Եղունգ
Եղունգը կը ծածկէ ոտքի եւ ձեռքի մատներուն ծայրամասի ոսկրիկները (phalanx): Անոր կազմաւորումը շարունակական է մինչեւ անհատին մահը: Եղունգը իր կազմաւորման եւ աճման հետեւանքով որոշ չափով կ'երկարի եւ կը ստանայ ձեւ ու տեսք[1]:
Ձեռքի մատներու եղունգները աւելի արագ կ'աճին քան ոտքի մատներու եղունգները: Եղունգի աճը պայմանաւորուած է անհատի տարիքէն, սեռէն, տարուան եղանակէն, սնունդէն, մարզանքէն եւ ժառանգականութենէն: Եղունգներու աճը կ'աշխուժանայ ամրան եղանակին եւ առաւելաբար անչափահասներու մօտ: Ան կ'աճի մօտաւորապէս 3 մմ. ամէն ամիս: Մատի եղունգի ամբողջական աճը կը տեւէ 3-6 ամիս, իսկ ոտքի մատներունը՝ 12-18 ամիս:
Բաժիններ
ԽմբագրելԵղունգը կազմուած է հետեւեալ բաժիններէն.
Եղունգի արմատ՝ եղնգաբուն
ԽմբագրելԵղնգաբունը (nail root, matrix)[2] կամ եղունգի արմատը եղջերային կազմուածքով (keratogenic)[3] թաղանթ մըն է, որ կը գտնուի մատի մորթին վերջաւորութեան տակը: Անկէ կը ծնին եղջերանիւթէ (keratin) կազմուած եղնգամարմինի բջիջները: Այս բջիջները կը քալեն դէպի առջեւ՝ կազմելու համար եղնգամարմինը: Եղնգաբունին մեծ մասը անտեսանելի է: Անոր յառաջամասի պզտիկ մէկ բաժինը միայն տեսանելի է, որ կը յայտնուի ճերմակ կէս լուսնի ձեւով եւ կը կոչուի լուսնակ: Բոլոր մատներուն եղունգները կը յայտնուին լուսնակով, բացի ճկոյտ մատի եղունգէն: Բթամատի եղունգին լուսնակը ամէնէն խոշորն է: Եղնգաբունը կ'ապրի այնքա'ն ատեն որ անիկա սնունդ կը ստանայ եւ կը մնայ առողջ վիճակի մէջ:
Եղնգամարմին՝ բուն եղունգ
ԽմբագրելԵղնգամարմինը (nail body, plate)[4] կազմուած է եղջերանիւթէ եւ եղունգի տեսանելի բաժինն է: Անիկա կը հանգչի եղնգամահիճին վրայ, ուր կը գտնուի մատի մորթին ծայրամասը: Ուրեմն մահիճը կազմուած է մորթի երկու խաւերէն՝ ենթամորթ (dermis) եւ վերնամորթ (epidermis): Ենթամորթը բակած է մատի վերջին ոսկրիկին եւ հարուստ է ջղաթելերով (nerve endings)[5], աւշաթելանօթներով (lymph vessels) ու արեան թելանօթներով (capillaries), որոնք եղնգամարմինին կու տան վարդագոյն տեսք:
Եղնգամարմինը կարծր եւ ողորկ է: Անիկա կրնայ ըլլալ տափակ, կոր-կամարաձեւ (convex) կամ փոսաւոր (concave) զանազան հիւանդութիւններու պատճառով: Անոր հաստութիւնը եւ լայնքը կախեալ է եղնգաբունի չափէն, այսինքն՝ մեծութենէն եւ հաստութենէն:
Ենդաբաժիններ
Խմբագրել- Եղնգամահիճ (nail bed)[6]
- Եղունգի լուսնակ (nail lunula)[7]
Դերակատարութիւններ
ԽմբագրելԵղունգը ունի կարգ մը դերակատարութիւններ.
- Կը պաշտպանէ մատներու ծայրամասի ոսկրիկները.
- Կը գործածուի որպէս գործիք՝ բռնելու համար մանր առարկաներ[8].
- Կը ծառայէ մարմինի մակերեսը-մորթը քերելու.
- Կու տայ վայելչութիւն ոտքի եւ ձեռքի մատներուն[9].
Առողջութիւն
ԽմբագրելԵղունգի առողջութիւնը որոշ չափով կը ցոլացնէ անհատին առողջութիւնը: Բոլորս մեծ ուշադրութիւն պէտք է ցուցաբերենք մեր եղունգներու առողջութեան:
Եղունգները առողջ կը մնան՝
- Առողջ սննդականոնի հետեւելով. բնասպիտները (protein), երկաթը եւ կիրը խիստ կարեւոր են.
- Պէտք եղած հիմնական կենսանիւթերը գործածելով, մանաւանդ՝ A, D եւ B-12 կենսանիւթերը.
- Հանգիստ կօշիկ եւ մաքուր գուլպայ հագնելով.
- Շաքարախտէ եւ սրտանօթային հիւանդութիւններէ զերծ մնալով.
- Եղունգը հարուածներէ եւ վնասներէ պաշտպանելով.
- Ոտքի եւ ձեռքի մատներու առողջութեան հետեւելով.
Հիւանդութիւններ
ԽմբագրելԱխտանշաններ
ԽմբագրելԵղունգը յաճախ կը կորսնցնէ իր առողջ վիճակը եւ կը յայտնուի զանազան հիւանդութիւններով ու անբնական երեւոյթներով, որոնք կը յայտնուին եղնգային զանազան ախտանշաններով.
- Գոյնի ախտանշաններ՝ ճերմակ բիծեր, տժգնութիւն, կապտութիւն, կարմրութիւն, դեղնութիւն[10].
- Հիւսուածքի եւ տեսքի ախտանշաններ՝ հաստութիւն, բարակութիւն, կոշտութիւն, կարծրութիւն, կակուղութիւն, դիւրաբեկութիւն, ակօսութիւն, ճեղք.
- Ձեւի ախտանշաններ՝ գնդակաձեւ (clubbing), կոր, փոսիկանման, դգալանման (spoon shaped).
- Բորբոքում
- Թարախակոյտ (abscess)[11]
- Արիւնակոյտ (hematoma)
Տեսակներ
ԽմբագրելԵղունգի հիւանդութիւններն ու անբնական երեւոյթներն են՝
Այլանդակ եւ տձեւ երեւոյթներ (deformities)
ԽմբագրելԱյս այլանդակ երեւոյթները կը յառաջանան հետեւեալ պատճառներով.
- Ծինային (genetic) անբնական կազմաւորում[12].
Այս պարագային այլանդակ երեւոյթը կը յայտնուի ի ծնէ եւ կ'ըլլայ ընդոծին (congenital).
- Հարուած-վնաս (trauma).
Մատներու եղունգները կրնան վնասուիլ ուղղակի կամ անուղղակի հարուածով: Ծանր առարկայի մը իյնալը ոտքին վրայ, եղունգին ուղղակի վնաս կը հասցնէ: Նեղ կօշիկ հագնելով՝ անուղղակի հարուած կը հասցնենք եղունգին: Եղունգի հարուած-վնասը կը յառաջացնէ եղունգի զանազան անբնական երեւոյթներ, որոնցմէ կարեւորագոյններն են՝ ճերմակ կէտաւորում, կապտութիւն, եղունգի ճեղք եւ կոտրտուք, աւելորդ նոր եղունգի աճ, շրջա-եղնգային եւ ենթա-եղնգային արիւնահոսութիւն եւ բորբոքում: Ենթա-եղնգային արիւնահոսութեամբ, անհատը կ'ունենայ ուժգին ցաւ, որ կ'անհետանայ ծակելով եղունգը եւ կուտակուած արիւնը արտահանելով: Կուտակուած արիւնը չարտահանելու պարագային, եղունգը կը մահանայ ու կ'իյնայ[13]:
- Սնկային (fungal) հիւանդութիւններ.
- Մորթային հիւանդութիւններ.
- Մարմնական հիւանդութիւններ, օրինակի համար՝ շաքարախտ եւ սրտանօթային (cardiovascular) հիւանդութիւններ, որոնց պատճառով մատներու եւ եղունգներու արեան շրջագայութիւնը կը նուազի եւ տեղի կ'ունենան զանազան անբնական երեւոյթներ.
- Կարգ մը դեղերու գործածութիւնը, ինչպէս օրինակ Tetyracycline-ի գործածութեամբ, եղունգի մարմինը կրնայ բաժնուիլ իր մահիճէն.
- Տարեցութիւն, որուն հետեւանքով, եղունգին վրայ կը յայտնուին հորիզոնական խորունկ ակօսներ[14].
- Յոռի սննդառութիւն, մասնաւորապէս՝ բնասպիտի, կիրի եւ երկաթի նուազ սպառում: Բնասպիտի անբաւարարութեամբ, եղունգը կ'ունենայ ճերմակ բիծեր, իսկ երկաթի պարագային՝ եղունգը կ'ունենայ մակերեսային դգալանման փոսիկ:
- A, D եւ B-12 կենսանիւթերու անբաւարարութիւն[15].
A եւ D կենսանիւթերու անբաւարարութեամբ տեղի կ'ունենայ եղունգի չորութիւն եւ ճեղքռտուք. իսկ B-12 սննդանիւթի պարագային՝ եղունգը կը դառնայ թուխ եւ չոր[16]:
Բորբոքումներ
ԽմբագրելԵղունգի բորբոքումներուն մեծամասնութիւնը սնկային են (fungal), սակայն կրնան տեսնուիլ նաեւ ցպկային (bacterial) եւ ժահրային (viral) բորբոքումներ: Եղունգի սնկաքարութիւնը (onychomycosis) սնկային բորբոքում մըն է, որ կը յառաջանայ մարմնական սնկային բորբոքումներու եւ տարեցութեան պատճառով: Ժողովուրդին 10 առ հարիւրը կ'ունենայ այս բորբոքումը: Ան առաւելաբար կը պատահի տղամարդոց մօտ, ոտքի մատներու եղունգներուն վրայ։ Եղունգի սնկաքարութեան կարեւոր ախտանիշ է եղունգի ճերմկութիւնը կամ դեղնութիւնը: Այս բորբոքումը կանխարգիլելի է, պարզապէս՝ ուշադրութիւն դարձնելով հետեւեալ ցուցմունքներուն[17].
- Եղունգները կարճ բայց չափաւոր կտրել[18].
- Ոտքի մատները լաւ չորցնել լոգանքէ ետք եւ հակասնկային փոշի գործածել մատներուն միջեւ.
- Հին եւ նեղ կօշիկ չհագնիլ, որովհետեւ նեղ կօշիկներուն մէջ սունկերու բեղմնիկները (spores) բոյն դրած կրնան ըլլալ.
Եղունգի շրջաբորբ (paronychia)
ԽմբագրելԱսիկա եղունգի շուրջը պատահած սուր եւ ցպկային բորբոքում է: Եղունգի շրջաբորբը կը պատահի ընդհանրապէս՝
- Այն անձերուն մօտ, որոնք կը կրծեն իրենց ձեռքերու մատները եւ եղունգները.
- Ոտքի մատներու եղունգի մխրճում (ingrowing toe-nail) ունեցողներու մօտ.
- Շաքարախտէ տառապողներու մօտ.
- Ծայրամասային զարկերակային խցում (peripheral vascular obstruction) ունեցողներու մօտ.
- Նեղ կօշիկներով երկարատեւ մարզանք ընողներու մօտ.
Շրջաբորբը շուտով կրնայ վերածուիլ թարախակոյտի. եղունգի շրջաբորբի դարմանումը տեղի կ'ունենայ հակացպկային դեղերով, թարախակոյտը բանալով եւ թարախը արտահանելով[19]:
Մխրճուած եղունգ
ԽմբագրելՄխրճուած եղունգի ախտապատճառներն են՝
- Նեղ եւ անհանգիստ կօշիկի գործածութիւն.
- Ընդոծին անբնական եղունգի գոյութիւն.
- Տարեցութիւն, անշարժութիւն եւ նստակեաց կեանք.
- Յղութեան շրջանին ոտքի մատներու ուռեցք.
- Մարմնական ընդհանուր ջրուռեցք (edema).
- Եղունգի մնայուն-երկարատեւ բորբոքում.
Այս հիւանդութեան պարագային, եղունգը կը մխրճուի շրջապատի մորթին եւ մկաններուն մէջ, ու կը յառաջանայ բորբոքում եւ նոյնիսկ՝ թարախակոյտ: Անհատը կ'ունենայ հետեւեալ ախտանշանները՝ զօրաւոր ցաւ, կարմրութիւն, ուռեցք եւ ջերմութիւն: Մխրճուած եղունգը կը դարմանուի հակացպկային դեղերով եւ վիրաբուժական գործողութեամբ:
Եղունգներու անբնական գունաւորում
ԽմբագրելԱյս մէկը կը յառաջանայ՝
- Կարգ մը դեղերու գործածութեամբ եւ դարմանական միջոցներով, օրինակ՝ հակամալարիայի դեղերով, Tetracycline-ով եւ քաղցկեղի քիմիական դարմանումով (chemotherapy).
- Մարմնական զանազան հիւանդութիւններու հետեւանքով.
- Արեան կարմիր գնդիկներու բազմացում (polycythemia), որուն հետեւանքով եղունգը կ'ունենայ կապտախտի (cyanosis) երեւոյթ:
- Սրտանօթային հիւանդութիւններ, երբ տեղի կ'ունենայ արեան ծայրամասային շրջանառութիւն եւ արեան նուազում: Այս բոլորին հետեւանքով, եղունգները կը ստանան մանիշակագոյն կամ կապոյտ գոյն:
- Սնկաքարութիւն, որ կը յառաջացնէ ճերմակ կամ դեղին գոյն.
- Եղունգին ուղղակի կամ անուղղակի վնաս-հարուածը, որ կը յառաջացնէ կապտութիւն եւ ճերմակ կէտաւորում.
- Սնունդին մէջ բնասպիտի անբաւարարութիւն, որ կը յառաջացնէ ճերմակ բիծեր.
- B-12 կենսանիւթի անբաւարարութիւն, որ կը յառաջացնէ թուխ գոյն:
Տե'ս Նաեւ
ԽմբագրելԾանօթագրութիւններ
Խմբագրել- ↑ Onumah Neh, Scher Richard K (May 2009)։ «Nail Surgery»։ eMedicine։ արտագրուած է՝ March 2010
- ↑ «Nail matrix»։ Biology Online։ 2005։ արտագրուած է՝ February 2010
- ↑ Feneis Heinz (2000)։ Pocket Atlas of Human Anatomy (4th հրտրկթն․)։ Thieme։ էջեր 392–95։ ISBN 3-13-511204-7
- ↑ «Glossary of Nail Technology Terminology»։ 2008։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2011-01-01-ին։ արտագրուած է՝ February 2010
- ↑ «Nail Anatomy»։ Nail Doctors։ 2005։ արտագրուած է՝ February 2010
- ↑ «Glossary of Nail Conditions»։ The Achilles Foot Health Centre
- ↑ Crouch James Ensign (1985)։ Functional human anatomy։ Lea & Febiger։ էջ 80
- ↑ «Understanding Your Natural Nails»։ 2000։ արտագրուած է՝ February 2010
- ↑ Lellipop (August 2006)։ «Anatomy of the nail»։ Salon Geek։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2010-11-24-ին։ արտագրուած է՝ February 2010
- ↑ Jordan Christopher, Mirzabeigi Edwin (2000-04-01)։ Atlas of orthopaedic surgical exposures։ Thieme։ էջ 101։ ISBN 0-86577-776-4
- ↑ Wang Quincy C, Johnson Brett A (May 2001)։ «Fingertip Injuries»։ American Family Physician։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2008-10-13-ին։ արտագրուած է՝ March 2010
- ↑ Ravosa Matthew J., Dagosto Marian (2007)։ Primate origins: adaptations and evolution։ Springer։ էջեր 389–90։ ISBN 0-387-30335-9
- ↑ BMJ 2007;335(7633):1288 (22 December), Կաղապար:Doi
- ↑ K. A. WALTERS and G. L. FLYNN, Permeability characteristics of the human nail plate, International Journal of Cosmetic Science 5, 231–246 (1983)
- ↑ «American Academy of Dermatology – Nail Health»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2007-09-27-ին։ արտագրուած է՝ 2016-04-18
- ↑ Schriger DL, Baraff LJ (Jun 1991)։ «Capillary refill—is it a useful predictor of hypovolemic states?»։ Ann Emerg Med 20 (6): 601–5։ PMID 2039096։ doi:10.1016/S0196-0644(05)82375-3
- ↑ Denning DW, Evans, EG, Kibbler, CC, Richardson, MD, Roberts, MM, Rogers, TR, Warnock, DW, Warren, RE (November 11, 1995)։ «Fungal nail disease: a guide to good practice (report of a Working Group of the British Society for Medical Mycology).»։ British Medical Journal 311 (7015): 1277–1281։ PMC 2551187։ PMID 7496239։ doi:10.1136/bmj.311.7015.1277
- ↑ Pratt Michelle (December 1, 2009)։ «What Is Skin Cancer?»։ Nails Magazine[permanent dead link]
- ↑ Zempleni J, R.B. Rucker, D.B. McCormick, J.W. Suttie (2007)։ Handbook of vitamins (4th հրտրկթն․)։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2016-04-20-ին։ արտագրուած է՝ 2016-04-18
Աղբիւրներ
Խմբագրել- «Asbarez» օրաթերթ, Յօդուածներ, դտկ. Կարպիս Հարպոյեան, 13 Յունուար, 2012: