Զատիկ Կղզի

Զատիկ կղզի, Հարաւային Ամերիկայի մէջ, Չիլիի ծովափէն հեռու, Խաղաղական ովկիանոսին մէջ: Կղզին ծանօթ է նաեւ «Ռափա Նուի» (ռապ. Rapa Nui) թահիթիական անունով, որ կը համապատասխանէ տեղաբնիկներուն լեզուին։ Տարածութիւնը 163,6 Քմ² է։

Զատիկ կղզին

Կղզին կազմաւորուած է շարք մը հրաբխային զանգուածային ժայթքումներու հետեւանքով եւ միլիոնաւոր տարիներ շարունակ չէ բնակուած. հոն ապրած են միայն ծովային թռչուններ։ Կղզիին զառիթափ լանջերը, այնուամենայնիւ, փարոսն են փոլինեզեան ծովագնացներու։

Լաւայի խողովակները եւ իրարու զարնուող ալիքները կազմաւորած են հարիւրաւոր քարանձաւներ եւ վտանգաւոր ծովածոց մը։ Միայն քանի մը անվտանգ վայրեր կան, ուր կարելի է խարիսխ իջեցնել։

Կղզիին մայրաքաղաքն ու անոր միակ քաղաքը Անգա Ռոան է։ Անիկա աշխարհի ամէնէն նշանաւոր կղզին է, յատկապէս մոայներու՝ հրաբխային փոշիէն կառուցուած քարէ արձաններուն շնորհիւ, որոնց մէջ, ըստ տեղաբնիկներուն, կեդրոնացած է Զատիկ Կղզիին առաջին թագաւոր Հոտու-Մատուի նախնիներուն գերբնական ուժը։ Նորաբնիկները կղզին վերանուանած են «Te Pito O Te Henua», որ կը նշանակէ Երկիր մոլորակին «պորտը»։

Կղզին ունի շուրջ 5000 բնակիչ (2020)։

1888-ին կղզին կցուած է Չիլիին։ 1995-ին Ռապանուի ազգային այգին (Զատիկ կղզին) ընդգրկուած է ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ի համաշխարհային ժառանգութեան ցանկին մէջ։

Կղզիին Յայտնաբերումը

Ճաքոպ Ռոկըվիին եւ Մոայ արձան մը

1722-ին, Կիրակի օր մը Հոլանտացի նաւարար Ճաքոպ Ռոկըվիին կը փորձէր հասնիլ Աւստրալիա, սակայն ան սխալմամբ կը հասնի այս փոքր կղզին: Այդ օրը Եւրոպայի մէջ Զատիկ կը տօնուէր: Այս պատճառով ալ կղզին կը կոչուի Զատիկ կղզի:

Զատիկ կղզիին քաղաքակրթութիւնը

Իր երկիրը վերադառնալէ ետք հոլանտացի հետախոյզը կը պատմէ, թէ ինք տեսած է հազարաւոր անձեր Զատիկ կղզիին վրայ: Ասիկա կը նշանակէ, որ այդ հողերուն վրայ կ'ապրէին մարդիկ եւ` շատ հին ժամանակներէն: Հնագիտական պեղումներու շնորհիւ` մասնագէտները կ'ենթադրեն, թէ կղզի հասած առաջին մարդիկը եկած են Փոլինեզիայէն` Խաղաղական ովկիանոսին մէջ արշիպեղագոսէ մը: Աշխարհէն կտրուած` անոնք ստեղծած են իրենց յատուկ քաղաքակրթութիւնը եւ սովորութիւնները: Այդ աւանդութիւններուն կարգին է հսկայական արձաններու` մոայներու շինութիւնը:

Այս արձանները շինելու համար կղզիին բնակիչները հանած են Ռանօ-Ռարաքու մեծ հրաբուխէն ժայռի կտորներ: Կ'ենթադրուի, որ անոնք այս աշխատանքները սկսած են Ժ. դարուն (այս արձանները մեծ մասամբ քանդակուած եւ տեղադրուած են 1000-1650 թուականներուն): Շատ դժուար աշխատանքներ, որոնք տեւած են հարիւրաւոր տարիներ (մօտաւորապէս վեց դար): Այս մեծ ճիգերէն մէջտեղ եկած են մօտաւորապէս հարիւր մոայ: Անոնք տարածուած են կղզիին չորս կողմերը: Միջին հաշուով 20 մ բարձրութիւն եւ 14 թոն ծանրութիւն ունին: Ասիկա կը համապատասխանէ երկու ափրիկեան փիղերու ծանրութեան: Անոնք համարուած են քաղաքական հեղինակութեան եւ իշխանութեան խորհրդանիշները։

Քարէ Հսկաներուն Գաղտնիքները

Մինչեւ օրս Զատիկ կղզիին քարէ հսկաները բազմաթիւ գաղտնիքներ կը պահեն: Անկարելի է գիտնալ, թէ ճիշդ ե՛րբ անոնք տաշուած են, եւ մարդիկ տակաւին հարց կու տան, թէ ինչպէ՞ս այդ հին ժամանակներուն մարդիկ կրցած են այդքան մեծ արձաններ քանդակել: Կղզիին վրայ գոյութիւն ունին աւելի ծանր արձաններ նաեւ: Սակայն յայտնի չէ, թէ կղզիին բնակիչները ինչո՛ւ որոշած են ստեղծել այս հսկաները: Հաւանաբար` ներկայացնելու համար իրենց կրօնքին աստուածները: Այս պատճառով է, որ բոլոր արձաններուն շինութիւնը չէ վերջացած, հաւանաբար կղզիին բնակիչները դադրած են այս արձանները շինելէ, երբ անոնց հաւատքը փոխուած է:

Կարգ մը արձաններու դրած կարմիր գլխարկը կը կոչուի փուքաօ:

Զատիկ կղզիին համայնապատկերը

Պատկերասրահ

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

Գրականութիւն

• Diamond, Jared (2005). Collapse. How Societies Choose to Fail or Succeed. New York: Viking. ISBN 978-0-14-303655-5.
• Fischer, Steven Roger (1995). "Preliminary Evidence for Cosmogonic Texts in Rapanui's Rongorongo Inscriptions". Journal of the Polynesian Society (104): 303–21.
• Fischer, Steven Roger (1997). Glyph-breaker: A Decipherer's Story. New York: Copernicus/Springer-Verlag.
• Fischer, Steven Roger (1997). RongoRongo, the Easter Island Script: History, Traditions, Texts. Oxford and New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-823710-5.
• Heyerdahl, Thor (1961). Thor Heyerdahl; Edwin N. Ferdon Jr. (eds.). The Concept of Rongorongo Among the Historic Population of Easter Island. Stockholm: Forum.
• Heyerdahl, Thor (1958). Aku-Aku; The 1958 Expedition to Easter Island.
• McLaughlin, Shawn (2007). The Complete Guide to Easter Island. Los Osos: Easter Island Foundation.
• Metraux, Alfred (1940). "Ethnology of Easter Island". Bernice P. Bishop Museum Bulletin (160).
• Pinart, Alphonse (1877). "Voyage à l'Ile de Pâques (Océan Pacifique)". Le Tour du Monde; Nouveau Journal des Voyags. 36: 225.
• Routledge, Katherine (1919). The Mystery of Easter Island. The story of an expedition. London. ISBN 978-0-404-14231-5.
• Steadman, David (2006). Extinction and Biogeography in Tropical Pacific Birds. University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-77142-7.