Ուիքիփետիա

Իտալիա

Իտալիան (իտալ.՝ Italia), պաշտօնապէս Իտալական Հանրապետութիւն (իտալ.՝ Italia), երկիր է, որ կը գտնուի Հարաւային Եւրոպայի մէջ։

Իտալիա
Իտալիոյ Դրօշ Զինանշանը


Կը ներառնէ Աբրուցցո?[1], Բազիլիկատա?[1], Քալաւրիա[1], Քամփանիա[1], Էմիլիա Ռոմանիա?[1], Ֆրիուլի Վենեցիա Ճուլիա[2], Լացիօ[2], Լիգուրիա?[2], Լոմբարդիա?[2], Մարկե?[2], Մոլիզե?[2], Պիեմոնտ?[2], Ապուլիա?[2], Սարդինիա?[2], Սիչիլիա[2], Թոսքանա[2], Թրենտինօ Ալտօ Ատիճէ[2], Ումբրիա?[2], Վալլե Դ'Աոստա?[2] եւ Վենեթօ[2]
Պետական լեզու Իտալերէն[3]
Մայրաքաղաք Հռոմ
Օրէնսդիր մարմին Իտալիայի խորհրդարան?
Երկրի ղեկավար Սերջիո Մատարելլա?[4][5]
Կառավարութեան ղեկավար Ջորջա Մելոնի?
Ազգաբնակչութիւն 58 850 717 մարդ (2023)[6][7]
Օրհներգ Իտալիայի օրհներգ?
Հիմնադրուած է 18 Յունիս 1946[8] թ.
Արժոյթ Եւրօ
Ազգային տօն Նոր Տարի, Յայտնութիւն, Ս. Զատկուան Մեռելոց, Anniversary of the liberation of Italy?, Մայիս Մէկ, Festa della Repubblica?, Ferragosto?, All Saints' Day?, Ս․ Ծնունդ, Saint Stephen's Day?, Feast of the Immaculate Conception? եւ Զատիկ
Ժամային համակարգ Europe/Rome?
Հեռաձայնային համակարգ +39
Համացանցի յղում .it?
Մարդկային ներուժի զարգացման թիւ 0,895[9]
italia.it​(իտալ.)​(անգլերէն)​(սպան․)

Անուանում

Խմբագրել

Անուանումը առաջացած է մ.թ.ա. մօտ 500 թուականին Վիտալիա ձեւով եւ սկզբնապէս կը վերաբերէր միայն Կալբրիոյ՝ Ապենինեան թերակղզիին հարաւային վերջավորութեանը, ուր բնակութիւն հաստատած էր հիւսիսէն եկած վիտալներ ցեղը։

Յունական գաղութացման համեմատ, սկսաւ նշանակել Ապենինեան թերակղզիի հարավւային՝ յունական մասը, ի զանազանութիւն անոր մնացած մասի, որ կոչուած էր Տիրենիա։ Մ.թ.ա. 2-1 դարերուն, անուանումը աստիճանաբար տարածուած է ամբողջ թերակղզիին վրայ եւ որոշ ժամանակ կը հետապնդուէր Հռոմի տիրութիւններուն։

Հռոմէական տիրապետութեան հաստատումով դարձած է Ապենինեան թերակղզիին հոմանիշ աշխարհագրական հասկացութիւն[10]։

Աշխարհագրութիւն

Խմբագրել

Իտալիոյ ափերը քիչ են կտրտուած, ափագիծի երկարութիւնը մոտ 7.5 հզ քմ է։ Բնաշխարհի մէջ կը գերակշռեն լեռներն ու բարձրութիւնները (տարածքի 4/5-ը)։ Երկրի հիւսիսը Ալպերն են (առաւելագոյն բարձրութիւնը՝ 4807 մ., Մոնպլան), որմէ հարաւ կը տարածուէ Փատանի հարթավայրը։ Ալպերու եւ Ապենիններու ստորոտներուն կը գտնուին

 
Վեզուվիւս հրաբուխի խառնարանը

200 – 500 մ բարձրութեան հարթավայրեր, Փօ գետին երկայնքով՝ կաւաճահճային ցածրադիր (50 – 100 մ.) հարթավայրեր, Փատանի հարթավայրէն հարաւ, Ապենինեան թերակղզիի երկայնքով, մօտ 1200 քմ երկարութեամբ, կը տարածուին միջին բարձրութեան Ապենինները (առաւելագոյն բարձրութիւնը՝ 2914 մ, Քորնօ)։ Կան գործող եւ յանգած հրաբուխներ (Ամիատա՝ 1734 մ, Վեզուվ՝ 1277 մ.), լաւային դաշտեր։ Հարաւ-արեւելքին, Ատրիաթիկ ծովու ափերի երկարութեամբ, կը ձգուեն Տորկանօ եւ Լէօ Մուրշէ քարսթային սարաւանդները, Ապենինեան թերակղզիի հարաւը՝ Քալապրեան Ապենինները (բարձրութիւնը՝ մինչեւ 1956 մ.)։ Կղզիներն ունին լեռնային ռելիէֆ եւ կարգ մը հրաբուխներ՝ Էթնա (3340 մ.), Սթրոմպոլի, Վուլքանո։

Իտալիոյ բնորոշ են յաճախակի եւ ուժեղ երկրաշարժները։ Երկրաբանական կառուցուածքով Իտալիան կը պատկանէ Ալպեան կէոսինքլինալային (ծալքաւորութեան) մարզին։

Օգտակար հանածոներէն կան քարածուխ, գորշ ածուխ, լիկնիթ, թերթաքարեր, նաւթ, կազ, կապար, ցինկ, երկաթ, պոքսիթներ, սնդիկ, ծծումբ, մարմար, կերակուրի աղ, հանքային եւ տաք ջուրեր (100 – 120 °C)։

Կլիմա

Խմբագրել

Կլիման տարածքի մեծ մասին մէջ, մերձարեւադարձային է, Միջերկրական Ծովմիջերկրածովեան, Պադանի հարթավայրին մէջ անցողիկ՝ մերձարեւադարձայինէն բարեխառնի։ Ամառը չորային է։ Յուլիսի կիսուն ջերմաստիճանը Ալպերու ստորոտին՝ 20 – 22 °C է, Պադանի հարթավայրին մէջ՝ 22 – 24 °C, Ապենինեան թերակղզիին եւ կղզիներուն մէջ՝ 23 – 28 °C է։ Սիրոկօ քամիներու հետեւանքով ջերմաստիճանը կը բարձրանայ 40 °C-էն 45 °C։ Ալպերուն մէջ՝ 3500 մ. բարձրութիւնէն վեր, Յուլիսին՝ ջերմաստիճանը կ'իջնէ մինչեւ 0 °C։ Յունուարի կիսուն ջերմաստիճանը Ալպերու ստորոտին եւ Պադանի հարթավայրին մօտ 0 °C է, Ապենինեան թերակղզիին եւ կղզիներուն մէջ՝ 1 – 12 °C։ Ալպերուն մէջ յաճախ կան— 15 °C-էն —20 °C սառնամանիքներ։ Տեղումներու տարեկան քանակն Արեւելեան Ալպերուն եւ Ապենիններու հիւսիսային մասին մէջ, ինչպէս նաեւ լեռներու արեւմտեան լանջերուն աւելի քան 3000 մմ. է, արեւելեան լանջերուն եւ ներքին շրջաններուն մէջ՝ 600 – 800 մմ., կղզիներուն մէջ՝ 500 մմ։

Ներքին Ջուրերը

Խմբագրել

Գետային ցանցը խիտ է։ Հիւսիսէն կը հոսի Փօն (652 քմ.), Պադանի հարթավայրի արեւելքէն՝ Ատիշէ, Պրենթայ, Փիեաւէ, Թալեամենթօ, Ռենօ գետերը։ Ունին ձնաանձրեւային եւ սառցադաշտային սնում, կ'օգտագործուին որպէս ոռոգման աղբիւր։ Ապենինեան թերակղզիին եւ կղզիներու գետերը համեմատաբար սակաւաջուր են, սնունդ կ'առնեն անձրեւներով եւ ամռանը յաճախ կը չորնան։ Առաւել մեծ գետերէն են Առնօն եւ Տիբրը։

Իտալիոյ լիճերու մեծ մասը կը գտնուին Լոմբարդական Ալպերուն մէջ (Տարտա, Քոմօ, Լակօ-Մաճորէ եւն)։

Բուսականութիւնն ու Կենդանական Աշխարհը

Խմբագրել

Ալպերուն մէջ՝ մինչեւ 800 մ. բարձրութեան վրայ, կ'աճին լեռնային լայնատերեւ անտառներ (կաղնի, շագանակենի, հացենի), 800 – 1800 մ. բարձրութիւններուն՝ հաճարենին եւ փշատերեւ անտառները, աւելի բարձր՝ լեռնամարգագետնային հողերուն, թփուտները եւ ենթալպեան ու ալպեան մարգագետինները։ Պադանի հարթավայրին մէջ, տարածուած է բուսականութիւնը, Ապենիններուն եւ Սիսիլիա ու Սարտինիա կղզիներուն մէջ (մինչեւ 500 – 600 մ. բարձրութիւնները), շագանակագոյն եւ հրաբխային հողերուն մէջ՝ մշտադալար սոճին, թփուտները, 1000 – 1500 մ.-էն բարձր՝ լեռնային լայնատերեւ անտառները։

Կենդանիներէն կը հանդիպին քարայծ, վայրի կատու, կզաքիս, գորշ արջ, նապաստակ, սկիւռ, մօտ 400 տեսակի թռչուններ, եւ բազմաթիւ ջրային անասուններ։

Բնակչութիւն

Խմբագրել

Բնակչութեան թիւով՝ Իտալիան Եւրոպայի չորրորդ երկիրն է։ Երկրի բնակչութեան 94% իտալացիներն են, որոնք դաւանանքով քրիստոնեայ կաթողիկէներն են։ Բնակչութեան կիսուն աւելին կ'ապրին քաղաքներուն մէջ։ Քաղաքներու մեծ մասը հաստատուած են Հիւսիսային Իտալիոյ մէջ։

Մեծ Քաղաքներ

Խմբագրել

Մեծ քաղաքներէն են Հռոմը, Թուրինը, Միլանը, Ճենովան, Վենետիկը, Նեապոլը եւ Պալերմոն։

Քաղաք Շրջան Բնակչությունը
1 Հռոմ Լացիո 2 868 104
2 Միլան Լոմբարդիա 1 339 622
3 Նեապոլ Կամպանիա 989 292
4 Թուրին Պիեմոնտ 901 250
5 Պալերմո Սիցիլիա 677 584
6 Գենուա Լիգուրիա 595 025
7 Բոլոնիա Էմիլիա-Ռոմանիա 385 175
8 Ֆլորենցիա Տոսկանա 378 556
9 Բարի Ապուլիա 322 179
10 Կատանիա Սիցիլիա 315 535
11 Վենետիկ Վենետո 264 593
12 Վերոնա Վենետո 260 347
13 Մեսինա Սիսիլիա 241 084
14 Պադուա Վենետօ 210 890
15 Տրիեստ Ֆրիուլի-Վենետիկ-Ջուլիա 204 489
16 Տարանտո Ապուլիա 202 700
17 Բրեշիա Լոմբարդիա 195 624
18 Պրատո Տոսկանա 190 618
19 Պարմա Էմիլիա-Ռոմանիա 188 836
20 Մոդենա Էմիլիա-Ռոմանիա 185 217

Պետական Կառուցուածքը

Խմբագրել
 
Մաթէո Ռենցի Վարչապետ 2021-էն
 
Սերճօ Մաթարելլայ Հանրապետութեան նախագահ 2015-էն

Իտալիան խորհրդարանական հանրապետութիւն է։ Երկրի ղեկավարը կը համարուի՝ խորհրդարանը։

Օրենսդիր իշխանութիւնը Իտալիոյ կը պատկանի խորհրդրանին, որ նոյնպէս երկպալատ է։ Նրա պալատներն են՝ Պատգամաւորներու Պալատը եւ Սենատը։ Իտալիոյ խորհրդարանի պալատները կը համարուին հաւասար։ Պատգամաւորները կ'ընտրուին 5 տարի ժամկէտով։

Իտալիոյ մէջ, գործադիր իշխանութիւնը կ'իրականացուի 13 նախարարութիւններու միջոցով, որոնց գործունէութիւնը կը համակարգէ Նախարարներու Խորհրդի Նախագահը։

Բարձրագոյն դատական մարմինը Իտալիոյ մէջ՝ Բարձրագոյն կասացիոն դատարանն է։ Պետութեան բոլոր շրջաններուն մէջ կը գործեն 26 վերաքննիչ դատարան։

Քաղաքական Կուսակցութիւններ

Խմբագրել
  • Տեմօքրաթական կուսակցութիւն (իտալ.՝ Partito Democratico, PD)Ձախ կեդրոնամէտ կուսակցութիւն է
  •   Հինգ Աստղերու Շարժում (իտալ.՝ Movimento 5 Stelle, M5S)
  •   Յառաջ, Իտալիա (իտալ.՝ Forza Italia)` Սիլուիօ Պերլուսքոնիի աջ կեդրոնամետ կուսակցութիւն
  • Հիւսիսի Լիկայ (իտալ.՝ Lega Nord per l'Indipendenza della Padania)
  •   Նոր Աջ Կեդրոն (իտալ.՝ Nuovo Centrodestra)

Մշակոյթը

Խմբագրել

Ճարտարապետութիւն

Խմբագրել
Իտալիոյ տարածքին կը գտնուէն անհամար յայտնի շինութիւններ
 
Ֆլորենցիա
 
Փիզա

Հնագոյն գեղարուեստական հուշարձանները կը պատկանին պալէոլիթի եւ էնեոլիթի դարաշրջաններուն։ Պրոնզի դարաշրջանին (մ.թ.ա. II հազարամեակի 2-րդ կէս) բնորոշ է կրեաեմիկենեան մշակոյթի ազդեցութիւնը։

Սարդինիա կղզիին մէջ, ստեղծուած է մեգալիթեան կառոյցի իւրօրինակ տիպ՝ կեղծ գմբեթածածկ բոլորակ քարէ աշտարակ։ Հիւսիսին մէջ, զարգաած է տեռամար մշակոյթը։ Մ.թ.ա. IX—V դդ., ստեղծուած է Վիլլանովա մշակույթը, Ք.Ա. VIII—II դդ.՝ էարոակների մշակույթը։ Մ.թ.ա. VIII —VI դդ. Իտալիոյ ծովեզերեայ տարածքին մէջ, ստեղծուած յունական առեւտրական բնակավայրերու տեղերուն մէջ, պահպանուած են տաճարներու մնացորդներ, քանդակներ, գեղագիտական իրեր։ Հին յունական, էտրուսկեան եւ այլ տեղական գեղագիտական աւանդութիւններու հիման վրայ, մ.թ.ա. V դարէն մինչեւ V դ., զարգացած է հին Հռոմի արուեստը։ Հռոմի անկումէն եւ քրիստոնէութեան ընդունումէն յետոյ, սկսած է կազմաւորուիլ Իտալիոյ միջնադարեան արուեստը՝ հենելով հին արուեստի աւանդութիւններուն, դարերու ընթացքին կրելով Բիւզանդիոյ մշակոյթի եւ բազմաթիւ բարբարոս ժողովուրդներու գեղագիտական ճաշակի ազդեցությունը։

IV – VI դդ. Հռոմին մէջ եւ այլ քաղաքներուն մէջ, կառուցուած են շքեղ բազիլիկներ (Սան Ճովաննի Լատերանօ, Սան Փաուլօ Ֆուորի լէ Մուռա, Հռոմ), պաշտամունքային կեդրոնակազմ շէնքեր (Սան Վիտալե եկեղեցին, Ռավեննա)։ Տաճարները ներսէն զարդարուած են բազմագոյն խճանկարներով, որոնք սկզբը պահպանելով հին արուեստի կենսուրախութիւնն ու պատկերման ծաւալայնութիւնը (Սանտա-Կոստանցա եկեղեցւոյ խճանկարները, IV դ., Հռոմ), հետզհետէ դարձած են աւելի պայմանական։ Լուսաստվերային ձեւաստեղծումը փոխարինուած է հարթ-մակերեսայինով, գունային նուրբ եւ հնչեղ համադրումները ձեռք բերած են հանդիսաւոր վերացականութիւն։

VIII – X դդ., առաջատարը Լոմբարդիոյ ճարտարապետութիւնն էր։ Այստեղ ստեղծուած է առանձին կանգնած աշտարականման զանգակատան տիպը։ XI —XIII դդ., Իտալիայիոյ տարածքին կազմավորուած է համաեւրոպական ռոմանական ոճը, որ երկրի ֆեոդալական մասնատւածութեան պայմաններուն, տարբեր կեդրոններուն(Միլան, Վերոնա, Պարմա, Պադուա) ձեռք բերած է շարք մը տեղական առանձնահատկութիւններ։

Իտալական ռոմանական ճարտարապետութեան ընդհանուր բնորոշ հատկանիշներն են հստակ եւ համաչափ համամասնութիւնները, հանդիսաւոր հարդարանքը։ Ներդաշնակ համամասնութիւններով, դեկորի նրբագեղուեամբ օժտուած է Պիզայի կաթողիկէի համալիրը։

Սիսիլիայի կառոյցներուն իւրայատուկ միահիւսուած են բըիւգանդական, արաբական, նորմանդական ճարտարապետական ձեւերը։

Բիւզանդական խաչաձեւ գմբեթաւոր եկեղեցւոյ յուրատիպ տարբերակներէն է Վենետիկի հնգագմբեթ Սան Մարկո մոնումենտալ կաթողիկէն (IX դ., վերակառուցվել է XI—XV դդ.)։

Ռոմանական ժամանակաշրջանին, կազմաւորուած ե Իտալիոյ քաղաքներու մեծ մասը, ըստ տեղանքի՝ պաշտպանական կառոյցներով, քարէ տուն-աշտարակներով, ռատուշաներով, կամպանիլաներով, նեղ լուսամուտներով, կղմինտրեայ երկլանջ տանիքներով, 3—4-յարկանի խոժոռակերպար տուներով։

Կառուցվածքներուն կը կիռակուին քար, աղիւս, ջլաղեղային խաչային թաղեր, գմբեթ։ Կանոնաւոր կամ անկանոն հատակագծով, խիտ կուտակուած կառուցապատումը կը կատարուէր կեդրոնական հրապարակի շուրջը։

Իտալիան առաջինն է աշխարհին մէջ, իւրաքանչյուր չնչին բաժին ինկնող տեսարժան վայրերու թիւով, գեղեցիկ բնութիւնը, 300 թանգարաններն, հուշարձանները (աշխարհի բոլոր հուշարձաններու 80%-ը), արուեստի գործերը (ողջ մոլորակի արուեստի գործերու 50%-ը)։ Իտալիոյ հինավուրց քանդակներն ու ամրոցները մշտապէս կը գրաւեն աշխարհի տարբեր անկիւններու մէջ, բնակուող զբօսասերներուն, որոնք միշտ սիրով կը վերադառնան այստեղ։ Իտալական արուեստը յայտնի է բոլորիս նախ եւ առաջ իբրեւ գեղեցկութեան խորհրդանիշ, ինչի լաւագույն վկայութիւնն են «Միլոսյան Վեներա»-ն, Լեոնարտօ տա Վինչիի «Ջոկոնդա»-ն, Բուոնարոտի Միքելանջելոյի «Դավիթ»-ը, Ռաֆայէլ Սանտիի որմնանկարները, Կոլիզեումը, Միլանի Մայր Տաճարը, Պիզայի աշտարակը կամ Կրեմոնայի մէջ, ծնած Անտոնիո Ստրադիվարիի ջութակի կախարդական հնչիւնները։

Հրաշքներու երկիր Իտալիան անչափ մեծ վաստակ ունի մարդկութեան առաջ՝ իբրեւ գեղեցիկի «քարոզիչ»։ Այս մասին վկայ են համամարդկային նշանակութեան մշակութային գլուխգործոցները, բարձր նորաձեւութիւնը, պաշտամունքային դարձած իտալական կինոն, մեքենաները, խոհանոցը, ինչպէս նաեւ լեզուն, որ ամենագեղեցիկներէն է իր բարեհնչութեամբ։ Պատահական չէ, որ գեղագիտութեան փիլիսոփայական ուսմունքը ստեղծուած է իտալացի Բենեդետտո Կրոչեի կողմէն, որ 1903 թ–ին, յայտնաբերեց ինտուիցիոյ եւ արտահայտման միջեւ առկա կապը։ Իտալացիները կը համարուին ամենահանճարեղ ազգերէն մէկը. «Իտալացիները բոլոր անոնք են, ովքեր կիրթ են», կ'ըսէր Էրազմ Ռոտերդամցին։

Նորաձեւութիւնը

Խմբագրել
 
Դիմակահանդէս Վենեցիոյ մէջ

Ժամանակակէն՝ Իտալիան ունի երկարաճիտ կոշիկի ձեւ, ինչ խիստ խորհրդանշական է՝ հաշուի առնելով՝ այս երկրի հագուստի եւ կոշկեղենի արտադրութեան ծաւալները։ «Made in Italy» արտայայտութիւնը փոխաբերական իմաստով թարգմանվուած է՝ էլեգանտ հագուստ եւ նրբաճաշակ ուրուագիծ։ Այդպիսով, գեղեցկութիւնը՝ հավանաբար ունի երկարաճիտ կոշիկներով նրբագեղ քայլվածք, որ այստեղ՝ Իտալիոյ մէջ, իր ընթացքը կ'ապրի Հռոմ–Ֆլորենցիա-Միլան նորաձեւութեան եռանկիւնի շրջանակներուն մէջ։ Այս հանգամանքն այնքան ալ տարօրինակ չի թուիր, եթէ ընդունենք, որ բնորդագործական տաղանդը իտալացիներու արեան մեջ է, իսկ նորաձեւութեան արուեստը այս երկրին մէջ ունի 7 հարիւրամեակի պատմութիւն։ Իտալական fashion արդիւնաբերութեան սկիզբ կը համարուի 1962 թ–ը, երբ Հռոմի մէջ, ստեղծուեցաւ Բարձր նորաձեւութեան Ազգային պալատը՝ Փարիզի Haute Couture խմբակցութեան նմանութեամբ։ 20-րդ դարի 50-ական թվականներուն Ֆլորենցիոյ մէջ, սկիզբ առած էր alta moda pronta երեւոյթը (pret-a-porte-ի նմանութեամբ)։ Իսկ արդէն 70-ականներէն համաշխարհային նորաձեւութեան կեդրոն դարձաւ Միլանը։ Հաստատուած է, որ «Մետաքսի ճանապարհը» սկիզբ առած է Կոմոյէն. այստեղ սֆեղծուած են կնոջ ամենայայտնի թիկնոցները։

Խոհանոցը

Խմբագրել
Միջերկրածովեան ճաշացանկը մտցուած է ԻՒՆԷՍՔՕ-ի մարդկութեան ժառանգութեան ցանկի մէջ
 
 
Լազանեայ

Եթէ մարդը այն է, ինչ կ'ուտէ, ապա իտալացիներն, անկասկած, աշխարհի ամենալաւ ժողովուրդն են։ Ֆրանսական խոհանոցը, որ երկրորդ տեղը կը գրաւէ իտալականէն յետոյ, լաւն է պարզապէս այն պատճառով, որ Եկատերինա Մեդիչին, ամուսնանալով Հենրիխ II Նաւարացու հետ, խոհեմութիւն ունեցաւ իր հետ վերցնելու իտալացի խոհարարներու։ Ի դէպ, յայտնի շամբայնը յայտնագործուած է իտալացի վենետիկեան միաբան Ֆրանչեսկօ Սկակիի կողմէն, որ ալ 1335 թ–ին, գրի առաւ կազով գինու բաղադրատոմսը։ Իտալական խոհանոցը հիրաւի հանճարեղ է. պատահական չէ, որ տասնհինգերորդ դարուն, դեռեւս անյայտ Լեոնարտօ Դա Վինչին՝ Ֆլորենցիոյ մէջ, Վերոկիոյ քանդակագործութեան դպրոցն աւարտելէն յետոյ աշխատեց «Tre lumache» (Երեք խխունջ) ռեստորանին մէջ նախ՝ որպէս մատուցող, ապա՝ խոհարար։ Իտալական «փասդան», պանիրները, ապուրը, պաղպաղակը, սուրճը եւ նույնիսկ փիծծան, որ առաջինը մտաբերուած է իտալական խոհանոցը։

Իտալիան Զբօսաշրջիկներու Ուխտատեղի

Խմբագրել

«Ես կը պաշտեմ Իտալիան, այստեղ ամենուր լաւ է», - ժամանակին ըսած է Ք. Բեյլին, եւ ատոր բացարձակ ճշմարտություն է։

 
Քարապինիերը Պոլոնիոյ մէջ
 
Իտալիոյ բնորոշ բնակավայր

Բաւական մտածած է այնպիսի վայրերու մասին, ինչպիսի են Թուրինը (Իտալիօյ առաջին մայրաքաղաքը, ուր 2006-ին, կայացան ձմեռային օլիմբիական խաղերը), Նեապոլը, Ֆերարան, Պադովան, Պարման, Բերգամօն, Ճենովան։

Ինչպէս ժամանակին ըսած է Բրոդսկին՝ այստեղ «Մարմինը միայն տրանսպորտային միջոց է աչքերու համար», որոնք փոքր-ինչ լայն բացելով՝ կը տեսնենք, որ Վենետիկն իրողութեամ մէջ, ոչ միայն գոնդոլաներով զբօսանք է ջրանցքներով, աղաւնիներով լեցուն հրապարակ, կամուրջներ, փողոցային սրճարաններ, դիմակներ կամ ջահեր։

Այստեղ՝ Մխիթարեան միաբանութեան մէջ էր, որ 1512 թուականին աբբահայր՝ Հակոբ Մեղապարտի շնորհիւ լույս տեսաւ հայերէն առաջին տպագիր գիրքը, եւ այստեղ է, որ երեք դար շարունակ պահուած են արուեստի եզակի նմուշներ՝ եգիպտական սարկոֆագներէպ մինչեւ Այվազովսկւոյ կտավները։ Սուրբ Ղազար կղզիին մասին Պալացեսկին կը գրէ. «Արևելքէն եկած կղզի մը, որ հանգրուած է այստեղ՝ զմայլուած Վենետիկի գեղեցկութեամբ»։

Տօները

Խմբագրել
Հիմնական յօդուած՝ Իտալիայի տոներ։
  • 1 Յունուար՝ Նոր տարի (Il Capodanno),
  • 6 Յունուար՝ Էպիֆանիա (l’Epifania) կամ Բեֆանա (La Befana), Աստուածայայտնութիւն, Աստուծոյ կնունք
  • 8 Մարտ՝ Կանանց միջազգային օր (La Festa della Donna), պարտադիր տօն չէ եւ աշխատանքային օր է
  • 21 Ապրիլ՝ Հռոմի հիմնադրման օր (Natale di Roma),
  • 25 Ապրիլ՝ Ֆաշիզմից ու գերմանական շրջափակումէն ազատագրուելու օր (La Liberazione),
  • 1 Մայիս՝ Աշխատանքի տօն (La Festa del Lavoro),
  • 2 Յունիս՝ Իտալիոյ Հանրապետութեան հռչակման օր (La Festa della Repubblica),
  • 15 Օգոստոս՝ Ֆերագոստո (Il Ferragosto) Աստուածամօր Փոխակերպութիւն կամ Համբարձում (L’Assunzione),
  • 1 Նոյեմբեր՝ Բոլոր սուրբերու օր (Il giorno di tutti i Santi կամ Ognissanti),
  • 2 Նոյեմբեր՝ Մեռելոց օր (Il giorno della Commemorazione dei Defunti),
  • 8 Դեկտեմբեր՝ Աստուածամօր անարատ հղութիւն (L’Immacolata Concezione),
  • 25 Դեկտեմբեր՝ Սուրբ Ծնունդ (Il Natale),
  • 26 Դեկտեմբեր՝ Սուրբ Ստեֆանի օր (Santo Stefano).

Ծանօթագրութիւններ

Խմբագրել
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 http://www.governo.it/Governo/Costituzione/2_titolo5.html
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 2,14 La Costituzione della Repubblica Italiana - art. 131
  3. ↑ Legge 15 Dicembre 1999, n. 482
  4. ↑ Il Presidente della Repubblica Sergio Mattarella si è insediato al Quirinale
  5. ↑ https://web.archive.org/web/20150206010544/http://www.quirinale.it/elementi/Continua.aspx?tipo=Notizia&key=393
  6. ↑ 6,0 6,1 https://demo.istat.it/app/?l=it&a=2023&i=POS
  7. ↑ 7,0 7,1 Իտալիայի ազգային վիճակագրական ինստիտուտ — 1926.
  8. ↑ Western Europe 2003 — 2003. — է. 360. — ISBN 1-85743-152-9
  9. ↑ Human Development Report — Միավորված ազգերի կազմակերպության զարգացման ծրագիր, 2022.
  10. ↑ Հ. Ղ. Գրգեարեան, Ն. Մ. Հարությունեան (1987)։ Աշխարհագրական անուններու բառարան։ Երեւան: «Լույս» 
  11. ↑ 11,00 11,01 11,02 11,03 11,04 11,05 11,06 11,07 11,08 11,09 11,10 11,11 11,12 11,13 11,14 11,15 11,16 11,17 11,18 11,19 11,20 11,21 11,22 11,23 11,24 11,25 11,26 11,27 11,28 11,29 11,30 11,31 11,32 11,33 11,34 11,35 11,36 11,37 11,38 11,39 11,40 11,41 11,42 11,43 11,44 11,45 11,46 11,47 11,48 11,49 11,50 11,51 11,52 11,53 Համաշխարհային բանկի տվյալների բազա — Համաշխարհային Դրամատուն.
  12. ↑ Համաշխարհային բանկի տվյալների բազա — Համաշխարհային Դրամատուն.
  13. ↑ http://demo.istat.it/bilmens2016gen/index.html
  14. ↑ https://www.istat.it/it/archivio/238447

Արտաքին յղումներ

Խմբագրել

Կաղապար:Wikibooks

Վերցուած է «https://hyw.wikipedia.org/w/index.php?title=Իտալիա&oldid=233671» էջէն