Զամայի Ճակատամարտ

Զամայի ճակատամարտ, ճակատամարտ Հռոմէական Հանրապետութեան եւ Կարթագէնի միջեւ, որ տեղի ունեցած է 19 հոկտեմբեր մ.թ.ա. 202 թուականին։ Զամայի ճակատամարտը ազդարարեց Պունիկեան երկրորդ պատերազմի աւարտը։ Հռոմէական ուժերը կը գլխաւորէր Սկիպիոն Ափրիկէցին, իսկ Կարթագէնական զօրքերու հրամանատարն էր հին աշխարհի նշանաւոր զօրավար Հաննիբալ Բարկան։

Զամայի Ճակատամարտ
Պունիկեան երկրորդ պատերազմ
'
Թուական 19 Հոկտեմբեր, մ.թ.ա. 202 Վայր Զամա, Կարթագէն Արդիւնք Հռոմէացիներու յաղթանակ Կարթագէնի անկում
Հակառակորդներ
Կարթագէն	Հռոմէական Հանրապետութիւն
Հրամանատարներ
Հաննիբալ Բարկա	Սկիպիոն Աֆրիկացի Ֆաբիոս Մաքսիմոս
Կողմերու ուժեր
40,000: 36,000 Հետեւազօր 4,000 Հեծելազօր 80 Փղեր	35,100: 29,000 Հետեւազօր 6,100 Հեծելազօր
Կորուստներ
20,000 սպաննուած 20,000 գերի բռնուած	2,500 սպաննուած 4,000 վիրաւորուած

Չնայած անոր, որ Հաննիբալի զօրքերը կը գերազանցէին Հոմէական լեգէոներներուն, սակայն Սկիպիոնը կ՛րցաւ շփոթեցնել Հաննիբալին եւ յաղթել Զամայի ճակատամարտին։ Զամայի ճակատամարտը նաեւ կը համարուի Հաննիբալի միակ ռազմական պարտութիւնը։

Ճակատամարտէն ետք, Կարթագէնի ծերակոցյտը վճռեց խաղաղութեան պայմանագիր կնքել Հռոմէականա Հանրապետութեան հետ։ Սակայն Հռոմի թելադրած պայմանները նուաստացուցիչ էին Կարթագէնի եւ Հաննիբալի համար։ Ի վերջոյ Կարթագէնի եւ Հռոմի միջեւ կնքուեց պայմանագիր, ըստ որուն աւարտեցաւ 17 տարի տեւած Պունիկեան պատերազմը։

Նախապատմութիւն

Սկիպիոս Ափրիկէցի

Հաննիբալ Բարկա

Անցնելով Ալպեան լեռները` Հաննիբալի բանակը իջաւ Պո գետի հովիտը. հոս ապրող գալլերը, որոնք Հռոմի վաղեմի թշնամիներն էին, ուրախութեամբ միացան Հաննիբալի բանակին: մ.թ.ա. 218-ին սկսաւ Պունիկեան երկրորդ պատերազմը:

Հռոմէական զօրքերը կը պատարստուէին յարձակիլ Հաննիբալի վրայ Իսպանիոյ մէջ, սակայն իմանալով Հաննիբալի բանակի ներխուժման մասին, շտապեցին Հիւսիսյաին Իտալիա` անոր ընդառաջ։ Անկէ առաջ, Սկիպիոնը ինքը որոշած էր նախայարձակ ըլլալ Կարթագէնի վրայ, սակայն չէր կ՛րնար ծերակոյտի համաձայնութիւնը ստանալ։

Մի քանի ճակատամարտում Հաննիբալը ջախջաեխեց հռոմեական լեգեոներներին եւ ներխուժեց Միջին Իտալիա։ Մ.թ.ա. 216 թվականին Կաննե գյուղի մոտ տեղի ունեցավ ճակատամարտ, որում Հաննիբալի զորքերը ջախջախեցին հռոմեական լեգեոներներին։

Պարտութենէն ետք հռոմէացիները արագ ուշքի եկան եւ նոր բանակ կազմեցին։ Ծերակոյտը դիկտատոր նշանակեց Ֆաբիոս Մաքսիմոսին։ Մաքսիսոսը կը խուսափէր մեծ ճակատամարտներէն եւ թիկունքէն անընդհատ կը յարձակէր Հաննիբալի բանակի վրայ։

Հռոմէացիները շուտով յաղթեցին Հաննիբալի կողմը անցած իտալիկներուն եւ յոյներուն, գրաւեցին Սիրակուզան եւ ամբողջ Սիցիլիան։ Անկէ ետք հռոմէացիները իրենք յարձակեցան Կարթագէնի վրայ։ Հռոմէական լեգէոն մը, Սկիպիոնի գլխաւորութեամբ ափ իջաւ Ափրիկէյի մէջ եւ սկսաւ աւերել Թունիսի շրջակայքը։ Կարթագէնի ծերակոյտը Իտալիայէն ետ կանչեց Հաննիբալ Բարկային։

Հաննիբալը թէեւ ոչ մէկ պարտութիւն չէր կրած, սակայն ստիպուած էր հեռանալ Իտալիայէն:

Սկիզբ եւ ընթացք

Մ.թ.ա. 203 -ին Սկիպիոնը ափ իջաւ Ափրիկէի մէջ։ Հաննիբալի զօրքերը ուղեւորեցին դէպի հիւսիս-արեւմուտք, մինչ տակաւին հռոմէացիները հարաւի մէջ տեղակայուած էին։ Զօրքերը միմիեանց հանդիպեցան 15 հոկտեմբեր մ.թ.ա. 202-ին ներկայիս Թունիս քաղաքէն 130 քմ հեռաւորութեան վրայ` Զամա քաղաքի մօտ։

Հաննիբալի բանակը բաղկացած էր 36,000 հետեւակներէ, 4,000 հեծելազօրէ եւ 80 մարտական փիղերէ, իսկ Սկիպիոնը ունէր 29,000 հետեւակային եւ 6,100 հեծելազօր։

Առաջինը յարձակումը սկսան հռոմէացիները։ Հռոմէական փաղանգը միաժամանակ ջախջախեց առաջին գիծին կանգնած անփորձ կարթագէնացի վարձկան հեծալազօրին եւ շարժեցաւ դէպի առաջ։ Երկրորդ գիծի վրայ կանգնած էին կարթագէնական մարտական փիղերը։ Հաննիբալը միաւորեց ետին կանգնած մնացած երեք գիծերը եւ շարժեցաւ փիղերու ետեւէն։ Փիղերուն առջեւը կանգնած էին խառը վարձկաններ եւ գալլեր, որոնք կ՛ուղղեւորէին փիղերը։

Սկիպիոնը եւս կեդրոնացուցած էր իր երեք գիծերը, որոնք փաղանգի տեսքով կը յարձակէին փիղերէն առջեւ կանգնած մակեդոնացիներու եւ գալլերու վրայ։ Այդ պարագային, Սկիպիոնի միակ մտահոգութիւնը մարտական փիղերն էին, որոնք անյաղթելի զօրքեր կը թուէին։ Փիղերը կը տապալէին առաջին գիծին կանգնած հռոմէացիներուն եւ Սկիպիոնը միաւորեց մնացած երկու լեգէոնները։

Հաննիբալը կը կարծէր թէ փիղերը կը տապալէին հռոմէական բանակի դիմային հատուածին մէջ կանգնածներուն, իսկ փիղերէն ետք կանգնած երկու գիծերը կը ոչնչացնէին հռոմէացիներուն եւ պատերազմը կ՛աւարտէր Հաննիբալի եւ իր զօրքի յաջողութեամբ։ Սակայն այդպէս չեղաւ։ Հռոմէացիները յաջողեցան փիղերու մէկ մասը ուղղել Կարթագէնի ուղղութեամբ։ Իսկ պատերազմի կէսերէն հռոմէացիներուն միացան նաեւ Սիցիլիայէն ժամանած հռոմէական ուժերը։

Հռոմէացիները կարողութիւնը ունեցան ջախջախել կարթագէնական զօրքերուն: Ընդհանուր առմամբ զոհուեցաւ 20,000 կարթագէնացի, եւ մօտաւորապէս նոյնքան քանակութամբ գերի ինկաւ։

Հռոմէացիները 2,500 զոհ տուին եւ 4,000 վիրաւոր։

Մարտավարութիւն

• 
  Հաննիբալի յարձակումը Սկիպիոնի վրայ։ Հաննիբալը վիր փիղերը կը վերադասաւորէ, իսկ Սկիպիոնը կը փորձէ ընդվզիլ Հաննիբալի դէմ
• 
  Հռոմէական զօրքերու կեդրոնացումը
• 
  Հաննիբալի զօրքերու առաջին գիծը լքելը ճակատէն։ Երկրորդ գիծի վերադասաւորումը
• 
  Գիծերու վերադասաւորումը եւ Հռոմէկան փաղանգի մէկ գիծի կամզմին մէջ

Արդիւնք

Հաննիբալի մահը

Սկիպիոնի յաղթանակէն անմիջապէս ետք, Կարթագէնի հաշտութիւն խնդրեց Հռոմէն։ Սակայն այս պայմանագիրը նման չէր Պունիկեան I պատերազմէն ետք կնքուած պայմանագիրին, որովհետեւ այս պայմանագիրի համաձայն Կարթագէնը վերածուեցաւ շարքային քաղաք-պետութեան։

Կարթագենը զրկուեցաւ նաւատորմէն, եւ վճարեց չափազանց մեծ ռազմատուգանք, որ երկիրը սնանկացուց։ Հաննիբալը ստիպուած էր Կարթագէնէն փախչիլ։ Փախուստի ճանապարհին Հաննիբալը ինքնասպան է լինում, քանի որ նա երդվել էր ողջ կյանքում լինել հռոմեացիների թշնամին, իսկ այս պայմանագիրը հակասում էր այդ երդմանը։

Կարթագէնին յաղթելով` Հռոմը դարձաւ Միջերկրածովային ամենազօրեղ պետութիւնը։

Քանի մը տասնամեակ ետք Կարթագէնը վերստին սկսաւ հարստանալ։ Վախնալով նոր մրցակցութենէ` հռոմէացիները յարձակեցան Կարթագէնի վրայ եւ մ.թ.ա. 146-ին, երեք տարուայ պաշարումէն ետք, կործանեցին քաղաքը։

Գրականութիւն

• Hans Delbruck, Hans Delbrück (1990)։ Warfare in antiquity։ University of Nebraska Press։ ISBN 978-0-8032-9199-7 
• Robert F. Pennel; Ancient Rome from the earliest times down to 476 A.D; 1890
• Theodore Ayraul Dodge (2004-03-30)։ Hannibal: A History of the Art of War Among the Carthaginians and Romans Down to the Battle of Pydna, 168 B.C., with a Detailed Account of the Second Punic War։ Da Capo Press։ ISBN 978-0-306-81362-7 
• Polybius; The general history of Polybius, Volume 2; W. Baxter for J. Parker, 1823
• Basil Henry Liddell Hart, Sir Basil Henry Liddell Hart (1926)։ Scipio Africanus: Greater Than Napoleon։ Greenhill Press։ ISBN 978-1-85367-132-6 
• Paul K. Davis (2001-06-14)։ 100 Decisive Battles: From Ancient Times to the Present։ Oxford University Press, USA։ էջ 47։ ISBN 978-0-19-514366-9 

Արտաքին յղումներ

• Battle of Zama
• Battle of Zama from UNRV History
• Battle of Zama animated battle map Archived 2010-05-16 at the Wayback Machine. by Jonathan Webb