Զէնքաւոր ուժեր
Զէնքաւոր ուժեր (ԶՈւ)՝ պետութեան կամ պետութիւններու խումբի գլխաւոր զինուած կազմակերպութիւն է, որ նախատեսուած է ապահովելու ռազմական անվտանգութիւնը, պաշտպանելու պետական շահերը ագրեսիայի դէմ եւ պատերազմի ժամանակ, կանխելու կամ վերացնելու պետութիւններու միջեւ խաղաղութեան եւ անվտանգութեան սպառնալիքը:
Բացի հիմնական գործառոյթները կատարելուց, որոնք դրված են զէնքաւոր ուժերու վրայ, անոնք նաեւ կրնան ներգրաւուիլ պետութեան մէջ կարգ ու կանոն պահպանելու արտակարգ իրավիճակներու ժամանակ, բնական եւ տեխնածին աղէտներու հետեւանքները վերացնելու, ինչպէս նաեւ որոշ այլ պետական եւ միջազգային խնդիրներ լուծելու համար[1][2]:
Զէնքաւոր ուժերու կազմ
Խմբագրել
2010 թուականէն
«Զէնքաւոր ուժեր» եզրը ներմուծուած է Ֆրիդրիխ Էնգելսի կողմէ որպէս բանակի եւ նավատորմի համախմբող անուն:
Պետութեան զէնքաւոր ուժերը բաղկացած են տարբեր զէնքաւոր ուժերու տեսակներէ[3], զինուած ուժերու տեսակներէ, բարձրագոյն ռազմական կառավարման մարմիններէ եւ թիկունքի մարմիններէ: Որոշ պետութիւններու մէջ զէնքաւոր ուժերու կազմին մէջ կը մտնեն նաեւ ազգային անվտանգութեան ուժերը (ԱՄՆ), ռազմական ժանդարմերիան (Ֆրանսա), ազգային գվարդիան (ԿԽՀ) եւ այլք: ԽՍՀՄ Զէնքաւոր ուժերու կազմին մէջ մինչեւ 1989 թուականը կը մտնէին պետական սահմանը պաշտպանող ուժերը (ԽՍՀՄ ՊԱԿ-ի սահմանապահ ուժեր) եւ հասարակական կարգի պահպանման ուժերը (ԽՍՀՄ ՆԳՆ ներքին ուժեր).
Մինչեւ XX դարը զէնքաւոր ուժերը բաղկացած էին միայն երկու տեսակներէ՝ ցամաքային ուժեր եւ ռազմածովային ուժեր: Երբեմն «զէնքաւոր ուժեր» եզրը կը հասկացուի որպէս բանակ, որպէս ցամաքային ուժերու համախմբող պատկեր:
Կախուած հասարակութենէն եւ պետական կարգէն, տնտեսական եւ գիտատեխնիկական հնարաւորութիւններէն, ընդունուած ռազմական վարդապետութենէն, ինչպէս նաեւ ռազմական-աշխարհագրական դիրքի առանձնահատկութիւններէն՝ կախուած է զէնքաւոր ուժերու նշանակութիւնը, ռազմական շինարարութեան սկզբունքները, անձնակազմի ուսուցումը եւ դաստիարակութիւնը:
Աշխարհի շատ երկիրներու մէջ զէնքաւոր ուժերու տեսակները երեքն են՝ ցամաքային ուժեր, ռազմածովային ուժեր (ՌԾՈՒ) եւ ռազմաօդային ուժեր (ՌՕՈՒ): Որոշ պետութիւններու պատմութեան մէջ հանդիպած են աւելի շատ տեսակներ: Օրինակ, ԽՍՀՄ Զէնքաւոր ուժերու մէջ նշուած երեք տեսակներուն կը լրացուէին ռազմավարական նշանակութեան հրթիռային ուժերը եւ հակաօդային պաշտպանութեան ուժերը:
Ամէն մէկ զէնքաւոր ուժերու տեսակ իր մէջ կը ներառէ զօրատեսակներ (ուժերու տեսակներ), հատուկ զօրքեր եւ թիկունք: Բոլոր զօրքերն ու ուժերը կազմակերպչական կարգով կը միաւորուին միաւորումներ, զինուորական մասեր եւ բաժանումներ: Որոշ պետութիւններու մէջ զէնքաւոր ուժերու տեսակներու մէջ կը ստեղծուին միաւորումներ: Զէնքաւոր ուժերու կառուցուածքը, որ կը յայտնուի զօրքերու (ուժերու) բաժանումով տարբեր մակարդակի կազմաւորումներու, կը կոչուի զօրքերու կազմակերպում:
Ցամաքային զօրքերու մէջ տարբեր պետութիւններու ամենատարածուած զօրատեսակներն են հետախուզական զօրքեր (որոշ պետութիւններու մէջ՝ շարժական հրաձգային, շարժական հետախուզական, մեքենայացուած), տանկային զօրքեր (որոշ պետութիւններու մէջ՝ զրահապատ տանկային), հրետանային զօրքեր եւ այլ զօրատեսակներ:
Ռազմաօդային ուժերու մէջ բաղադրիչ մասերու համար կը գործածուի «օդուժի տեսակ» եզրը: Սովորաբար տարբեր պետութիւններու ՌՕՈՒ-ներու մէջ կը հանդիպին հետեւեալ օդուժի տեսակները՝ որսիչ, ռմբակոծիչ, հարձակումային, հետախուզական եւ հրթիռակիր, հակասուզանաւային օդուժ:
Ռազմածովային ուժերու մէջ բաղադրիչ մասերու համար կը գործածուի «ուժերու տեսակ» եզրը: Տարբեր պետութիւններու ՌԾՈՒ-ներու մէջ սովորաբար կը հանդիպին հետեւեալ ուժերու տեսակները՝ մակերեսային ուժեր, սուզանաւային ուժեր, ծովային օդուժ, ափամերձ զօրքեր[2]:
Ինչպէս զէնքաւոր ուժերու ամէն մէկ տեսակին մէջ, այնպէս ալ զէնքաւոր ուժերու ղեկավարութեան անմիջական ենթակայութեան տակ, կան հատուկ զօրքեր, որոնք կը կատարեն մարտական եւ թիկունքային ապահովումի գործառոյթներ: Մարտական ապահովումի հատուկ զօրքերու մէջ կը մտնեն հետախուզական, ինժեներական զօրքեր, կապի զօրքեր, քիմիական զօրքեր, ռադիոէլեկտրոնային պայքարի զօրքեր եւ այլք[4]:
Զէնքաւոր ուժերու կառավարում
ԽմբագրելԶէնքաւոր ուժերը ունին կեդրոնացուած կառավարում, որ սահմանուած է պետութեան օրէնսդրութեամբ: Շատ պետութիւններու համար զէնքաւոր ուժերու կեդրոնական գործադիր մարմինը Պաշտպանութեան նախարարութիւնն է, որուն միջոցով պետութիւնը կը վարէ իր քաղաքականութիւնը զէնքաւոր ուժերու մէջ, կը վերահսկէ ռազմական շինարարութեան գործընթացը, կը կատարէ պաշտպանութեան ոլորտի կառավարումը, ինչպէս նաեւ կը համակարգէ այլ գործադիր մարմիններու գործունէութիւնը պաշտպանութեան հարցերու մէջ:
Պաշտպանութեան նախարարութեան ենթակայութեան տակ կը գտնուի երկրորդ կարեւոր կեդրոնական ռազմական կառավարման մարմինը, որ կը կոչուի Գլխաւոր շտաբ[2]: Որոշ պետութիւններու մէջ անոր համարժէք է Շտաբի պետերու կոմիտէ (ԱՄՆ եւ Մեծ Բրիտանիա), Զէնքաւոր ուժերու շտաբ (Ֆրանսա) կամ Միացեալ շտաբ զէնքաւոր ուժերու (Պրազիլիա).
Գլխաւոր շտաբը զէնքաւոր ուժերու կեդրոնական ռազմական կառավարման գլխաւոր մարմինն է թէ խաղաղ, թէ ռազմական ժամանակ, որ կը զբաղի զօրքերու մարտական պատրաստութեան պահպանման ամենօրեայ աշխատանքով: Գլխաւոր շտաբի ենթակայութեան տակ կը գտնուին զէնքաւոր ուժերու տեսակներու հրամանատարութիւնները (կառավարումները), առանձին զօրատեսակներու հրամանատարութիւնները (կառավարումները) եւ ծառայութիւններու կառավարումները, որոնք պատասխանատու են զէնքաւոր ուժերու համապարփակ ապահովման համար[5]:
Որոշ պետութիւններու զէնքաւոր ուժերու պատմութեան մէջ արդէն XX դարուն կային բացառութիւններ, երբ զէնքաւոր ուժերը բաժնուած էին առանձին տեսակներու, որոնք կը կառավարուէին առանձին նախարարութիւններով: Օրինակ, Պրազիլիայի մէջ 1970-ական թուականներուն կային ՌՕՈՒ նախարարութիւն, ՌԾՈՒ նախարարութիւն եւ Բանակի նախարարութիւն: Կայսերական Ճափոնի մէջ ՌԾՈՒ նախարարութիւնը գոյութիւն ունէր մինչեւ 1942 թուականը[6], իսկ Բանակի նախարարութիւնը՝ մինչեւ 1945 թուականի կապիտուլացիան[7]:
Զէնքաւոր ուժերու ռացիոնալ կառավարման համար շատ պետութիւններու մէջ գոյութիւն ունի զէնքաւոր ուժերու վարչական-տարածքային բաժանում, որ կը յայտնուի ռազմական շրջաններու (տարածքային հրամանատարութիւններու) ստեղծումով:
Զէնքաւոր ուժերու տեղակայումը կրնայ ըլլալ ոչ միայն պետութեան սահմաններուն մէջ, այլեւ որոշ պայմաններու բերումով՝ անոնց սահմաններէն դուրս:
Խաղաղ ժամանակ պետութիւններու զէնքաւոր ուժերու կազմը կրճատուած է: Ռազմական դրութեան կամ ռազմական գործողութիւններու սկսելուց առաջ պետութիւնը կը կատարէ զէնքաւոր ուժերու ծաւալում, որուն ընթացքին զէնքաւոր ուժերու թիւը կրնայ զգալիօրէն աճիլ: Այս ընթացքին կրնան ստեղծուիլ ռազմական ժամանակի յատուկ մեծ կազմաւորումներ (ճակատներ, ռազմական շրջաններ ռազմական ժամանակի եւ այլք)[2]:
Զէնքաւոր ուժերու իրաւական հիմքը
ԽմբագրելԶէնքաւոր ուժերու գոյութեան բոլոր ասպեկտները սահմանուած են տարբեր նորմատիւ-իրաւական ակտերով (պաշտօնական փաստաթուղթերով):
Զէնքաւոր ուժերու պետութեան դերը եւ նշանակութիւնը հաստատող գլխաւոր աղբիւրը ռազմական վարդապետութիւնն է: Ռազմական վարդապետութիւնը պաշտօնական փաստաթուղթ է, որ հաստատուած է պետութեան մէջ, եւ որուն դրոյթները կը արտացոլեն ռազմական ուժի կիրառման համակարգը քաղաքական նպատակներու հասնելու համար, ռազմական խնդիրներու բնոյթը եւ անոնց իրականացման միջոցները, ռազմական շինարարութեան հիմնական ուղղութիւնները: Ռազմական վարդապետութիւնը կը ճշդէ ազգային անվտանգութեան հայեցակարգը ռազմական ոլորտին վերաբերեալ, կը նշէ պետութեան ռազմական քաղաքականութեան ուղղութիւնը ներկայ պատմական պայմաններուն մէջ:
Ռազմական վարդապետութեան ստեղծումը կը կատարուի պետութեան ռազմական եւ քաղաքական ղեկավարութեան կողմէ: Ռազմական վարդապետութեան դրոյթները նորմատիւ ուժ ունին եւ կը գտնեն արտացոլում բոլոր նորմատիւ-իրաւական ակտերուն մէջ, որոնք կապուած են ռազմական ոլորտին եւ զէնքաւոր ուժերու կենսագործունէութեան հետ, որոնց մէջ կը մտնեն՝ ռազմաքաղաքական յայտարարութիւններ, ազգային անվտանգութեան, պաշտպանութեան եւ ռազմական շինարարութեան ասպեկտներու մասին օրէնսդրական եւ կառավարական իրաւական փաստաթուղթեր, զէնքաւոր ուժերու մարտական գործունէութիւնը կարգաւորող փաստաթուղթեր (մարտական կանոնագրքեր) եւ զէնքաւոր ուժերու առօրեայ գործառոյթները (ընդհանուր զինուորական կանոնագրքեր, ցուցմունքներ, ուղեցոյցներ) թէ խաղաղ, թէ ռազմական ժամանակ[5]:
Պետութեան օրէնսդրութեամբ նաեւ կը սահմանուի շարքային, սերժանտական եւ սպայական կազմի ծառայութեան անցնելու կարգը[2]:
Ծանօթագրութիւններ
Խմբագրել- ↑ Voennaja ėnciklopedija. 2: Vavilonija - Gjujs։ Moskva: Voennoe Izdat։ 1994։ ISBN 978-5-203-00299-0
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Gorkin A. P., Institut voennoj istorii, խմբգրնր․ (2002)։ Voennyj enciklopedičeskij slovarʹ։ Ėnciklopedičeskie slovari։ Moskva: Naučnoe Izd. Bol'šaja Rossijskaja Enciklopedija [u.a.]։ ISBN 978-5-85270-219-7
- ↑ Voennaja ėnciklopedija. 2: Vavilonija - Gjujs։ Moskva: Voennoe Izdat։ 1994։ ISBN 978-5-203-00299-0
- ↑ БСЭ, 1971, т. 5, стр. 353—355, статья «Вооружённые силы»
- ↑ 5,0 5,1 «ГЕНЕРАЛЬНЫЙ ШТАБ • Большая российская энциклопедия - электронная версия»։ web.archive.org։ 2023-01-23։ արտագրուած է՝ 2024-11-15
- ↑ Asada Sadao (2008)։ From Mahan to Pearl Harbor: the imperial Japanese navy and the United States (Nachdr. հրտրկթն․)։ Annapolis, Md: Naval Institute Press։ ISBN 978-1-55750-042-7
- ↑ Edgerton Robert B. (1997)։ Warriors of the rising sun: a history of the Japanese military։ Boulder: Westview Press։ ISBN 978-0-8133-3600-8