրքերը փրկելու նպատակով ձախ կողմը ինչպէս նաեւ թեթեւ հեծելազօրը մարտի կը մղէ։ Կի, ստիպուած, մարտի դաշտ կ'ուղարկէ պահեստազօրայինները. Սալահ ալ-Տին, իր հերթին, քաղաքին կայազօրայինները (5000 զինուոր) խաչակիրներուն դէմ կ'ուղարկէ։
Քրիստոնեաները կու տան շուրջ 5 հազար զոհ[3][4], սակայն Սալահ ալ-Տին չի յաջողիր ետ մղել քաղաքին մօտ դիրքաւորուած խաչակիրները։ Մարտի ընթացքին կը զոհուի տաճարականներու միաբանութեան առաջնորդ Ժերար տը Ռիտֆոր, իսկ Կի տը Լուսինեանի եւ Քոնրատի միջեւ հակամարտութիւնը կը շարունակուի։
Երկկողմանի պաշարում
ԽմբագրելԱշնան ընթացքին Կի օգնութիւն կը ստանայ Եւրոպայէն։ Այսպիսով ան Աքքան կը պաշարէ ցամաքէն, իսկ նաւատորմի միջոցով՝ ծովէն։ Տեղեկութիւններ կը հասնին, որ Գերմանիոյ կայսր Ֆրետերիք Ա. Շիկամօրուս մեծ զօրքերով միացած է Խաչակիրներու արշաւանքին եւ կը շարժէր դէպի Սրբազան երկիր։ Այդ լուրերը կը բարձրացնեն պաշարողներուն մարտական ոգին։ Դէպքերէն քաջատեղեակ էր նաեւ Սալահ ալ-Տին։ Ան նոր ուժեր կ'ուղարկէ՝ քրիստոնեաներու օղակը շրջափակելու նպատակով։
31 Հոկտեմբերին 15 եգիպտական նաւեր կը ճեղքեն քրիստոնեաներու ծովային շրջափակումը եւ մթերքներ կը հասցնեն քաղաք։ 26 Դեկտեմբերին եգիպտական նաւատորմը կը վերականգնէ քաղաքին ծովային մուտքը։ 1190-ին Քոնրատ Մոնֆերացի իր նաւերով կ'երթայ Տիւրոս եւ նոր ուժերով կը վերադառնայ, որպէսզի յաղթէր զիրենք շրջափակող իսլամաներուն։
.jpg)
Քոնրատ նաեւ շինանիւթեր կը բերէ՝ մեքենաներ կառուցելու համար, զորս կ'օգտագործեն քաղաքին վրայ հերթական յարձակման ատեն (5 Մայիս):
19 Մայիսին Սալահ Ալ-Տին կը յարձակի քրիստոնեաներուն վրայ։ Ամրան ընթացքին ֆրանսական զօրքերը ծովէն կը ժամանեն եւ կը միանան պաշարողներուն, ինչպէս նաեւ օգնական ուժերով Կիլիկիա կը հասնի Սելիֆ գետին մէջ խեղդուած Ֆրետերիք Ա. Շիկամօրուսի որդին՝ Ֆրետերիք Զ.։ Օգնական ուժերը կը գրաւեն Հայֆա քաղաքը, որուն միջոցով կը յաջողին մթերքներ ուղարկել Կիի ճամբարը։ Կի տը Լուզինեան կը զրկուի Երուսաղէմի արքայի գահէն, որովհետեւ կը մահանան իր կինը՝ Սիպիլն ու դուստրերը։ Սիպիլին քոյրը՝ Իզապելլան եւ Քոնրատ Մոնֆերացի կ'ամուսնանան։ Այսպիսով գահը կը փոխանցուի Քոնրատի։
Մինչ խաչակիրները կը կիսէին գահը, Սալահ Ալ-Տին կ'ուժեղացնէր իր բանակը։ 1190-ին աւստրիացի իշխան Լեոպոլտ Ե. կը միանայ պաշարողներուն։ 31 Դեկտեմբերին միացեալ ուժերը կը փորձեն քանդել պատերը։ Իսկ 6 Յունուարին պատին մասնակի քանդման իբրեւ արդիւնք՝ քրիստոնեաները կը փորձեն գրաւել քաղաքին կայազօրը։ 13 Յունուարին Սալահ ալ-Տին կը յաջողի ճեղքել խաչակիրներուն շրջափակումը եւ քաղաք կը մտցնէ նոր կայազօր մը։ Ցուրտ եղանակը կը խանգարէր խաչակիրները։
Մարտին, երբ եղանակը նպաստաւոր կը դառնայ, Եւրոպայէն նոր ուժեր կը ժամանեն, ինչպէս նաեւ Ռիչարտ Առիւծասիրտ եւ Ֆիլիփ Օգոստոս: Սալահ Ալ-Տինի յաղթելու հաւանականութիւնը կտրուկ կը նուազի։ 3 Յուլիսին քաղաքը կը յանձնուի, Ռիչարտ կը հրամայէ մահապատժի ենթարկել քաղաքին կայազօրայինները։ Անգլօ-ֆրանսական ուժերով համալրուած խաչակիրները ծովու ճամբով կը յառաջանան դէպի հարաւ, նոյնը կ'ընեն իսլամները։ 7 Սեպտեմբերին Եաֆֆա քաղաքէն դէպի հիւսիս տեղի կ'ունենայ Արսուֆի ճակատամարտը: Ճակատամարտի ընթացքին Ռիչարտ փայլուն յաղթանակ կը տանի։ Սալահ ալ-Տին խաչակիրներու յաղթանակը կը գնահատէ ըսելով, որ անգլիացիներուն կարգապահութիւնը եւ զրահները անյաղթելի էին։
Արսուֆի եւ Եաֆֆայի ճակատամարտերուն ընթացքին կրած պարտութիւններէն ետք պատերազմը վերջ կը գտնէ։ Եաֆֆայի ճակատամարտը կը դառնայ Խաչակիրներու երրորդ արշաւանքին վերջին նշանակալի առճակատումը։ Ճակատամարտէն ետք Ռիչարտ Սալահ Ալ-Տինի հետ կը սկսի բանակցիլ եւ 2 Սեպտեմբեր 1192-ին կը ստորագրուի եռամեայ հաշտութեան պայմանագիր մը, ըստ որուն քրիստոնեաներուն թոյլ կը տրուէր անխափան այցելել սրբազան վայրեր։ Սալահ Ալ-Տինի ետին կը մնար Երուսաղէմը, իսկ խաչակիրներուն համար՝ նեղ ցամաքային ուղի մը, Եաֆֆայէն մինչեւ Տիւրոս։
Հետեւանքներ
ԽմբագրելՌիչարտ չի կրնար հասնիլ իր գերագոյն նպատակին՝ գրաւել Երուսաղէմը: Իսկ տունդարձի ճամբուն վրայ գերի կ'իյնայ աւստրիացի հերցոգ Լեոպոլտին։ Հետագային ազատ կ'արձակուի փրկագնի փոխարէն։ Աքքա կը դառնայ Երուսաղէմի թագաւորութեան մայրաքաղաքը եւ կը մնայ խաչակիրներու հիմնական յենակէտը մինչեւ 1291-ի անոր վերանուաճումը իսլամներուն կողմէ։
Գրականութիւն
Խմբագրել- James Jr Reston: Warriors of God. Richard the Lionheart and Saladin in the Third Crusade. Random House, New York 2001. ISBN 0-385-49561-7
- Kenneth M. Setton / Robert L. Wolff / Harry W. Hazard: The later Crusades, 1189-1311. University of Wisconsin Press, Madison 2006, ISBN 0-299-04844-6, S. 51 ff.
- Itinerarium Peregrinorum et Gesta Regis Ricardi, ed. William Stubbs, Rolls Series, (London: Longmans, 1864) III, 1, 5, 13, 17-18 (pp. 210–11, 214-17, 224-26, 231-34), translated by James Brundage, The Crusades: A Documentary History, (Milwaukee, WI: Marquette University Press, 1962), 175-81 [1]
- René Grousset, Histoire des croisades et du royaume franc de Jérusalem - III. 1188-1291 L’anarchie franque, Paris, Perrin, 1936 (réimpr. 2006), 902 p., ISBN 2-262-01569-4
Ծանօթագրութիւններ
Խմբագրել- ↑ Rickard, J (12 November 2001). «Siege of Acre, August 1189-12 July 1191», Accessed October 12, 2007.
- ↑ René Grousset, 1936. P. 47-51.
- ↑ Ibn Al-Athir, XII, 20-6; Chapter four in Arab Historians of the Crusades, ed. and trans. by Francesco Gabrieli
- ↑ Christopher Tyerman, God’s War A New History of the Crusades, p.416. Belknap Press, 2008.